د برېکس سرمشریزې پیل؛ښايي نېږدې څلوېښت هېوادونه په دغه تجارتي بلاک کې شامل شي
د برېکس هېوادونو مشران؛ برازیل، روسیه، هند، چین او جنوبي افریقا په ژوهانسبورګ کې سره راغونډ شوي، چې په دې ډله کې د ایران په ګډون د څه باندې ۲۰ هېوادونو غړیتوب وڅېړي.
د برېکس هېوادونو مشران؛ برازیل، روسیه، هند، چین او جنوبي افریقا په ژوهانسبورګ کې سره راغونډ شوي، چې په دې ډله کې د ایران په ګډون د څه باندې ۲۰ هېوادونو غړیتوب وڅېړي.
د نړۍوال تاوتريخوالي زياتوالی او د چين او امريکا تر منځ سختې سيالۍ د دغه بلاک پراخوالی بېړنی کړی دی.
د سویلي افریقا ولسمشر سیریل رامافوزا د سې شنبې (د زمري ۳۱مه) په سهار د چین د ولسمشر شي جین پینګ کوربه توب وکړ، چې د دې ډلې د پراختیا لوی ملاتړی و.
تمه کیږي، چې د دې ډلې نور مشران به د سې شنبې تر پایه ژوهانسبورګ ته ورشي.
د برازیل ولسمشر لوییز ایناسیو لولا دا سیلوا او د هند لومړی وزیر نریندرا مودي به له نن څخه تر راتلونکو دوو ورځو پورې په دې غونډه کې ګډون کوي.
د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین، چې په اوکراین کې د جنګي جرمونو په تور د نړۍوالې محکمې له خوا تر څار لاندې دی، جنوبي افریقا ته نه ځي او د ویډیويي کنفرانس له لارې به په دې غونډې کې وینا وکړي.
د سویلي افریقا ولسمشر له دې غونډې مخکې په وینا کې وویل: "پرمختللی برېکس د هېوادونو د یوې ډلې استازیتوب کوي، چې مختلف سیاسي نظامونه او د نړۍ د متوازن نظم لپاره ګډه لیوالتیا لري."
د نویو غوښتونکو د غړیتوب ارزونه
د سویلي افریقا چارواکي وايي؛ تر څلوېښتو ډېرو هېوادونو په برېکس کې د غړیتوب لپاره لېوالتیا ښودلې او له دې ډلې نږدې دوه ویشت هېوادونو په رسمي ډول د غړیتوب لپاره غوښتنلیکونه ورکړي دي.
ایران، سعودي عربستان، متحده عربي امارات، مصر، الجزایر، ارجنټاین، قزاقستان، بولیویا، کیوبا، اندونیزیا، ایتوپیا، ګابون او کوموروس هغه هېوادونه دي، چې په دې اقتصادي بلاک کې یې د شاملېدو غوښتنه کړې ده.
چین د نړۍ د دویم ستر اقتصاد په توګه؛ د دې ډلې د پرمختګ پلوی دی، ځکه چې هيله لري د دې پراخوالی، چې اوسمهال د نړۍ څه باندې څلوېښت سلنه نفوس او د نړۍ د ناخالص کورنيو توليداتو څلورمه برخه جوړوي، وبه کولې شي چې په نړۍواله کچه اغیزه وکړي.
روسیه چې د اوکراین په جګړه کې له لوېدیځ سره مخامخ شوې ده؛ غواړي د خپلې انزوا د مخنیوي لپاره دغه بلاک ته نوي غړي راولي. سویلي افریقا هم د دې پراختیا ملاتړ کړی.
خو هند، چې په دې بلاک کې د چین د واکمنۍ په اړه اندېښمن دی؛ خبرداری ورکړی چې د نویو غړیو د منلو لپاره بیړه وکړي. برازیل هم اندیښمن دی، چې د برېکس پراخول به د دوی نفوذ کمزوری کړي.
که څه هم د برېکس د احتمالي پراختیا بحث لا تر اوسه کوم ځای ته نه دی رسېدلی، خو د دې ډلې ژمنه چې غواړي د سویل د پرمختللو هېوادونو اتل شي او د نړۍ د لویدیځو بډایه هېوادونو لپاره ځای ناستی وړاندې کړي، پام ځان ته اړولی.
د برېکس نوم د برازیل، روسیې، هند، چین او سویلي افریقا د نومونو له لومړیو تورو څخه جوړ دی.
د «برېک» د اقتصادي ډلې د جوړیدلو تیوري، چې په پیل کې سویلې افریقا پکې نه وه شامله، په ۲۰۰۱ میلادي کال کې د ګلډمن ساکس ستر اقتصاد پوه جیم اونیل لخوا په یوې څیړنیزه مقاله کې چې برازیل، روسیې، هند او چین د ودې پر ظرفیت یې ټینګار کاوه، وړاندې شوې وه.
دا اقتصادي بلاک وروسته په ۲۰۰۹ کال کې د روسیې په نوښت په رسمي ټوګه جوړ شو، چې د امریکا او د هغوی د لویدیځو متحدینو تر واک لاندې نړۍوال نظم وننګوي.
سویلي افریقا یو کال وروسته ورسره یوځای شوه او «برېک» په «بریکس» بدل شو. د دې غونډې د مشرانو ناسته هر کال د غړو هېوادونو څخه په یوه هېواد کې ترسره کیږي.
د ټایلنډ پخوانی لومړی وزیر له ۱۵ کلنې جلاوطنۍ وروسته خپل هېواد ته ستون شو او د پولیسو په لارښوونه له هوايي ډګر څخه محکمې او بیا د بنکاک زندان ته ولاړ.
تاکسین شیناواترا په ۲۰۰۸ کال کې دوه کاله وروسته هغې له هېواده وتښتېد، چې د هغه حکومت ړنګ شو او د فساد په تور محکوم شو.
ښاغلی شیناواترا د سې شنبې په ورځ د بنکاک په هوايي ډګر کې له خپلې کورنۍ سره د لنډې مودې لپاره راڅرګند شو؛ خپلو ملاتړو لور ته یې لاس وخوځوه او بیا د خپلې محاکمې وروسته زندان ته لاړ ترڅو د اته کلن بند سزا پوره کړي.
