سي بي ایس نیوز په یوه راپور کې لیکلي، چې د طالبانو د چارواکو لپاره دا ډېره ستونزمنه ده، چې د دې ډلې له مشر ملا هبت الله اخوندزاده سره وګوري. دغه رسنۍ د طالبانو د یوه لوړ پوړي غړي له خولې لیکلي، چې د دې ډلې مشر له کندهار څخه د «اروا» په څېر افغانستان اداره کوي.
د طالبانو د یوه چارواکي په وینا؛ ملا هبت الله د امریکا د بې پیلوټه الوتکو او داعش د بریدونو د احتمالي ګواښونو له امله په پټه ژوند کوي.
راپور د طالبانو د وزیر د یوه مرستیال په حواله لیکلي، چې د ملا هبت الله ټول ساتونکي او کارکوونکي۲۴ ساعته تر څارنې لاندې دي او د ځیرک ټلیفونونو د کارولو اجازه نه لري.
دغه طالب چارواکی وايي؛ د یوې محرمې غونډې په څېر هغه دوه جلا - جلا ځایونو ته وړل شوی او ټول توکي ترې ضبط شوي تر هغه چې ملا هبت الله سره وګوري.
یو بل طالب چاروکي هم له ملا هبت الله سره د لیدنې خپله تجربه د امنیتي تدابیرو په اړه همدا شان بیان کړې او حتا د ملاقات ځای ته د وړل کېدو پر مهال د لېږد کوډ ورکړل شوی دی.
د طالبانو د رهبرۍ د ساتنې قطعاتو یوه غړي سي بي ایس نیوز ته وویل؛ د دوی میاشتينی معاش ۱۷۰ امریکایي ډالره دی او هغوي د ځیرک ټلیفون لرلو، د ټلویزیون د لیدلو او یا هم ټولنیزو شبکو ته د لاسرسي اجازه نه لري.
له هغه وخته چې طالبان په افغانستان کې یو ځل بیا واک ته ورسېدل، دغې ډلې په کراتو ویلي، چې ښځې دې ښوونځیو، پوهنتونونو، پارکونو، د سپورټ سالونونو او عمومي حمامونو ته نه ځي، چې دا ټول د ملا هبت الله په امر ترسره شوي دي.
سي بي ایس په خپل راپور کې لیکلي، چې اوس د طالبانو مشرتابه شاوخوا ۲۵۰۰ځانمرګو بریدګرو محاصره کړی، چې د ده د خوندیتوب لپاره چمتو دي ځانونه قرباني کړي.
راپور زیاتوي؛ دوی په هغه کمپ کې ژوند کوي، چې یو وخت د طالبانو د بنسټ ایښودونکي ملا عمر کوربه و او وروسته بیا په کندهار کې د سي ای اې لخوا د نظامي کمپ په توګه ترې کار واخیستل شو.
د طالبانو او پاکستان د دوستۍ اته ویشت کاله پوره شول، په دې لیکنه کې لولئ: د طالبانو ډله څنګه رامنځته شوه؟ له پاکستان سره یې د دوستۍ او دښمنۍ کومې مرحلې تېرې کړې؟ پاکستان ولې طالبان په رسمیت نه پېژني؟
که څه هم اوس پاکستان له طالبانو خفه برېښي؛ مګر په نړۍوالو سټیجونو له طالبانو د ملاتړ غږ کوي او وايي، چې نړۍواله ټولنه باید له طالبانو سره تعامل وکړي. له پخواني لومړي وزیر عمران خان نیولې، تر اوسني شهباز شریف او د بهرنیو چارو وزیر بلاول بوټو پورې په ټولو نړۍوالو دریځونو له طالبانو سره د تعامل لابي کوي مګر په خپله یې په رسمیت نه پېژني؛ ولې؟ ګڼ وختونه له طالبانو څخه د نارضایتۍ کورني او سیمه ییز بحثونه هم کوي.
د دغې موضوع د ښې روښانتیا په پار اړینه ده، چې یو شمېر تاریخي مسایلو، بدلونونو او تعاملاتو ته تم شو او هم دا په ډاګه کړو چې د تاریخ په اوږدو کې د طالبانو پر وړاندې د پاکستان سیاست څه ډول او ولې بدل شوی؟
د طالبانو او پاکستان د اړیکو تاریخ او بدلون
۱-د اړیکو نوی باب (۱۹۹۲-۲۰۰۱):
د ډاکتر نجیب الله د حکومت په وروستیو کلونو کې پاکستان حس کړه، چې یوه برخه جهادي ډلې یې یو څه تر کنټروله وتلي، دا هغه مهال دی، چې د ډاکتر نجیب الله حکومت کمزوری شوی، جهادي ډلو د افغانستان بېلابېلې برخې نیولي او د جهادي ډلو اړیکې د امریکا او سعودي عربستان په شمول د سیمې له هېوادونو؛ چین، روسیې او ایران سره په مستقیم ډول برقرارې شوي دي.
