د پاکستان د استخباراتي ادارې یو لوړ پوړی پلاوی سبا په استانبول کې له پخوانیو افغان چارواکو او جهادي شخصیتونو سره ګوري. باخبره سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، دا پلاوی د صلاح الدین رباني، عبدالرشید دوستم، عبدالرب الرسول سیاف، محمد محقق او کریم خلیلي په څیر شخصیتونو سره ویني.
د ترلاسه شویو معلوماتو له مخې، د دې غونډو موخه د طالبانو له سیاسي مخالفینو سره د پاکستان د تعاملاتو زیاتول دي.
د دې ترڅنګ په اسلام اباد کې د دې ډلو د سیاسي دفترونو د بیا پرانستلو او همدارنګه د تحریک طالبان پاکستان په وړاندې په مبارزه کې د ګډې همکارۍ په اړه هم بحثونه کيږي.
د سرچینو په وینا، دا په تیرو دریو میاشتو کې ترکیې ته د لوړ پوړو پاکستاني پلاوو دوهم سفر دی.
د طالبانو له مخالفینو سره د ای ایس ای چارواکو لیدنه د افغان سیاسي مشرانو سره د اړیکو د پیاوړتیا او د سیمه ییزو ننګونو لپاره د ګډو حل لارو موندلو لپاره د پاکستان د مخ په زیاتیدونکو هڅو ښودنه کوي.
دا خوځښتونه په ځانګړي ډول د طالبانو د فعالیتونو په اړه د مخ په زیاتیدونکو اندیښنو او په افغانستان کې د سیاسي او امنیتي حل لارو موندلو لپاره د کورني او نړیوال فشار د زیاتوالي په پایله کې ترسره کیږي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو د دغه هیواد له خوا د ملیاردونو ډالرو بهرنیو مرستو د ځنډولو دفاع وکړه او ویې ویل: «د امریکا حکومت خیريه موسسه نه ده» ښاغلي روبیو په یوه مرکه کې وویل، چې هغه به وڅارې چې کومې پروژې «امریکا خوندي، پیاوړې یا ډیره سوکاله کوي.»
مرستندویه ادارو ویلي، چې د مرستو ځنډول د دوی د جدي اندیښنو لامل ګرځيدلي، ځکه چې د خوارځواکو ماشومانو لپاره د خوړو ملاتړ په څیر پروګرامونه ممکن ودرول شي.
د دغو سازمانونو په وینا، د مرستو ځنډول د دې ماشومانو د ډیرې مړینې مانا لري.
خو د امریکا د بهرنیو چارو وزیر د پنجشبنې په ورځ په يوه مرکه کې ټینګار کړی چې: «موږ نه غواړو خلکو د مړينې شاهد واوسو.»
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ سپینې ماڼۍ ته له ننوتلو سملاسي له افغانستان سره د پيسو د لېږد په ګډون ټولې بهرنۍ مرستې د دریو میاشتو لپاره وځنډولې.
له دې پریکړې وروسته د امریکا د بهرنیو چارو وزارت اعلان وکړ، چې له بیړني خوراکي پروګرامونو او اسراییل او مصر ته د پوځي مرستو پرته د بهرنیو مرستو ډیری پروژې به وځنډول شي.
دا پریکړه د ټرمپ ادارې د پالیسیو سره د دې پروګرامونو اړوند د څارنې په موخه شوې او ممکن دا څارنه تر ۸۵ ورځو پورې وخت ونیسي.
مارکو روبیو وویل، چې د دې اقدام یوه موخه د مرستو ترلاسه کونکو ترمنځ د همکارۍ زیاتوالی دی.
امریکا، چې د نړۍ ترټولو لوی بشري مرسته کوونکی دی، په ۲۰۲۳ کال کې شاوخوا ۷۲ ملیارد ډالر مرسته کړې.
د امریکا د بهرنیو مرستو ځنډول هم په افغانستان باندې د پام وړ اغیزې لري.
له دې پریکړې وروسته، د افغانیو ارزښت بې ساري کچې ته راټیټ شو.
وروسته له هغه چې طالبان واک ته ورسېدل د بشري مرستو له لارې افغانستان ته نغدي پیسې رسېدلې.
د طالبانو تر کنټرول لاندې مرکزي بانک د تیر کال تر غويي مياشتې، په اونۍ کې دوه ځله کابل ته د ۴۰ ملیون ډالرو په ارزښت د کڅوړو د رسیدو خبر ور کاوه.
د طالبانو د اقتصاد مرستیال وزیر عبداللطیف نظري مخکې اعلان کړی و، چې له افغانستان سره د امریکا د مرستو له ځنډولو وروسته د هیواد په ۲۸ ولایتونو کې د ۵۰ نړیوالو مرستندویه سازمانونو فعالیتونه ځنډول شوي دي.
هغه د نړۍ له هېوادونو وغوښتل، چې بشري مرستې له سیاسي مسایلو جلا کړي.
له دې سره هم مهاله طالبانو دولتي کارمندانو ته تنخواوي او د تدارکاتي توکو اخیستل بند کړي دي.