نوموړی په اداري فساد او له واک څخه په ناوړه استفادې تورن دی او په جلاوطنۍ کې په څو جنايي قضیو کې په غیاب کې محکوم شوی دی.
تاکسین شیناواترا له ۲۰۰۸ کال راهیسې په دوبۍ کې ژوند کاوه.
دې هېواد ته د تایلینډ د پخواني لومړي وزیر راستنیدل په دې ورځو کې د تایلینډ په ټویټر حسابونو کې خورا مشهور هشټاګ ګرځیدلی.
تاکسین شیناواترا په داسې حال کې تایلینډ ته راستون شوی، چې دا هېواد د مارچ میاشتې راهیسې د موقت حکومت تر ادارې لاندې دی او د نوي لومړي وزیر د ټاکلو لپاره د پارلمان هڅې له څو اونیو راهیسې بریالۍ شوې نه دي.
په افغانستان کې د داعش یا اسلامي دولت خراسان ډله څوک او څنګه رامنځته شوه؟ دغې ډلې د ترهګریز تکامل کوم پړاوونه وهلي؟ طالبانو ته داعش خطر او که فرصت؟ دا او دې ته د ورته پوښتنو ځوابونه په دغه تاریخي- تشریحي لیک کې لوستلی شئ.
څه موده وړاندې په افغانستان کې د اسلامي دولت – خراسان په موجودیت او افغانستان ته د داعش ډلې د مشرانو په راتګ او نه راتګ د ایران او طالبانو تر منځ ناندرې پیل شوي. داعش د ایران، چین او روسیې لپاره هغه احتمالي خطر و/دی چې په ۲۰۱۵ ز کال کې یې د دغو هېوادونو اړیکې له طالبانو سره نېږدې کړې.
طالبان بیا دا نه مني، چې ګواکې د داعش مشران دې افغانستان ته راغلي وي او ادعا کوي، چې دا یوازې یوه ویره او پروپاګند دی. د افغانستان په څېر په یوې ستراتېژیکه سیمه کې د طالبانو بیا واکمنېدل، له غربي بلاک سره د روسیې، چین او ایران مستقیم تقابل او د افغانستان سرحدي سیمو ته د داعش د مشرانو راتګ هغه څه دي، چې د سیمې د لوبې رنګ بدلولی شي او د طالبانو پر وړاندې د ایران، چین او روسیې نیت هم اغېزمنولی شي.
په اورکزیو، تیرا، کونړ او د ننګرهار په غرییزو سیمو لکه: سونګړۍ او دور بابا کې د اسلامي دولت- خراسان د ډلې پټنځایونه او روزنیز مرکزونه د دغې ډلې د بیا انسجام په معنا ده. دا پټنځایونه د طالبانو د کورنیو چارو وزارت هم د یوه مکتوب په تر لاسه کولو تایید کړي او هم یې د حج له مراسمو بېرته راګرځېدونکو طالبانو ته په مراسمو کې د دوی له برېدونو ویره ښودلې وه.
همدا راز نړۍوالې سولې او امنیت ته د داعش له خوا ګواښ او ورسره د مبارزې په اړه د ملګرو ملتونو د سرمنشي په ۱۷م راپور کې امنیت شورا ته ویل شوي، چې په افغانستان کې د داعش – خراسان ډله مخ په پیاوړې کېدو ده، چې له امله یې په افغانستان کې وضعیت لا پیچلی شوی او دا چاره نړۍ ته یو لوی ګواښ دی.
په راپور کې راغلي، چې د داعش – خراسان له خوا په بلخ، بدخشان، بغلان او یو شمېر نورو سیمو کې د طالبانو پر لوړو پوړو چارواکو بریدونه د دې ګواهي ورکوي، چې د دغې ډلې عملیاتي وړتیاوې او مورال لوړ شوی، هماهنګي یې زیاته شوې او د جلب و جذب پروسه یې غښتلې شوې ده.
راپور زیاتوي، چې د داعش – خراسان ډلې د وسلوالو او د کورنیو د غړو شمېر له ۴۰۰۰څخه تر ۶۰۰۰ کسانو پورې رسېږي او دغې ډلې په افغانستان کې د ختیځ ترکستان له اسلامي غورځنګ سره اړیکې رغولې، چې دواړو ډلو مشترک جنګي تبلیغاتي پوسټرونه هم خپار کړي دي.
راپور وايي، چې داسې معلومات هم شته چې له مخې یې دا جوتیږي چې د ختیځ ترکستان اسلامي غورځنګ غړو له داعش – خراسان ډلې سره په عملیاتو کې ونډه اخیستې ده.
راپور زیاته کړې، چې د هند په نیمه وچه کې د القاعده یو شمېر غړي هم لېوالتیا لري، چې د داعش له ډلې سره مرسته وکړي.
دا چې کوم غړي او څه ډول مرسته؟ په دې اړه په راپور کې توضیحات نه دي ورکړل شوي.
افغانستان او د اسلامي دولت - خراسان ډله:
د ۲۰۱۴ ز کال ټاکنیزې هلې ځلې او نانندرۍ روانې وې، چې د افغانستان ملي امنیت ولسمشر کرزي ته په یوه پټ راپور کې د افغانستان په ختیځ او د ډېورنډ له پولې هاغه غاړې ته د داعش د انسجام راپور ورکړ. په راپور کې راغلي وو، چې په تیرا، اورکزیو ایجنسۍ او مومندو کې یې د داعش ځینې تحرکات حس کړي دي. د دوی د راپور په اساس د دغې ډلې احتمالي مشري مولوي عبدالحق محمدي چې په ابودردا (وروسته د ابودردا په اړه راپور نادرست ثابت شو) مشهور دی کوي. په راپور کې دا هم ذکر شوي وو، چې دغه انسجام د ای ایس ای په غېرمستقیم استخباراتي ملاتړ ترسره کیږي.
د ۲۰۱۴ز کال په نومبر میاشت کې ملي امنیت ولسمشرۍ ماڼۍ ته د داعش په اړه په یوه بل راپور کې زیاته کړې وه، چې داعش یو هیئت د پښتونخوا قبایلي او د افغانستان د ډېورنډ پولو ته نېږدې استولی او هلته یې د خپلو سیمه ییزو همکارانو په ملاتړ یوه کوچنۍ جهادي- سلفي ډله د داعش – خراسان په نوم جوړه کړې ده. په راپور کې ویل شوي وو، چې ملا عبدالروف چې پخوا د طالبانو د نظامي کمېسیون مرستیال او د هلمند نظامي مسوول و؛ تازه له داعش سره د اړیکو په تور طالبانو له دندې لرې کړی.