د پاکستاني پوځ په کچ هغه وخت ځانګړی بحث دا و، چې د جهادي ډلو د کنټرول لپاره په یو بدیل فکر وشي، په همدې اساس یوه نوې پروژه د (An overview of jihadist groups) جهادي ډلو ته کتنه پیل شوه، چې د یوه ځانګړي ګروپ له خوا رهبري کېده او د دغه ګروپ مشري کرنیل امام کوله. ((Dr. Monachal: A New Game for Afghanistan
هدف دا و، چې په جهادي ډلو کې هغه مهم او غښتلي قوماندانان پېدا کړي، چې د سیمې له استخباراتو سره مستقیمې اړیکې ونه لري او په دې وتوانېږي، چې له پاکستاني استخباراتو سره مستقیمې اړیکې وپالي. دغې پروژې څو کاله وخت ونیو؛ د جهادي ډلو په لیکو کې یې بېلابېل اشخاص پېدا کړل، چې له ډلې یې ملا محمد عمر،ملابرادر، جلال الدین حقاني،ملا محمد غوث،ملا شېرملنګ،ملا احسان الله،ملا نورالدین، ملا بورجان او ځینې نور شامل وو. دوی ټولو د روسانو او ډاکتر نجیب الله د حکومت پر ضد په جګړه کې لاس لاره.
د مجاهدینو له واک ته رسېدا سره سم؛ په کابل کې کورنۍ جګړې زور واخیست او دا جګړه دومره زوروره شوه، چې څو پرلپسې کورنیو او بهرنیو مذاکراتو هم نتیجه ورنه کړه. حکمتیار په یوې خوا او د شمال ټلواله په بله خوا ودرېدل او جګړه د کابل د ورانېدو په تاوان تمامه شوه.
طالبانو د ۱۹۹۳ل کال په وروستیو کې د جهادي ډلو پر ضد د انسجام تحرکات پیل کړل او هماغه و، چې له جهادي رهبرانو خفه شوي قوماندانان یو پر بل پسې د دوی غړي شول، د افغانستان عام خلک هم د دوی راتګ ته خوښ وو، ځکه په افغانستان کې روانه کورنۍ جګړه او بې کوري نوره د زغم نه وه. پاکستاني رسنیو هم تبلیغ کاوه، چې طالبان غواړي بېرته پخوانی شاه ظاهر شاه راولي او عام ولس په دې امید د دوی مرسته وکړه چې ظاهر شاه ته د بېرته راتګ زمینه برابره شي.
دوی په ۱۹۹۶ کال کې افغانستان ونیو او د اسلامي امارت اعلان یې وکړ، پاکستان په لومړیو کلونو کې له طالبانو سره ډېرې ښې او حسنه اړیکې درلودې او د ملګرتیا په همدې تار یې خپل درې امنیتي مشاورین کندهار ته راولېږل چې له ملا محمد عمر سره د شمال د جګړې په کنټرول کې مرسته وکړي. د طالبانو د جنګیالیو د روزلو وعده یې وکړه او یو شمېر جنګیالي یې وروزل.
پاکستان د خپلې ښې دوستۍ نیت په لومړۍ دوره کې وښود، د سعودي عربستان او عرب اماراتو په شمول پاکستان هم د طالبانو حکومت په رسمیت وپېژند. د عربي او یو شمېر نورو مرستندویه هېوادونو د مرستې د تنظیم چارې هم تر ډېره له ډېورنډه پورې غاړې تنظیمېدې او د یوه کال په تېرېدو سره عربانو او یو شمېر ترهګریزو ډلو په مستقیم ډول افغانستان ته لاره پېدا کړه. ځانګړې قرارګاوې یې جوړې کړې؛ په کابل او یو شمېر ولایاتو کې یې سوداګرۍ هم پیل کړې، دا چاره پاکستان ته درنه تمامېدونکې او ورځ تر بلې د پاکستاني استخباراتو په منزوي کېدو تمامېده. له چین او روسیې سره مستقیمې اړیکې او د پاکستان له خوښې پرته کندهار ته د دواړو هېوادونو د امنیتي هیئت راتګ او له ملا عمر سره یې دوه ورځینی ملاقات؛ د دې سبب شو چې د پاکستان او طالبانو تر منځ د نظر اختلاف ورځ تر بلې پیاوړی شي.
