پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
د مۍ میاشتې په دویمه اونۍ کې د افغانستان د بغلان، تخار، بدخشان، غور ، هرات او ځینې نورو ولایتونو کې له توپاني بارانونو پس د ویجاړوونکو سیلابونو لړۍ روانه ده. د دغې لړۍ په وړومبنۍ مرحله کې د سوونو کسانو د مړینې راپورونه راغلي دي.
په مجموع کې د سیلاب له امله په اوو ولایتونو کې شپږ لکه خلک اغیزمن شوي دي، چې د ځینې تخمینو سره سم نیمايي یې ماشومان دي.
تش د بغلان ولایت نه تر اوسه د ۳۳۱ تنو د مړینې اطلاعات راغلي دي. په دغه ولایت کې د ټپي شوو خلکو شمیره ۳۹۶ ده.
د ګزارشونو له مخې اتیا زره خلک اغیزمن شوي دي، چې د لرې پرتو سیمو څخه معلومات تر لاسه کیږي نو د مړو، ټپیانو او اغیزمنو د شمیرې د لوړیدو امکان شته.
توپاني باران او سیلاب د بغلان ولایت بورکه ولسوالي تر ټولو زیاته ځپلې ده.
د دغې ولسوالۍ په اتلس مربع کیلومتره سیمه کې کمرې رانړیدلې دي او ابادۍ ته یې زیان رسولی دی.
د متحده قومونو ستر سکرتر انتونیو ګتریش د افغانستان د سیلاب ځپلو سره همبستګي ښکاره کړې او هغوی ته یې ډاډ ورکړی دی چې متحده قومونه دوی ته د رسیدلو تاوانونو جاج اخلي چې ور سره کومک وکړي.
د اسلامي همکارۍ سازمان هم د افغانستان د سیلاب ځپلو خلکو سره د کومک لپاره
غوښتنه کړې ده.
یو شمیر اسلامي هیوادونو په خپلو بیلو ببلو پیغامونو کې د افغانستان ولس سره همدردي څرګنده کړي ده.
هم په دغو ورځو کې د افغانستان په شمالی ولایاتو کې د تیزو سیلیو سره شګلن توپان هم راغلی دی، چې د شمال غرب نه یې د شرق په لور خوځښت درلود.
د دغه شګلن توپان له امله په کندوز کې په لارو په تګ او راتګ کې خلل راغلی دی.
په سیلاب ځپلو سیمو کې ډیرې هغه سیمې هم شاملې دي چې په تیرو څو کلونو کې د وچوبي ښکار شوې وې او هلته زراعت او مالدارۍ ډیر زیان لیدلی و، حتا د ځینو سیمو نه خلک په کوچیدو مجبور شوي وو، ځکه چې د بنیادمو او څاروو د څښلو اوبه نه وې او اوس د توپاني بارانونو او سیلابونو سره مسلې بل شکل غوره کړ چې بنیادم او څاروي اوبو یووړل.
که څه هم له دغو بارانونو سره د نوې کروندې لپاره شرایط مساعد شوي دي، خو دغه استفاده په موقتي توګه کیدای شی، مسله دا ده چې د وړو بندونو د زیربنا د نشتوالي له امله افغانستان د بارانونو د اوبو او د سیلابي اوبو د زیرمه کولو توان نه لري.
دغه اوبه له افغانستان بیرون ځي او د ګاونډیو هیوادونو ساحې ته داخلیږي، که د افغانستان د اوبو د زیرمه کولو توان د ګاونډیو هیوادونو له توان سره مقایسه شي نو ډیر ښکاره توپیر لري.
د اوبو د مدیریت د متخصصینو په وینا د افغانستان د اوبو زیرمولو زیربنا له ایران ۲۲ چنده او له پاکستان ۱۳ چنده کمه ده.
په داسې حال کې چې په افغانستان کې د اوبو د تولید کچه د ایران په مقایسه لوړه ده خو دا هیواد د دغو اوبو د مهارولو توان نه لري.