په راپور کې د افغانستان په ختیځ کې له داعش سره د همکارۍ له امله د پخواني طالب عبدالرحیم مسلم دوست یادونه هم شوې وه، د راپور له لوستلو وروسته ولسمشر کرزی د دغه راپور په اړه څه نه وايي او پرېږدي یې چې د هغه نوی ځای ناستی یې په اړه تصمیم ونیسي. پوره دوه اونۍ وروسته یې پر ځای ډاکتر محمد اشرف غني لوړه کوي او د امنیتي ادارو له مشرانو سره په لومړۍ غونډه کې د داعش له خبر سره مخامخ کیږي. په دې غونډه کې ولسمشر د لا زیاتو معلوماتو او اسنادو غوښتنه کوي.
تر دغه وخته د داعش خراسان ډلې په رسمي ډول د خپل فعالیت اعلان نه و کړی او د ډلې ټولې چارې د ډېورنډ پر پوله خپلسرې او ځینې یې د داعش د مرکزي شورا له خوا رهبري کېدې. د ۲۰۱۵ز کال د جنوري په میاشت کې داعش د ډېورنډ پر پولې د اسلامي دولت د خراسان ولایت په نوم د موجودیت اعلان او د داعش له مشر ابوبکر البغدادي سره بعیت وکړ. دا خبر نه یوازې دا چې د افغانستان حکومت او طالبانو ته هېښوونکی و؛ بلکې ایران، چین او روسیې ته هم په سیمه کې د یوه نوي راتلونکي خطر زنګ و.
د دوی په ډله کې اکثره سلفي باوره پخواني طالبان، سرسخته سلفي ملایان، د اورکزیو د ټي تي پي یو شمېر پخواني غړي، چیچنايي، ازبیک، کُرد، ترکمن او یو شمېر تاجېک جنګیالي شامل شول او په خپلو لومړیو تبلیغاتو کې یې شعیه باوره کافر وبلل او د ایران پر ضد یې د جهاد غږ وکړ؛ دوی دا هم وویل چې دوی د هېوادونو تر منځ اوسنیو پولو ته ژمن نه دي او غواړي د خراسان ولایت چې د اسلامي دولت یوه برخه ده راژوندی کړي.
په داعش کې د پاکستاني استخباراتي کړیو د دخالت په اړه له کره راپورونو وروسته د افغانستان حکومت هم هڅه وکړه، چې د داعش – خراسان په ډله کې ځان دخیل او له دغې استخباراتي لوبې باخبره واوسي. د ۲۰۱۵ ز کال په لومړۍ نیمايي کې یې درې کوچنۍ خپلسرې ډلې د اسلامي دولت د خراسان د ولایت د ساتونکو په نوم جوړې کړې، د یوې ډلې مشري یې د افغانستان حکومت ته تسلیم شوي طالب قوماندان ملا بهادر کوله چې د ډېورنډ له پولې دې غاړې یې پر فعالیت پیل وکړ.
هغه وخت د حکومت یوه موخه دا وه، چې دا خپلسرې ډلې به په یو نه یو شکل له اصلي هستې سره اړیکه پېدا کړي، تر څو د داعش په نوې څپه کې د پاکستان رول کمزوری او خپل غښتلی کړي. دویم هدف یې دا و، چې که په سرحدي سیمو کې د اسلامي دولت خراسان ډله پرمختګ کوي؛ د طالبانو په ځپلو کې به د افغانستان له حکومت سره مرسته کوي. مګر دا مداخله تر ډېره ونه غځېده او تر ۲۰۱۶ز کال پورې د افغانستان د حکومت له لورې جوړې شوې درې واړه ډلې یو پر بل پسې له منځه لاړې او ټول غړي یې په مرموز او مخامخ جګړو کې ووژل شول.
داعش ننګرهار د خپل مرکز په حیث وټاکه او د شینوارو په اچین، نازیان، هسکه مېنه، سپین غر او دور بابا ولسوالیو کې یې خپلې ریښې غښتلې کړې، چې د افغانستان له حکومت او طالبانو سره د څو کلونو جګړې وروسته یې دغه سیمې بېرته پرېښوې او له ډېورنډ واوښتل.
د اسلامي دولت – خراسان د تمویل سرچینې:
د اسلامي دولت د خراسان د څانګې بنسټګر عبدالرحیم مسلم دوست چې د پښتو ژبې یو لیکوال، څېړونکی او د څو کتابونو مصنف هم دی؛ لومړنی افغان و، چې له ابوبکر البغدادي څخه یې خپل ملاتړ اعلان کړ. نوموړی د اسلامي دولت د خراسان د څانګې له مهمو اشخاصو ګڼل کېږي چې په ۲۰۲۲ ز کال کې طالبانو ته تسلیم شو. هغه په خپلو خبرو کې د پاکستان پوځ او ای ایس ای په دې تورن کړل چې داعش د لومړني مشر حافظ سعید خان په ګډون یې یو شمېر جنګیالیو ته پېسې ورکولې.
مسلم دوست د درېیو پاکستاني پوځیانو جنرال اشفاق، ډګروال عارف او میجر عامر نومونه هم اخیستي او ویلي یې دي، چې دغو درېیو کسانو د اسلامي دولت – خراسان لومړني والي ته پېسې ورکولې.
کټ مټ دې ته ورته خبره د افغانستان د ملي امنیت په هغه پټ راپور کې ولسمشر محمد اشرف غني تهد ۲۰۱۵ ز کال په فېبروري کې شوې وه. ولسمشر غني ملي امنیت په یوې ډي وي ډي کې اسناد او شواهد هم ورکړل شوي وو. پاکستان ته له ولسمشر غني سره د مل پلاوي یوه لوړ پوړي غړي راته دا تایید کړه، چې ولسمشر په دغه سفر کې هغه اسناد د پوځ له مشر سره شریک کړل چې ښودله یې چې پاکستان د داعش په تمویل او تجهیز کې پوره ونډه لري.