دا هغه مهال دی چې درې میاشتې وروسته د سپټمبر د یوولسمې پېښه رامنځته شوه، له دغې پېښې وروسته له طالبانو سره د پاکستان اړیکې کاملاً یوه نوي پړاو ته داخلیږي.
۲- له دوست سره دښمني:
د سپټمبر د یوولسمې له پېښې دوه ورځې وروسته پاکستاني مشاورین او د هغوی ځانګړی ګارد چې مشري یې کرنیل ذکریاکوله له کندهاره ووتل، ټولې ډیپلوماتیکې اړیکې پرې کیږي، سیاسي نماینده ګۍ یوازې په نوم پاتې وې؛ خو هېڅ ډول رسمي راکړه ورکړه نه کېده، د دوی له وتلو سره سم طالبان له پاکستان سره د اړیکو یوه نوي باب ته داخلیږي، داسې باب چې طالبانو یې کله فکر هم نه و کړی. په داسې حالاتو کې چې یوه خوا یې د نړۍ ځواکمن هېواد امریکا او بل اړخ یې یو جګړه ییزه ډله وي نو پاکستان مجبور و، چې د امریکا په طرف شي او د همدغې ملګرتیا له مخې یې ملیاردونه ډالره فایده تر لاسه کړه.
د امریکا له حملې وروسته د طالبانو ګڼ شمېر مشران او قوماندانان پېښور، کوېټې،وزیرستان او کراچۍ ته لاړل او یوه برخه یې په افغانستان کې پاتې شول.
دا مهال پرویز مشرف د پاکستان د حکومت چارې سنبالولې، هغه له امریکا سره له تړونه وروسته له طالبانو سره د ټولو استخباراتي او سیاسي اړیکو د پرېکون هوډ وکړ او سي ای اې ته یې ډاډ ورکړ چې د القاعدې او طالبانو د مشرانو په نیولو کې به ورسره مرسته کوي. ګڼ طالب قوماندانان او مشران یې امریکا ته په لاس ورکړل چې له هغې ډلې یې ملا برادر هم و.
دا همکاري د ۲۰۰۳ ز کاله پورې روانه وه او په همدې کال کې پرویز مشرف له حامد کرزي سره په ټیلفوني خبرو کې په افغانستان کې د هند له نفوذ څخه خپله ناخوښي څرګنده کړه.
۳- له دوست سره بیا پخلا کېدل:
د ۲۰۰۳ کال په نومبر میاشت کې حامد کرزي له پرویز مشرف سره ټیلفوني خبرې لرلې او د بحث موضوع د طالبانو د مشرانو د پټنځایونو په نښه کول او یا هم دوی بېرته افغانستان ته رالېږل وو. حامد کرزي ټینګار کاوه چې په پېښور، کوېټه او وزیرستان کې د طالبانو مشران اوسېږي او پاکستان باید د دغو خلکو په بېرته رالېږلو او یا یې هم د پټنځایونو په نښه کولو کې مرسته وکړي. مګر د پرویز مشرف نارضایتي بیا دا وه چې هند په ډېرې چټکۍ په افغانستان کې مخ پر ودې دی، په ځینو سرحدي ولایاتو کې یې د نماینده ګیو چارې روانې کړي دي او دا چاره د پاکستان لپاره خطر دی.
د همدغه کال په ډیسمبر میاشت کې د امریکا په فشار د پاکستاني استخباراتو د Reunion) AF-) استخباراتي پروژه پیل شوه چې ظاهراً د دغې پروژې هدف دا و، چې د طالبانو ټیټ پوړي چارواکي بېرته افغانستان ته ولېږي او لوړ پوړي یې امریکا ته په ګوته کړي. خو په پرنسیب کې د دغې پروژې موخه د طالبانو د ډلې بیا انسجام او له دوی سره د تعامل لپاره یو نوی میکانیزم رامنځته کول وو.