په افغانستان کې په خوا جوړ شوي بندونه له خړې یا رسوبونو نه ډک شوي او د انکشاف په نویو پلانونو کې د اوبو د مهارولو لپاره د نویو بندونو جوړولو کار ته اولیت نه دې ورکړل شوی.
اساسي مسله ده چې د متخصصینو د تحلیل سره سم افغانستان په نړۍ کې له اقلیمی بدلون تر ټولو زیات اغیزمنیدونکې څلورم هیواد دی او د نزدې ورځو د سیلابونو تباهي اخري نه ده.
په نن سبا کې متخصصینو د افغانستان په شمالي ولایاتو کې د سیلابي بارانونو د یوې نوې څپې پیش بیني کړې ده، چې د لا زیاتو خلکو ترې د زیانمنیدو امکان موجود دی، خو دغه قدرتي افت په داسې وخت راځي چې په افغانستان کې یو منظم او د واکمنۍ په مدیریت سنبال دولتي او حکومتي نظام نشته.
د طالبانو امارت برسیره پر دې چې ملي او بین المللي مشروعیت نه لري، کار د اهلکارو ته د سپارلو اصول هم نه لري، دا یوه په داخلي او خارجی توګه تجرید شوې داسې واکمني ده چې د نظام اساس یې ټوپک او خشونت دی، نو ځکه په میلیونونو خلک د هیواد څخه بهر ولاړ دي.
په دې کې هغه باسواده ، مجرب او متخصص افراد هم شامل دي چې د دولتي او حکومتي نظامونو لپاره د ملا د تیر حیثیت لري، خو د شایسته او په تعلیمي استعداد سنبال دولتي کادرونو نشتوالی یوازینی چیلنج نه دی، که کوم علمي استعداد او د کار تجربه لرونکي کادرونه په هیواد کې شته، نو په هغوی باندې طالبانو د کار دروازې تړلې دي، ځکه چې طالبانو د هر کار د پاره تش ملایان ګمارلي دي څوک چې د نوموړي کار د تر سره کولو اهلیت نه لري.
د دغه بحران د ژوریدو بله وجه د طالبانو د امارت د ژوند د ټولو ساحو نه د ښځو د ویستلو پالیسي ده، په تیرو څو لسیزو کې د افغانستان ښځو نه یوازې په معارف کې د ستاینې وړ پرمختګ کړی و، ورسره یې په حکومتي او غیرحکومتي موسسو کې د وظایفو په اجرا کې مهمه ونډه تر سره کوله.
په ښځو د معارف او د کار دروازې تړل هغه جنسي اپارتاید دې چې له یوې خوا یې افرادو او کورنیو ته اقتصادي ستونځې ایجاد کړې دي او له بلې خوا یې د یوه موثر او د خلکو مسایلو ته رسیدګي کوونکي حکومتی نظام د جوړیدو په لاره کې خنډونه اچولي دي.
د ښځو او ماشومانو سره د تبعیض د سیاست په وجه د طالبانو امارت په بین المللي سویه د تجرید سره مخامخ دی، نو ځکه د سیلاب ځپلو خلکو سره هغه قسمه کومکونه و نه شوو چې شاېد و باید شوي وی.
د دې نه علاوه د طالبانو امارت د بین المللي تجرید په وجه افغانستان د ځینې مهمو بین المللي امکاناتو څخه د ګټې پورته کولو جوګه نه دی.
د مثال په توګه په نړیواله سویه د اقلیمي بدلونونو سره د سمون پیدا کولو په کار کې د مستحقو هیوادونو سره د کومک کولو لپاره یو بین المللي صندوق موجود دی، خو افغانستان تر اوسه دا کومک تر لاسه نه کړی شو او دې سره په افغانستان کې د اقلیمي بدلون او محیط زیست بحران مخ په ژوریدو دی، د افغانستان مدنې ټولنې او دایاسپورا ته د دغې مشکل د رفع کولو لپاره نوې ستراتیژي جوړول پکار دي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوي لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