په ۲۰۱۴ ز کال کې پخواني ولسمشر حامد کرزي د چین په شانګهای کې د اسیایي هېوادونو ترمنځ د متقابلو همکاریو او اعتماد جوړولو د سازمان د مشرانو د غونډې په حاشیه کې د روسیې له ولسمشر ولادیمیر پوتین سره ولیدل او ولسمشر پوتین د داعش په اړه د روسیې اندېښنه له ولسمشر کرزي سره شریکه کړه.
په هیئت کې مل یوه لوړپوړي چارواکي راته تایید کړه، چې پخواني ولسمشر کرزي ته ولسمشر پوتین ته وویل چې بهرنۍ کړۍ او په ځانګړي ډول امریکا غواړي، چې په سیمه کې یوه نوې تروریستي لوبه پیل کړي او د دغې لوبې پیل د داعش رامنځته کول دي، چې موږ یې په کلکه مخالف او اندېښمن کړي یو. کټ مټ دې ته ورته اندېښنه چینايي چارواکو هم له پخواني ولسمشر حامد کرزي سره شریکه کړې وه.
په ۲۰۱۶ ز کال کېولسمشر پوتین یو ځل بیا په افغانستان کې د داعش د پرمختګ په اړه اندېښنه وښوده او امریکا یې په یوې څنګزنې اشارې د داعش تمویلوونکې یاده کړه.
د ایران له مذهبي مشر نیولې، تر ولسمشر او بیا د بهرنیو چارو وزیر په وار – وار دا خبره کړې، چې د داعش خراسان ډله د امریکا له خوا تمویلیږي.
د امریکا پخواني ولسمشر ټرمپ د لومړنۍ دورې په یوې ټاکنیزې غونډې کې وویل، چې هیلري کلنټن او ولسمشر بارک اوباما د داعش جوړوونکي دي، مګر د امریکا ګڼې رسمي سرچینې وايي، چې داعش او د اسلامي دولت خراسان څانګه په ایران، افغانستان او پاکستان کې د مخدره توکو د قاچاق او یو شمېر عرب سوداګرو په مالي مرسته پر مخ ځي.
د ۲۰۱۷ ز کال د سپټمبر په ۱۷ مه نېټه د افغانستان ملي امنیت د کابل په شهزاده سرای کې رحمان ګل چې پټ نوم یې ابوذر و؛ د شپږ لکه ډالر او څلور میلیونه افغانیو سره ونیو. د ملي امنیت د هغه وخت د راپور په اساس نوموړي د ایران له قم څخه کوېټې، له کوېټې څخه کندهار، له کندهار څخه کابل او له کابل څخه ننګرهار ته د داعش جنګیالیو لپاره پېسې انتقالولې.
د ۲۰۱۷ ز کال په نومبر میاشت کې د ننګرهار په غازي امان الله خان مېنه کې عبدالروف چې دویم نوم یې شجاع الحربي و؛ له یو نیم لک ډالرو سره ونیول شو، نوموړي په خپلو اعترافاتو کې دا ومنله چې د داعش ډلې لپاره یې پېسې د پښتنونخوا له تهکال سیمې څخه ننګرهار ته انتقالولې.
د اسلامي دولت د خراسان ولایت رهبران:
عبدالروف خادم:
ملا عبدالروف خادم د داعش د افغانستان د برخې لومړنی غېر رسمي مسوول و او وروسته بیا مرستیال وټاکل شو، نوموړی د هلمند د کجکي ولسوالۍ اوسېدونکی او د طالبانو په لومړۍ دوره کې د مرکزي قول اردو د قوماندان، د هرات د قول اردو قوماندان او د طالبانو د سقوط پر مهال په کندوز کې د پوځي غونډ قوماندان و. د موقتې ادارې په راتګ سره ونیول شو او اوه کاله یې د ګوانتنامو په زندان کې تېر کړل.
ورپسې کابل ته راغی او له څه مودې وروسته کوېټې ته لاړ او هلته د طالبانو د نظامي کمېسیون مرستیال وټاکل شو، وروسته بیا د هلمند او څو نورو ولایاتو د طالبانو د نظامي مسوول په توګه وټاکل شو او له هغې وروسته له دندې لرې کړی شو، نوموړي له طالبانو لار جدا کړه او په ۱۳۹۳ ل کال یې له البغدادي سره بعیت وکړ او ځان یې په افغانستان کې د داعش نماینده معرفي کړ. څو میاشتې وروسته د هلمند په کجکي کې د امریکايي بې پېلوټه الوتکې په برید کې له خپلو ملګرو سره ووژل شو.
حافظ سعید خان:
د اسلامي دولت د خراسان د ډلې اکثره مشران پښتانه دي او د لرې او برې پښتونخوا پورې تړاو لري. که څه هم په لومړي ځل عبدالرحیم مسلم دوست له ابوبکر البغدادي څخه ملاتړ وکړ، ورپسې عبدالروف خادم خو د خراسان د ډلې لومړنی رسمي مشر حافظ سعید خان و، چې په پاکستان کې یو له سر سختو سلفي ملایانو ګڼل کېده. هغه د ډېورنډ پر دواړو غاړو له سلفيانو سره ژورې اړیکې لرلې او دی وتوانېد چې په ډېر لږ وخت کې خپله جنګي ډله منسجمه او خپلې حملې پیل کړي.
حافظ سعید د خپلې ډلې د تبلیغ لپاره درې اف ایم راډیوګانې جوړې کړې، چې په ننګرهار،اورکزیو ایجنسۍ او تیرا کې یې خپرونې کولې. حافظ سعید خان به له همدغو راډیوګانو د اسلامي دولت د خراسان د ډلې د مشر په توګه خلکو ته ویناوې کولې.
نوموړی د ۲۰۱۶ ز کال د جولايي په میاشت کې د ننګرهار ولایت په اچین ولسوالۍ کې له خپلو نورو جنګیالیو سره یو ځای د بې پېلوټه الوتکې په برید کې ووژل شو.
شیخ عبدالحسیب لوګری:
نوموړی د حافظ سعید خان پر ژوند د هغه د مشاور او د هدفي بریدونو د قوماندان په توګه دنده سرته رسوله، که څه هم په داخلي حلقه کې یې یو شمېر مخالفتونه لرل؛ خو د حافظ سعید خان له وژنې وروسته یې خپل ځان د دغې ډلې رهبر او د خراسان ولایت د والي په توګه اعلان کړ.