په ۲۰۰۴ ز کال کې پخواني ولسمشر حامد کرزي په مستقیم ډول اعلان وکړ، چې پاکستان د طالبانو د بیا انسجام لپاره کار کوي او له همدغه وخته د وزیرستان شورا، کوېټې شورا او ... مخ په انسجام شوې. پاکستانیو رسنیو بیا د افغانستان له ملي امنیت سره د هند د استخباراتي ادارې (را) په مستقیمې همکارۍ راپورونه خپاره کړل او ویې ویل چې هندي استخبارات د افغانستان له استخباراتو سره مستقیم کار کوي او د پاکستان پر ضد پروژې ډیزاین کوي. له همدغه کاله وروسته په افغانستان کې د طالبانو مستقیم هدفي بریدونه شدید او مخ پر ودې شول.
له ۲۰۱۱ کال را په دېخوا طالبانو له امریکا سره د مستقیمو اړیکو یوه کوچنۍ لار پېدا کړه، دا لار که څه هم د پاکستان له نفوذه خالي نه وه، مګر دغې لارې وکولی شول، چې د راتلونکو اقداماتو لپاره لا لویې لارې برابرې کړی شي. د ولسمشر حامد کرزي په حکومت په دوران کې د قطر د دفتر مخالفت وشو؛ خو د ولسمشر غني په راتګ سره د سولې خبرې بیا پیل شوې، د پاکستان او قطر په منځګړیتوب او ضمانت له امریکا سره د طالبانو اړیکې ډېرې روښانه او پیاوړې شوې.
د پاکستان او طالبانو د اړیکو دغه باب د افغانستان د وروستي جمهوریت تر سقوطه دوام وکړ؛ خو وروسته له سقوطه دغې دوستۍ او تعاملاتو یو نوی رنګ واخیست.
۴- نوې نارسمي دوستي:
د افغانستان د اسلامي جمهوري دولت له سقوطه وروسته د طالبانو او پاکستان تر منځ اړیکې دومره غښتلې شوې، چې د کابینې په جوړولو کې یې مستقیم مرسته او کومک وکړ، د طالبانو تر منځ په واک راپورته شوی جنجال یې ډېر ژر مدیریت او د خپلې ښې دوستۍ ښه نیت یې روښانه کړ.
مګر یوویشتمه پېړۍ بیا له شلمې پېړۍ سره کاملاً توپیر لري، پاکستان په خپلو اقتصادي، امنیتي او سیمه ییزو جنجالو کې دومره ښکیل دی چې ښايي هغومره دوستي ونه پالي کومه یې، چې په شلمه پېړۍ کې پاللی شوه، کټ مټ طالبان هم د شلمۍ پېړۍ طالبان نه دي او نه هم افغانستان هغه پخوانی افغانستان دی. روغ دولتي سیستم، بهرنۍ مرستندویه موسسات او ادارات په افغانستان کې پاتې شول او تر ټولو مهمه بیا دا وه چې دا ځل د طالبانو پر سر د قطریانو لاس هم موجود دی، تر ډېره د پاکستان مرستې ته اړتیا نه لیدل کېده.
بله خوا نړۍوال نظم هم تر پوښتنې لاندې راغلی؛ د چین، روسیې، ایران او یو شمېر نورو هېوادونو د یوه بلاک کېدل او په مقابل کې یې د امریکا، برېتانیې، فرانسې، جرمني او کاناډا یو ځای واله د دې سبب شوه، چې پاکستان د طالبانو پر وړاندې له احتیاطه کار واخلي.
د پاکستان خواخوږي له طالبانو سره له بل هر چا زیاته ده او له همدې امله هڅه کوي، چې طالبانو ته نړۍوال سټیج ورکړي مګر د ژور اسټبلیشمینټ غوښتنې، ګټې او زیانونه یې جدا دي. که چېرې له طالبانو سره بشپړ تعامل ته رسېږي د رامنځته شویو لویو بلاکونو تر منځ د تعادل کچ ترې خرابیږي او که تعامل نه کوي د طالبانو له خوا د ټي ټي پي سره همکاري زیاتېږي.
د پاکستان له خوا طالبان په رسمیت نه پېژندل دوه خواوې لري:
لومړی:
د سولې په مذاکراتو کې د پاکستان هڅه دا وه، چې د طالبانو یوه درواغجنه څېره نړۍ ته روښانه کړي او په ورته زمان کې د اوکراین او روسیې د راتلونکې جګړې لپاره امریکا هم علاقه لرله، چې د افغانستان له مسالې خپل لاسونه لنډ کړي. پاکستان په پوره قدرت نړۍوالو ته طالبان انعطاف پذیره او له نړۍ سره تعامل کوونکي ښکاره کول. مګر کله چې د طالبانو حکومت جوړ شو هغه ټول تضمینونه او وعدې چې د قطر په مذاکراتو کې شوې وې هوايي پاتې شوې.