لطیف نظري تایید کړه، چې د «تخنیکي ستونزو» له امله د دولتي کارمندانو د معاشونو په ورکولو کې ځنډ راغلی دی.
په سویس کې د افغانستان د وجهي (اماني) صندوق د بورډ غړي انوارالحق احدي د افغانستان انټرنشنل ـ پښتو په اېکس سپیس کې د ډالرو په وړاندې د افغانیو د ارزښت ټیټیدو ته په اشاره وویل؛ «افغانستان ښې خوا ته نه دی روان، افغانستان د انزوا خوا ته روان دی او دا ښه حالت نه دی.»
احدي وویل، چې افغانستان کې اوسنی حالت د ملي ګټو په زیان دی او د بهرنیو مرستو په بندیدو سره فقر او بیکاري ډیره شوې ده.
نوموړي د امریکا له خوا د مرستو بندیدو ته په اشاره زیاته کړه:« که دا کومکونه بند شي دا بحران به فوق العاده شدید شي، مالي او پولي بحران به هم زیات شي.»
انوارالحق احدي وايي، د افغانستان اوسنی اقتصادي بحراني حالت مخامخ د طالبانو له حکومتدارۍ سره تړاو لري.
احدي وايي، دمګړی د افغانیو د ارزښت ساتلو لپاره په ارګ کې د سرو زرو د خښتو پرته هیڅ ملاتړ نه لري.
نوموړی وايي، په ارګ کې د سر زرو خښتي میعاري نه دي او ارزښت یې د ۲۰۰ څخه تر ۳۰۰ میلیونو ډالرو په شاوخوا کې دی.
احدي وايي، د ډالرو په وړاندې د افغانیو د ارزښت ساتلو لپاره ښه ملاتړ د اماني صندوق سرمایه کیدای شي، خو طالبانو تر اوسه زموږ څخه په دې اړه د مرستې هیڅ ډول غوښتنه نه ده کړې.
احدي د ډالر په وړاندې د افغانۍ ارزښت کمېدو ته په اشاره زیاته کړه:«ډیره سخته ده چې دا حالت ودریږي خو د لنډ مهال لپاره افغانستان بانک کولی شي په دوامداره توګه په بازار کې مداخله وکړي او ډالر لیلام کړي خو زه نه پوهیږم چې طالبان به څومره توان ولري؟»
نوموړی وايي، د افغانستان د اقصاد د ښه والې او افغانیو د ارزښت ساتلو لپاره غوره داده چې طالبان له نړۍ سره ښې اړیکي جوړي او سیاسي مخالفتونه ختم او د خلګو په خوښه حکومتدادري جوړه کړي.
احدي د یوې پوښتنې په ځواب کې چې اوس د افغانستان بانک خپلواک دی وویل:«مخکې مرکزي بانک مستقل وو، ولسمشر حق نه درلود چې لارښوونه ورته وکړي. اوس هغه سیسټم نشته اوس ټول مرکزي دي. زه ډاډه نه یم چې مالیه وزارت او بانک په خپل کار کې څومره مستقل دي؟ طالبان اوس په مالي اوپولې برخو کې مداخله کوي او کله کله دا مداخله د مثبت پر ځای منفي نتیجه ورکوي.»
نوموړی وايي، د پوهنې او روغتیا وزارتونو په ګډون یو شمېر نورو ادارو فعالیت د نړیوالې ټولنې او په ځانکړې ډول د امریکا په مرستو تکیه و، خو د بهرنیو مرستو په ودریدو سره د یادو وزارتونو او ادارو فعالیتونه د فلج کېدو له ګواښ سره مخ دي.« دا اوس ځیني مسولیتونه د نړیوالې ټولنې اړوند وه، اوس افغانستان مالي توان نه لري، که دا مرستې ودریږي. اتیا سلنه مرستې د امریکا دي اوس د پوهنې او روغتیا وزارتونو بودیجه له دغو مرستو ده که ودریږی، یا به تړل کیږي یا به پیسي ورته پیدا کوي. نو دا پیسي به له کومه پییدا کیږي. دا وضیعت د افغانستان د راتلونکي لپاره ښه نه دي.»
د اماني صندوق د بورډ غړی ښاغلی احدی وايي، سره له دې چې دچین، جاپان او ځیني اروپايي هېوادونه له افغانستان سره مرستې کوي، خو که د امریکا مرستې بندې شي د افغانستان لپاره به یې پایله ډیره خرابه وي.
انوارالحق احدي د هغې پوښتنې په ځواب کې چې، ځینې هېوادونه له طالبانو سره د ډالرو په وړاندې د افغانیو د ارزښت په ساتلو کې همکاري کوي وايي:« د امریکا او نړۍ له خوا زموږ سره بلاعوضه مرستې کیدلې، ډیره برخه په اردو مصرفیدلې، خو روسیه په دا حد کې نه ده او چین هم په دې حد کې نه دی چې دومره مرستې وکړي چین، روسیه او ایران دا توانمندي نه لري چې له افغانستان سره د امریکا په څیر کومک وکړي او افغانستان له دې حالت څخه وباسي.»