نوموړی په کابل کې د سردار داود خان پر روغتون د برید طراح هم ګڼل کېده او د ننګرهار په ګڼو سیمو کې یې د خپل فعالیت ساحه پراخه کړې وه. دی له حافظ سعید خان څخه نهه میاشتې وروسته په ۲۰۱۷ز کال په اپریل کې په ننګرهار کې له خپلو ۳۵ ملګرو سره ووژل شو.
عبدالرحمان غالب:
که څه هم د عبدالرحمان غالب په مشرۍ د اسلامي دولت د خراسان په ډله کې شدید جنجالونه رامنځته شول، ځکه د شیخ عبدالحسیب لوګري نېږدې دوستانو سلطان عزیز عزام د دغې ډلې د نوي رهبر په توګه ومانه خو د ۲۰۱۷ ز کال د جون په میاشت کې د عبدالرحمان غالب او سلطان عزیز عزام د ډلو تر منځ د ننګرهار د کوټ ولسوالۍ په سونګړۍ کې مذاکرات وشول او په پایله کې یې عبدالرحمان غالب چې اصلاً اورکزی او سرسختی سلفي و؛ د دغې ډلې د مشر په توګه وټکل شو. نوموړی هم د بې پېلوټه الوتکې په برید کې ووژل شو.
مولوي ضیاءالحق( ابوعمر خراساني/ابو خالد عمر خراساني):
د غالب له وژنې وروسته عمر خراساني د دغې ډلې د مشر په توګه اعلان شو، نوموړی د کونړ ولایت د څوکۍ ولسوالۍ اوسېدونکی او یو له سرسختو سلفي ملایانو ګڼل کېده. که څه هم د ده په مشرۍ د ډلې تر منځ داخلي اختلافات یو څه زیات شول؛ خو د دغې ډلې په بریدونو کې کمی رانه غی. نوموړی له نېږدې اولس میاشتو مشرۍ وروسته د داعش مرکزي مشرتابه د خراسان ولایت له مشرۍ لېرې کړ، مګر د نوموړي تړاو له اسلامي دولت ډلې سره ونه شلېده.
نوموړی په ۲۰۲۰ز کال کې د افغانستان د اسلامي جمهوري دولت د ملي امنیت له خوا ونیول شو او د ۲۰۲۱ ز کال د اګسټ میاشتې په ۱۵مه نېټه چې کله طالبانو کابل ونیو، نوموړی یې د ملي امنیت په یوه زندان کې وواژه او د اګسټ په ۱۶مه یې په کونړ کې د جنازې مراسم ترسره شول.
مولوي عبدالله/ اسلم فاروقي:
مولوي عبدالله د خېبر پښتونخوا د اورکزیو اوسېدونکی او په قام اورکزی و. نوموړی د لشکرطبیه پخوانی غړی او له ټي ټي پي سره یې نېږدې اړیکې لرلې. هغه په ۲۰۱۹ ز کال اپریل کې د اسلامي دولت د خراسان د څانګې د مشر په توګه وټاکل شو. اسلم فاروقي د داعش د مشر په توګه د پاکستان تر کنټرول لاندې په قبایلي سیمو کې پراخ فعالیت لاره او له ټي ټي پي سره یې نېږدې همکاري هم کړې وه.
هغه په ۲۰۲۱ ز کال کې د افغانستان د ملي امنیت له خوا ونیول شو او هغه مهال یې پاکستان دوی ته د سپارلو غوښتنه هم کړې وه؛ مګر د افغانستان حکومت د طالب زنداني مشرانو په بدل کې د ورکولو شرط وړاندې کړې وه.
ثناءالله غفاري:
د اسلم فاروقي له نیول کېدو وروسته په ۲۰۲۰ ز کال کې د اسلامي دولت خراسان څانګې اعلان وکړ، چې نوی مشر یې ثناءالله غفاري دی. غفاري چې په شهاب المهاجر هم مشهور و، د کابل د شکردرې ولسوالۍ اوسېدونکی دی. د امریکا د ویسټ پواینټ د راپور په اساس د نوموړي کورنۍ د حزب اسلامي غړیتوب لاره او دی د کابل پوهنتون استاد و. هغه په تاجکستان، ایران او ازبکستان کې د یو شمېر حملو مشري هم کړې ده.
نوموړی د سلفي مکتب له فکري لارښوونکي ابوعبیدالله متوکل سره نېږدې اړیکې لرلې او پر متوکل هم تور و، چې دی د اسلامي دولت خراسان ډلې ملاتړی دی. د ۲۰۲۳ ز کال د جون په ۹مه پاکستاني چارواکو او طالبانو دا تایید کړه چې په کونړ کې یې شهاب المهاجر له خپلو شپږو ملګرو سره وژلی دی. تر دې دمه د اسلامي دولت خراسان څانګې د خپل مشر د وژل کېدو په اړه څه نه دي ویلي او نه یې هم د نوي مشر یادونه کړې.
داعش طالبانو ته ګواښ که فرصت؟
د اسلامي دولت د خراسان څانګې د جنګیالیو لویه برخه سلفي پاله طالب جنګیالي جوړوي او د دغې ډلې د جوړېدو په لومړي پړاو کې ګڼ هغه جنګیالي ورسره یو ځای شول، چې له طالبانو ناخوښه وو. د طالبانو تر منځ د داعش په ملاتړ او خلاف ګڼ کړکېچونه هم رامنځته شوي؛ ښه بېلګه یې د ۲۰۱۵ ز کال د نومبر میاشتې په زابل کې د ملا اختر محمد او ملا منصور دادالله د پلویانو تر منځ جګړه وه.
د اسلامي دولت د خراسان څانګې چیچنايي، ازبېک او تاجېک جنګیالي له ملا منصور دادالله سره ودرېدل او د ملا اختر محمد له ډلې سره یې جګړه وکړه. په دغه جګړه کې د منصور دادالله ډلې ماته وخوړه او ګڼ جنګیالي يې له داعش سره په صف کې ودرېدل.