اوس پاکستان هڅه کوي چې له نړۍوال ارډر سره سم لاړ شي، که چېرې دوی له نړۍوال رامنځته شوي لړځانده نظم څخه بېرون پښه کېږدي، لکه د عمران خان د حکومت یې دا ځل هر څه پر بل مخ اوښتی هم شي. که چېرې په اوس وخت کې پاکستان طالبان په رسمیت پېژني؛ نو د نړۍوالې ټولنې له سختو فشارونو سره مخ کېږي، چې له امله یې د دوی د روان ضعیف اقتصاد او سیاسي جنجالونو کچ لا لوړېدی شي. د روسیې او چین مستقیمو لاسوهنو ته زمینه برابرېدی شي او په پاکستان کې داخلي اړی ګړی لا ګړندی کېدی شي.
د پاکستاني سیاستوالو او پوځ تر منځ د نظر اختلاف یوه بله لویه کشاله ده چې نه پرېږدي طالبان په رسمیت وپېژندل شي، د پاکستان پوځ د طالبانو حکومت ته د تحت الحمایه سټیټ په سترګه ګوري او که چېرې طالبان په رسمیت پېژندل کېږي نو د تېرو پنځه څلوېښت کلونو خواري یې پر اوبو ځي.
دویم:
د ټي ټي پي او بلوچ بیلتون پالو په شمول دوه نورې جنګي ډلې، چې په پاکستان کې فعالیت کوي دا مهال په افغانستان کې پټنځایونه لري. که څه هم له ټي ټي پي سره د پاکستاني حکومت مذاکرات د طالبانو په منځګړیتوب بې پایلې وشول خو دا ډلې د پاکستان امنیت ګواښي او د پاکستان لپاره دا مهمه ده چې له دغه فرصته ګټه پورته کړي. بلخوا په پاکستان کې وروستۍ ناامنۍ بې سارې دي.
که چېرې په افغانستان کې یو مسوول او رسمي حکومت نه وي؛ نو پاکستاني پوځ پرته له کوم جنجاله په ډېرې اسانۍ سره کولی شي چې خپل اهداف په نښه او له منځه یوسي، چې ښې بېلګې یې په کونړ، خوست، ننګرهار،پکتیکا او نورستان کې د ټي ټي پي او نورو جنګي ډلو پر وړاندې د پاکستاني پوځ هوايي او ځمکني عملیات دي.
پاکستان له پیله نه غوښتل چې له ټي ټي پي سره یوې نتیجې ته ورسي، بلکې د دوی مذاکراتو یوه نمایشي بڼه لرله او په اوس وخت کې خپله ټوله هڅه کوي چې په افغانستان کې د خپلو مخالفینو پټنځایونه په نښه کړي، ځکه نه خو طالبان نړۍوال سټیج لري چې دا لویه ستونزه او تېری راپورته کړي، نه هم د دغو بریدونو د دفاع قدرت لري او نه هم په رسمیت پېژندل شوي.
پایله:
د پاکستان او طالبانو د اړیکو د تېرو اته ویشتو کلونو لوړو او ژورو، د سیمې سیاست، د پاکستان ګټو او نړۍوال نظم ته په کتو د طالبانو په رسمیت پېژندل نادر برېښي. دا وخت د پاکستان داخلي سیاسي ګډ وډۍ او اقتصادي بحران ته په کتو دوی هڅه کوي، چې له نړۍوال روال سره سم قدم کېږدي او دا چاره یې پاکستان ته دوه ګټې لري:
د رسمیت پېژندنې په دغې خلا کې کولی شي، چې خپلې ټولې مخالفې جنګي ډلې چې په افغانستان کې پټنځایونه لري وځپي او هم د خپل هغه پخواني سیاست د غښتلتیا لپاره کار وکړي، چې هدف یې افغانستان د پاکستان یو تحت الحمایه واحد په توګه تر خپل کنټرول لاندې ونیسي.
پر افغانستان د خپلې واکمنۍ د دوهم کال په مناسبت، طالبانو په یوه اعلامیه کې لیکلي چې د اګست په ۱۵ مه یوه "مشکله" لاره په بریالیتوب سره پای ته ورسېده او په افغانستان کې د "بشپړ اسلامي نظام د ټینګښت" زمینه برابره شوه.
طالبانو ویلي چې اوس ټول مسایل له شرعي زاویې څېړل کېږي.
طالبان د ۲۰۲۱ کال د اګسټ په ۱۵ د کابل له سقوط وروسته، چې د ۱۴۰۰ کال د اسد له ۲۴ سره سمون خوري، واک ته ورسېدل او په تدریجي ډول یې د حکومتولۍ او ټولنیزو فعالیتونو په ډګر کې د خپلې خوښې اسلامي مفکورې په پلي کولو پیل وکړ.
دې ډلې په ټولنه کې د ښځو پر زیاترو فعالیتونو بندیز لګولی دی، چې پکې تعلیم او کار هم شامل دي. رسنۍ په پراخه کچه تر فشار لاندې دي او معیاري قضايي سیسټم نشته.
د طالبانو د دوه کلنې واکمنۍ پر مهال د ټولنې بېلابېل پاړکي د بې وزلۍ او امنیتي ګواښونو د پراخېدو له امله لرې او نږدې هېوادونو ته کډه شوي.
خو دغې ډلې په خپله اعلامیه کې ویلي، چې د اګست په ۱۵مه د طالبانو په واکمنۍ سره د اسلامي نظام په جوړېدو "د مجاهد ولس غوښتنې" پوره شوې.
د طالبانو له دې ادعاوو سره سره یو شمېر عالمانو او اسلامي هېوادونو د طالبانو ځینې کړنې د اسلامي ارزښتونو خلاف او غیر انساني بللې دي.
طالبانو ویلي چې دغه ډله د خپل مجاهد ملت د ریښتینې استازې په توګه په افغانستان کې د "بشپړ" اسلامي نظام د رامنځ ته کولو لپاره د اسانتیاوو برابرولو توان لري.
د طالبانو په اعلامیه کې راغلي: «د اشغال او نړیوالو په مقابل کې زموږ فتحه او د مؤمن ولس د شل کلن جهاد بریا هغه حقیقت دی چې نه یوازې افغان ملت، بلکې ټول اسلامي امت ته یې د ویاړ احساس ورکړی دی.»
اعلامیه زیاتوي چې طالب مشران د "شریعت په چوکاټ کې" د ملت خدمت ته چمتو دي " او هیڅ یرغلګر ته اجازه نه ورکوي چې د هیواد خپلواکي او ازادي له ګواښ سره مخ کړي.
طالبانو ویلي چې په افغانستان کې یې هر اړخیز امنیت تامین کړی دی.
په داسې حال کې چې طالبان د اګست ۱۵مه لمانځي او دغه ورځ یې د عمومي رخصتي په توګه اعلان کړې، په بهر او ټولنیزو رسنیو کې ګڼو افغانانو د اسد ۲۴مه د "تورې ورځې" په توګه ماتم بللې ده.
پر دې سربېره افغانانو د اګست پر ۱۵مه د نړۍ په بېلابېلو ښارونو کې لاريونونه وکړل او د طالبانو پر تګلارو يې نيوکې وکړې.
د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي په خوست ښار کې پرونۍ چاودنه غندلې ده. تېره ورځ د خوست ښار په یوه هوټل کې د چاودنې له امله پنځه تنه وژل او اته نور ټپيان شول.
پخواني ولسمشر حامد کرزي نن سې شنبه ( اسد ۲۴ مه ) په خپل ټویټر کې د خوست پرونی برید تروریستي عمل، بشري ضد جنایت او د ټولو انساني او اسلامي ارزښتونو خلاف عمل بللی.
تېره ورځ د طالبانو خوست ولایت مقام په اعلامیه کې ادعا کړې وه چې وژل شوي او ټپیان وزیرستاني کډوال او د خوست اوسیدونکي دي.
حامد کرزي په خپل ټویټ کې په دغه چاودنه کې د زیانمنو کورنیو سره غمرازي کړې ده.
طالبانو ویلي وو چې د دې چاودنې د نوعیت په اړه څیړنې کوي خو تراوسه له دغې پيښې څخه ۲۴ ساعته تیریږي خو د طالبانو د څیړونو درک نه لکیږي.
له بريد څخه څو دقیقې وروسته پاکستاني سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې په خوست کې یې د یو هوايي برید په پایله کې پاکستاني طالبان وژلي دي.