په ۲۰۱۵ ز کال کې د اسلامي دولت د خراسان د ولایت اعلان د طالبانو لپاره یو ښه فرصت و، چې له امله یې د سیمې هېوادونو سره خپلې اړیکې ورغولې او دغه چاره د دې سبب شوه، چې په جنګي لیکو کې هم پرمختګ وکړي.
د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو د اړیکو بیا رغېدل:
که څه هم طالبانو ته د دغې کړکېچ مدیریت ستونزمن وو؛ مګر د داعش موجودیت یې له ایران،روسیې او چین سره د اړیکو په بیا رغولو کې ګټور ثابت شو. پرته له شکه چې په سیمه کې د داعش پراختیا د ایران، چین او روسیې امنیت ګواښه او له طالبانو سره د یوه مشترک دښمن د پېدا کېدا له امله ایراني، روسي او چینايي استخباراتو له طالبانو سره مستقیمې او غېر اړیکې غښتلې کړې چې دا چاره د افغانستان د حکومت د شدیدو انتقادونو سبب شوه.
دا پټې او ښکاره لیدنې په پاکستان، ایران او روسیې کې پیل شوې؛ د رپوټونو له مخې د طالبانو مشر ملا اختر محمد منصور په ۲۰۱۶ ز ایران ته له درېیم سفر وروسته د پاکستان په بلوچستان کې د امریکايي بې پېلوټه الوتکې په برید کې ووژل شو. له دې وروسته له ایران سره د طالبانو د مشرانو تګ راتګ زیات شو، په ۲۰۱۵ ز کال کې په قطر کې د طالبانو د سیاسي دفتر یو لوړ پوړي چارواکي ایران ته سفر وکړ او هلته یې د دواړو غاړو د نورو مهمو مسالو ترڅنګ؛ په افغانستان کې د اسلامي دولت ډلې د مخنیوي پر لارو چارو هم خبرې وکړې.
د کندهار پخواني امنیه قوماندان جنرال عبدالرازق په ۲۰۱۷ ز کال کې له رسنیو سره په خبرو کې ویلي وو، چې د ملا محمد عمر زوی ملا یعقوب دوه ځله روسیې ته سفر کړی او په دې سفر کې یې د اسلامي دولت د خراسان څانګې د ځپلو په موخه له روسیې څخه د وسلو او مهماتو غوښتنه کړې او روسي اړخ هم خپلې مرستې پیل کړي دي.
په ورته وخت کې چینايي اړخ هم د پاکستان په مرسته له مولوي کبیر سره په پېښور کې لیدنې پیل کړې او افغانستان د ملي امنیت د شورا د هغه معلوماتي او تحلیلي راپور پر بنسټ، چې ولسمشر غني ته یې چمتو کړی و، په ۲۰۱۶ ز کال په مارچ میاشت کې د اسلامي دولت د ځپلو په موخه چین له طالبانو سره مستقیمه همکاري پیل کړه.
له ۲۰۱۵ ز کاله را په دېخوا د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو اړیکې بېرته په رغېدو شوې او له دغه فرصته په ګټې اخیستنې یې په جنګي لیکو کې خورا ډېر پرمختګ وکړ.
واکمنو طالبانو ته ورپېښ ګواښ:
د طالبانو له واک ته رسېدو سره سم، د اسلامي دولت د خراسان د څانګې یو شمېر هغه غړي، چې د اسلامي جمهوري دولت له خوا نیول شوي وو؛ د ملي امنیت په زندانونو کې ووژل شول او ځینې یې له زندانونو خلاص شول. په ننګرهار، کونړ، کابل او یو شمېر نورو سیمو کې هغه سلفي ملایان، چې د اسلامي دولت د خراسان څانګې په ملاتړ تورن وو؛ په مرموز ډول ووژل شول او ځینې نور یې تېښتې ته مجبور کړی شول.
له ۲۰۱۵ ز کال څخه تر ۲۰۲۱ ز کاله پورې د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو د اړیکو د ښه کېدا یو غښتلی دلیل د اسلامي دولت د ډلې پراختیا وه؛ مګر اوس طالبان یوه بل پړاو ته داخل شوي، د قطر او پاکستان په ملاتړ په لویه کې د امریکايي بلاک پالیسي تعقیبول او له امریکا سره په ښکاره دښمني مګر په پټه دوستۍ د سیمې هېوادونه په ځانګړي ډول؛ روسیه، چین او ایران اندېښمن کړي.
که څه هم د طالبانو په راتګ دغو هېوادونو ته له داعشه لومړنی ګواښ کمېدونکی برېښي؛ مګر په حقیقت کې د دوی هغه غوښتنه چې له سیمې د امریکا د لاسونو لنډول وو، نه ده تر لاسه شوې. دا وخت په افغانستان کې د اسلامي دولت د اهدافو د ترسراوي او پراختیا لپاره ښه بیستر شته او هڅه روانه ده، چې د اسلامي دولت جنګیالي د یو بل چتر او نوم لاندې خپل جنګي ماموریت مخې ته یوسي. نېږدې اوه زره بهرني جنګیالي په افغانستان کې موجود دي،په دومره لوی تعداد د بهرنیو جنګیالیو شتون او د طالبانو له خوا د ځینو ډلو محدودول د دې سبب کېدی شي، چې د اسلامي دولت د مېشتو نېږدې د ۴۰۰۰زره جنګیالیو سره د اړیکو ساحه پراخه شي.
په اوس وخت کې د طالبانو پر وړاندې غښتلی وسلوال مخالفت نه شته او یوازینۍ ډله چې په دې وروستیو کې یې طالبان هدف ګرځولي، هغه د اسلامي دولت د خراسان ډله ده. د طالبانو د زور ازمایئ، د هر څه یرغمل نیولو او تشدیدي اعمالو په نتیجه کې ورځ تر بلې پخواني پوځیان او په ځانګړي ډول د شمال ولسونه خفه کیږي؛ ګڼو پخوانیو پوځیانو خپلې سیمې پرېښي؛ بېکاري، فقر او د طالبانو له خوا د دوی ځورول یې دې ته اړ باسي، چې په یو نه یو شکل له مخالفو جنګي ډلو سره همغږي شي. دغې چارې د طالبانو پر وړاندې د بېلابېلو سیاسي او جنګي جبهو د پرانیستل کېدو لارې خلاصې کړي دي او دا چاره د اسلامي دولت خراسان ډلې ته د پراختیا زمینه برابروي.
که څه هم د اسلامي دولت د خراسان ډله په دې وروستیو کې ځپل شوې او د دوی د وروستي مشر المهاجر په وروستي غږیز پیغام کې هم داسې ښکاري چې تر فشار لاندې دي، مګر په ورته وخت کې د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د هغه مکتوب په اساس چې د ننګرهار له ولایت څخه یې تر لاسه کړی و؛ تایید کړې چې په تيرا او اورکزیو کې د اسلامي دولت د خراسان ډلې روزنیز کمپونه موجود دي. د ملګرو ملتونو د امنیت شورا راپورونو له مخې یو شمېر پخواني پوځیان هم ورسره یو ځای شوي دي. نو پس د ایران هغه ادعا چې د داعش یو شمېر مشران افغانستان ته راغلي یو څه د تامل وړ دی.
د طالبانو لپاره یو بل خطر بیا د مقاومت او ازادۍ جبهې دي، چې د اسلامي دولت خراسان ډلې غړي په ډېرې اسانۍ سره کولی شي، چې د دغو جبهو تر نوم لاندې د طالبانو پر وړاندې تر هغه وخته وجنګیږي تر څو چې یې یوه ځانګړې جغرافیه نه وي تر لاسه کړې. که څه هم دغه جبهې به د ایران او روسیې له ویرې په ښکاره ډول دوی ته اجازه ورنه کړي، چې د دوی د جبهې تر چتر لاندې د اسلامي دولت ډله طالبان وګواښي مګر هوار شوی بیستر او له جبهو سره له کمو امکاناتو داسې برېښي، چې دا چاره به په پټه د دغو جبهو تر چتر لاندې ترسره شي.
همدا راز د چین ډار د شرقی ترکستان د جنګیالیو په باب ورځ تر بلې ډېرېدونکی او هېښوونکی دی،له دغو جنګیالیو سره د طالبانو سخت برخورد او پرېکون د دې سبب کیږي، چې د اسلامي دولت ډلې او د شرقي ترکستان د جنګیالیو اړیکې پیاوړې شي. د ملګرو ملتونو د امنیت شورا په راپور کې هم راغلي چې د داعش او شرقي ترکستان د جنګیالیو تر منځ اړیکې پیاوړې شوي دي. په ورته وخت کې د چیچین له جنګیالیو سره د اسلامي دولت د جنګیالیو اړیکې پخوانۍ سابقه لري او دغې سابقې ته په کتو او پر دغو جنګیالیو د جنګي زون محدودېدل به یو ځل بیا د اسلامي دولت د ډلې او چیچین جنګیالیو اړیکې پیاوړې کړي.
په شمال کې د ځایي اپراتیفي سرچینو په حواله؛ دغه جوړښتونه او د ډلو ضم کېدل ورځ تر بلې مخ په پیاوړي کېدو دي. که چېرې د طالبانو پر وړاندې دا ډول جبهې پیاوړې کيږي پرته شکه دوی د ډانګ او پړانګ تر منځ نښلي.
یا به امریکا پالي او یا به له روسي بلاک سره ډغرې وهي!؟
وروستۍ مساله دا چې د طالبانو پر وړاندې د سیمې د هېوادونو پخواني نیت هم تغیر کړی، ځکه ایران، چین او روسیې اوس حس کړې چې طالبان په غېر مستقیم ډول د امریکايي بلاک پلوي او د سیمې له هېوادونو سره یې انډول نه شي ساتلی. که چېرې دا فکر ورځ تر بلې لا پیاوړی شي، حتمي ده چې د سیمې هېوادونه به د یوې بدیلې لارې په ملاتړ فکر کوي.
د بخښنې نړۍوال سازمان په افغانستان کې له بشري حقونو څخه د طالبانو د سرغړونو او د افغانانو پر وړاندې د یو شمېر ځپونکو اقداماتو لېست خپور کړی دی.
دغه سازمان پر خپله ایکس(ټویټر) شبکه لیکلي، چې د طالبانو له واکمنۍ را وروسته افغانستان د بربادۍ پر څنډې ولاړ هېواد دی.
د بخښنې نړۍوال سازمان وايي، چې د ۲۰۲۱ کال د اګسټ له میاشتې د ۲۰۲۲ کال تر جون میاشت پورې طالبانو ۱۲۴۷ کسان نیولي، چې له دې ډلې یې ۱۸۸ مېرمنې دي.
یاده اداره زیاتوي، چې دا مهال په افغانستان کې کې ۱.۱ میلیون نجونې له منځنۍ زده کړو او له ۱۰۰ زرو ډېرې له لوړو زده کړو بې برخې دي.
دوی زیاتوي، چې د ۲۰۲۲ کال په وروستیو درېیو میاشتو کې د ښځو د ګمارنې کچه د ۲۰۲۱ کال د دویمې ربع په پرتله ۲۵ سلنه کمه شوې.
دا په داسې حال کې ده، چې طالبانو د څو فرمانونو پر بنسټ په افغانستان کې د ښځو او نجونو پر مخ د زده کړو او کار دروازې تړلي او یاد بندیزونه په نړۍواله توګه له غبرګون سره مخ شوي دي.
د بخښنې نړۍوال سازمان وايي، چې د طالبانو له واکمنۍ وروسته په افغانستان کې ۴۳ سلنه رسنۍ سقوط شوي، نېږدې ۵۲ سلنه نارینه خبریالانو او ۸۴ سلنه ښځینه خبریالانو خپلې دندې له لاسه ورکړي.
دغه سازمان د ملکي وګړو د مرګ ژوبلې شمېره هم خپروي او وايي، چې د ۲۰۲۱ کال د اګسټ له پیله د ۲۰۲۳ کال د می تر میاشتې ۱۰۹۵ ملکي وګړي وژل شوي او ۲۶۹۷ نور ټپیان شوي دي.
یاد سازمان زیاتوي، چې د بشري حقونو او په ځانګړي ډول د ښځو د حقونو په برخه کې طالبانو نه یوازې دا چې خپلې کړې ژمنې نه دي عملي کړي؛ بلکې لا یې تاوتریخوالی زیات کړی او له بشري حقونو څخه یې ګڼې سرغړونې کړي دي.