دغه سرچینه زیاتوي، په یاد برید کې د تحریک طالبان پاکستان د حافظ ګل بهادر د ډلې څلور مهم قومندانان وژل شوي دي.
پاکستان تر اوسه په رسمي ډول د دغه برید د موخې په اړه څه نه دي ویلي.
له دې وړاندې د طالبانو دفاع وزیر ملایعقوب او د دې ډلې د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال شېر محمد عباس ستانګزي ویلي وو، چې د افغانستان فضا اشغال ده.
یادو طالب چارواکو پاکستان ته په اشارې زیاته کړې وه، چې دغه بریدونه د پاکستان له خاورې ترسره کیږي او دوی به یې پر وړاندې چپ پاتې نه شي.
د طالب چارواکو له تندو څرګندونو وروسته هم په کونړ ، پکتیکا او خوست ولایتونو د پاکستاني ځواکونو له خوا د بې پېلوټه الوتکو او راکټي بریدونه ترسره شول خو طالبان یې پر وړاندې خاموش پاتې شول.
څو اونۍ وړاندې پاکستاني چارواکو خبرداری ورکړی و، چې دوی به د پاکستان ضد وسلوال په افغانستان کې دننه په نښه کړي.
د خوست له پروني برېد څخه ۲۴ ساعتونه تېریږي خو طالبانو تر اوسه رسمي غبرګون نه دی ښودلی.
د طالبانو تر واکمنېدو وروسته د پاکستان له لوري د افغانستان پر خوست او کونړ ولایتونو کې دوه ځله هوایي بریدونه شوي دي. لومړی برید د تېر کال د اپریل په ۱۶مه د خوست ولایت د سپېرې ولسوالۍ په څلورو کلیو کې وشو او شاوخوا ۴۰ کسان په کې ووژل شول.
په دغه سیمو کې د وزیرستان له جګړو کډه شوي کورنۍ میشتې وې او مرګ ژوبله هم دغه کډوالو ته اوښتې وه.
همدارنګه په همدې شپه د کونړ ولایت پر شلتن ولسوالۍ هم بریدونه وشوه چې مرګ ژوبله یې هم لرله.
ځایی اوسیدونکو ویلي وو، چې دغه برید د جیټ الوتکو پر مټ شوی و.
په خوست کې د تېرې ورځې د بریدونو په ګډون د تېر کال بریدونو په اړه هم طالبانو کوم غبرګون نه و ښودلی او نه هم د پاکستان د یادو بریدونو په اړه یې په رسمي ډول څه ویلي وو.
خو د روان کال د جولای میاشتې په ورستیو کې د پاکستان په باجوړ سیمه کې د جمعیت علمای اسلام پر یوه غونډه د ځانمرګي برید وروسته، د پاکستان چارواکو پر طالبانو توندې نیوکې وکړې.
تر دغه برید وروسته د پاکستان د بهرنیو چارو پخوانې وزیر بلاول بوټو خبرداری ورکړ او ویې ویل چې پاکستان د نړیوالو قوانینو له مخې له ځانه دفاع کوي:«که طالبان اقدام ونه کړي، هېواد به یې یعنې پاکستان به په افغانسان کې د ترهګریزو فعالیتونو د له منځه وړلو لپاره پوځي اقدام وکړي.»
تر دې وړاندې د پاکستان پخواني لومړي وزیر شهباز شریف هم ویلي و، چې په پاکستان کې وروستي بریدونو کې افغانان لاس لري.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد د پاکستاني چارواکو د نیوکو په غبرګون کې د یوي خبرپاڼې په خپرولو سره د پاکستاني چارواکو دغه تورونه بې بنسټه وبلل او ویې ویل، چې طالبان به هیچاته اجازه ورنه کړي چې د افغانستان خاوره د بل هېواد پر ضد وکاروي.
خو طالبانو ته د بلاول بوټو تر خبرداري نږدې دوه اونۍ وروسته په خوست کې هوایي برید وشو او د دغه برید په اړه دواړه هېوادونه چوپه خوله پاتې دي.
په همدې حال کې دا مهال طالبان پر افغانستان د دویم ځل لپاره د واکمنېدو بریا لمانځي او د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې د امریکا او ناټو ځواکونو څخه ورپاتې پوځي وسلې او وسایل نندارې ته وړاندې کوي.
په داسي حال کې چې د طالبانو د دفاع چار سمبالي وزیر مولوي محمد یعقوب مجاهد د ۲۰۲۲ اګسټ ۲۸ مه په لومړي ځل یوې خبري ناستې ته ویلي وو: «د امریکا ډرون د پاکستان له فضا افغانستان ته راځي.»