د بخښنې نړۍوال سازمان زیاتوي، چې طالبانو په سیستماتیک ډول د بشري حقونو د ساتنې کلیدي بنسټونه ړنګ کړي، د بیان ازادي یې له منځه وړې، زرګونه افغانان یې په خپلسر نیولي، زندانیان کړي، شکنجه کړي، ورک کړي او حتا وژلي یې دي.
دوی دا هم وايي، چې دا مهال په افغانستان کې د بشري حقونو ملاتړي، خبریالان، هنرمندان، مذهبي او قومي اقلیتونه له ګواښ سره مخ دي.
د یاد راپور په اړه مو د طالبانو د رسنیو له مسوولینو سره اړیکه وکړه، خو د راپور تر خپراوي یې د نظر پر اخیستو ونه توانېدو.
د پاکستان امنیتي سرچېنو منلې، چې د دوی شپږ تنه سرتیري نن سهار په سویلي وزیرستان کې وژل شوي او څلور نور بیا ټپيان شوي دي. دغې سرچېنې رسنیو ته ویلي، چې دغه برید نن سهار د سویلي وزیرستان په تیرزا سیمه کې شوی دی.
که څه هم ځایي سرچېنې د مرګ ژوبلې شمېره زیاته ښيي، خو امنیتي چارواکو یوازې د خپلو شپږو تنو د وژل کېدو او څلورو نورو د ژوبلېدو پخلی کړی.
د دغه برید پړه د پاکساني طالبانو ډلې ټي ټي پي منلې ده.
له تېرو څو مېاشتو راهیسې د خیبر پښتونخوا په بېلابېلو برخو کې د دغې ډلې برېدونو زور اخیستی، چې پاکستاني پوځيانو ته یې درنه مرګ ژوبله هم اړولې ده.
تېره ورځ هم په وزیرستان کې په موټر بمي چاودنه وشوه، چې له لسو زیاتو مزدورانو ته په کې مرګژوبله اوښتې وه، دغه موټر د پوځي تاسیساتو جوړولو لپاره مزدوران لېږدول.
پاکستاني چارواکو د دغو بریدونو پړه په افغان طالبانو اچولې؛ خو د طالبانو ډلې تل دغه ادعاوې ردې کړي او ویلي یې دي، چې دوی هیچا ته اجازه نه ورکوي چې د دوی خاوره د نورو پر ضد وکاروي.
امریکایي څېړونکو د ماشومانو پر ودې د ځيرک ټيلیفونونو او ټبلېټونو یا ای پډ د اغېزو پایلې خپرې کړې. هغوی موندلې، چې له دغو وسایلو څخه له یوه ساعته زیاته کاروونه د ماشومانو له ارتباطي او حرکتي مهارتونو او د مسایو د حل برخې سره تړاو لري.
د سي ان ان له قوله، دغه څېړنه په شاوخوا ۷۰۰۰ یو کلنو ماشومانو ترسره شوې او د «جاما پديیاټرېکس» په مجله کې خپره شوې ده.
د کلفورنیا د پوهنتون استاد ډاکتر جېسون ناگاټا سي ان ان ته وویل: «دغه څېړنه ډېره مهمه ده، ځکه د ودې د ځنډني کېدلو په برخه کې اړیکې لکه د مسلو د حل او د هغې د کارونې له کچې سره یې اړیکه د کتلو له صفحې سره ځانګړې کوي .»
د دغې څېړنې پایلې ښیي، هغو یو کلنو ماشومانو چې په ورځ کې یې له یوه تر څلور ساعته له دغو وسیلو کار اخیست، په دوه کلنۍ کې د مهارتونو سره د اړیکو او مسلو د حلولو په برخه کې درې برابره زیات د ودې له ځنډني کېدو سره مخامخ وو.
د امریکا د سینیناټي ښار د ماشومانو د روغتیایي مرکز استاد ډاکټر جان هاټون وایي:« دا یوه نړۍواله اندېښنه ده او د دغې څېړنې موندنې په نورو هېوادونو کې هم ورته دي.»
هاټون زیاته کړه:« که ماشومان یوازې د دغو وسایلو ښيښې ته ځير اوسي، نو هغوی د خبرو کولو د تمرین فرصت له لاسه ورکوي. او شونې ده، چې هغوی زیاتې کلمې واوري؛ خو د دغو کلمو د تمرین او یا له هغو سره د تعامل وخت و نه لري.»
د دې تر څنګ، ډاکټر ناگاټا د ځيرکو تیلیفونونو او ټابلیټونو کارونه د ماشومانو پر تحرک د منفي اغېزو په اړه وایي:« د کتلو دغه صفحه چې تعاملي او فزیکي مولفې نه لري د دې سبب ګرځي، چې ماشومان و نه توانیږي حرکتي مهارتونه په سمه توګه تمرین کړي.»
کارپوهان وړاندیز کوي، چې خلک دې د خپلو ماشومانو لپاره نورې سالمې بوختیاوې بیامومي، لکه کتابونه، د رنګونو کارونه یا رنګ امیزي او د لوبو سامانونه هغه څه دي، چې د ځيرکو وسایلو پر ځای کار ورکولای شي.
د دې تر څنګ، کارپوهان مېندو، پلرونو ته سپارښتنه کوي:« د اړتیا پر مهال کولای شئ، چې ماشومانو ته مو ښوونیزې ویډېو ګانې یا د خپلو، خپلوانو سره ویډیویي خبرې یا چټ غوره کړئ چې ستاسو ماشومان وکولای شي په دې توګه خپل ټولنیزې اړیکې هم پياوړې کړي.»
هاټون و ناگاټا سپارښتنه کوي، چې د ځيرکو وسایلو په کارونه کې دې ماشومانو ته اوږدې ویډیو ګانې وښودل شي چې د ماشومانو د پاملرنې او وړتیا لمنه ورسره پراخه شي او هر هغه څه چې ویني اغېز هم پرې وکړای شي.
د امریکا د ماشومانو اکاډمۍ هم سپارښتنه کړې، چې د برېښنایي ځيرکو وسایلو د کارونې په برخه کې د څومره والي نه د هغو څرنګوالي ته زیاته پاملرنه وشي.