همدا رنګه د افغانستان پر فضا د بې پیلوټه الوتکو څار په دوام، د روان کال د فبرورۍ په ۲۴مه هم د طالبانو د دفاع وزارت چار سمبالي وزیر مولوي محمد یعقوب مجاهد د دغه وزارت د افسرانو د فراغت غونډې ته په وینا کې ویلي و، د افغانستان فضا اشغال ده او د پرمختګ او خپلواکۍ لپاره قلم او ټوپک دواړو ته اړتیا ده:«نن زموږ او ستاسو فضا اشغال ده، زه هم ګورم ته هم ګورې، وزیران قوماندانان، د قول اردوګانو قوماندانان او ټول په رڼو سترګو ورته ګورو؛ خو هېڅ مو هم په وس نشته.»
خو طالبان ولې د پاکستان د بریدونو په تړاو چوپه خوله دي؟
په کندهار کې د ځانکړو ځواکونو د ۰۳ قطعې قوماندان جنرال عتیق الله صافی وايي، په قطر کې طالبانو او د ځینو ګاونډيو هېوادونو ترمنځ داسې هوکړې شوې، چې هغوی کولای شي په افغانستان کې خپل مخالفین له منځه یوسي:«که چیرې تر دغسې بریدونو وروسته ویل کېږي، چې ټي ټي پي په کې په نښه شوي دي نو د ټي ټي پي هغه کسان ولې نه په نښه کېږي، چې په پاکستان کې په ازادانه ډول ګرځي. پاکستان په دوحه کې له طالبانو ژمنه اخیستې، چې د پاکستان مخالفان او د ټي ټي پي غړیو په وژلو کې به طالبان ورسره مرسته کوي.»
همدارنګه خپلواک خبریال او د چارو شنوونکی سمیع یوسفزی بیا وايي، ډېر باوري نه یم چي دا برید دي پاکستان کړی وي:«خو که پاکستان داسې برید کوي نو د خلګو د غوصې څخه به په امان کې نه وي او دا پاکستان حس کړې ده، چې مستقیمه مداخله ورته ستونزمنه تمامیږي ممکن د نورو لارو خپل مخالفین وځپي؛ خو پاکستان د دا ډول بریدونو او اقدامونو توان لري.»
تر دې مهاله په خوست کې د تېرې ورځې د برید په اړه پاکستان او افغانستان په رسمي ډول څه نه دي ویلي، خو تېر کال په خوست او کونړ ولایتونو کې د پاکستان تر برید وروسته، د پاکستان د وسله والو طالبانو غورځنګ ټي ټي پي یوه خبرپاڼه خپره کړې وه او ادعا یې کړې وه، چې په دواړو ولایتونو کې د باجوړ او وزیرستان هغه کډوال په نښه شوي، چې په تېرو دوو کلونو کې د جکړو له کبله افغانستان ته کډه شوي وو.
د ترکیې په شمالي ښار توکات کې پولیسو ۴۷ تنه غیر قانوني افغان کډوال د موټر د پلټنو پر مهال نیولي دي.
ترکي چارواکو ویلي، چې دغه غیر قانوني افغان پناه غوښتونکي به د طبي معایناتو لپاره یوه روغتیايي مرکز ته واستول شي او بیا به د ترکیې له خاورې وویستل شي.
ترکیې په وروستیو میاشتو کې د غیر قانوني کډوالو او په ځانګړې توګه د افغان کډوالو د نیولو او شړلو بهیر ګړندی کړی دی.
نږدې هره اونۍ لسګونه افغان کډوال په بېلابېلو ښارونو کې نیول کېږي او بېرته افغانستان ته ستنيږي.
د روان کال له پيله تر اوسه شاوخوا څلور زره غیر قانوني افغان کډوال د ترکيې د پوليسو له خوا نيول شوي او بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.
دا په داسې حال کې ده، چې تېره اونۍ د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا برادر له ترکي چارواکو سره په لیدنو کې له هغوی غوښتنه کړې وه، چې له افغان کډوالو سره دې له نرمښته کار واخلي.
تېر کال ترکیې څه باندې ۵۷ زره بې اسنادو افغان کډوال ونیول او بېرته یې افغانستان ته ولېږل.
د رسمي شمېرو له مخې په ترکیه کې له درې لکو زیات افغان کډوال مېشت دي.