همدارنګه ښاغلی احدي په سویس کې پر اماني صندوق د ټرمپ د ادارې د مداخلو په اړه وايي، چې یاد صندوق خپلواک دی د چا تر اثر لاندې نه دی او د صندوق په اړه هره پرېکړه د صندوق د بورډ د څلورو غړو له لوري کیږي خو تر اوسه امریکا د اماني صندوق په اړه کومه لاسوهنه نه ده کړي.
نوموړي په دې اړه زیاته کړه:« د قانون له مخې دا حق نه لري، خو د هغوی استازی زموږ سره شته. د هغوی استازی ویټو حق لري خو دا مسایل ورته واړه دي چې مداخله دې وکړي او عمومي پالیسې یې د دوی پیروي کوي. مثلا یو وخت ما پیشنهاد وکړ، چې له پاکستان راغلو کډوالو لپاره یو څه مرسته وکړو چې په افغانستان کې ځای پر ځای شي، خو دوی وویل چې دا کار به د ملګرو ملتونو له لارې وکړو خو زه طرفدار نه وم بیا ونه شو. که دوی یو پیشنهاد وکړي یا یې موږ وکړو د نه ویلو ځای پکې شته. اساسنامه یې مستقله ده او تصمیم به دا ګډ بورډ نیسي.»
انوارالحق احدي وايي، په دغه صندوق کې دمګړی درې عشاریه نهه میلیارده ډالر شته، خو تمه لري چې ډیر ژر به څلور میلیارده ډالرو ته ورسیږي.
په لغمان کې د طالبانو امنیه قومندانۍ وایي، چې په الیشنګ ولسوالۍ کې د يوې ناچاودې مرمۍ د چاودنې له کبله درې ماشومان وژل شوي دي. طالبانو ویلي، چې ماشومانو دغه مرمۍ تر موندلو وروسته ټکوله، چې ور باندې وچاودله.
د طالبانو امنيه قومندانۍ د مالوماتو له مخ، چې وژل شوي ماشومان د بيلابيلو کورنیو دي، چې لس، یولس او دیارلس کاله عمرونه یې درلوده.
د طالبانو د اعلاميې له مخي، د دوی پرسونل سيمې ته رسېدلی تر څو د پيښې پلټنه وکړي.
له جګړو پاتې ناچاوده توکي د ماشومانو لپاره خورا ستر ګواښ دی، چې له امله یې ماشومان مړه او یا هم دایمي معیوب کېږي.
یونېسف د مرغومې په ۱۶ مه راپور ورکړی، چې تېر کال په افغانستان کې تر ۵۰۰ ډېر ماشومان د ناچاودو توکو یا د جګړې د پاتې شونو چاودېدونکو توکو له امله مړه او ټپیان شوي دي.
د سره صلیب نړۍوالې کمیټې ای سي ار سي هم څه موده وړاندي په افغانستان کې د ملکي وګړو د مرګ ژوبلې په دوام ویلي، چې د ۲۰۲۴ کال له پیل څخه تراوسه د ماشومانو په ګډون ۴۵۵ کسان د نا چاوده توکو د چاودنو اړوند پېښو کې مړه او ټپیان شوي دي.
د پاکستان پوځ وايي، نن اوپرون یې د پښتونخوا په کلاچۍ او وزیرستان کې لس وسله وال وژلي دي. که څه هم ځینې سرچینې وايي د کلاچۍ عملیاتو کې د بادغېس د مرستیال والي زوی وژل شوی، خو د پوځ اعلامیه کې یې یادونه نه ده شوې.
پوځ په دې عملیاتو کې د خپلې مرګ ژوبلې او د وسلوالو د هویت په هکله څه نه دي ویلي.
د پاکستان د پوځ د عامه اړیکو د دفتر د جمعې په ورځ د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې د دغه هېواد امنیتي ځواکونو د ډیره اسماعیل خان په کلاچۍ کې څلور وسله وال وژلي دي.
همدارنګه د پاکستان پوځ ویلي، چې د شمالي وزیرستان د دته خیل، حسن خیل، غلام خان او میرعلي په سیمو کې هم د وسله والو او دغه هېواد د امنیتي ځواکونو ترمنځ په جګړه کې شپږ وسله وال وژل شوي دي.
د پاکستان پوځ ویلي، له وژل شویو وسله والو یې وسلې او مهمات هم ترلاسه کړي دي.
په دغه خبرپاڼه کې وژل شویو وسله والو ته “خوارج” کلمه کارول شوې او د پاکستان یاده کلمه د تحریک طالبان پاکستان ډلې ته کاروي.
که څه هم د پاکستان پوځ خپل لوري ته د اوښتو زیانونو په اړه څه نه دې ویلي، خو وايي، په سیمه کې به د ترهګریزو ګواښونو د له منځه وړلو په موخخه تصفیوي عملیات دوام ولري.
بل خوا د پاکستان په استخباراتو پورې تړلو اېکسپاڼو لیکلي، چې د پاکستان پوځ له لوري تېره ورځ د خیبرپښتونخوا په ډېره اسماعیل خان کې د بې پیلوټه الوتکې په برید کې درې تنه وژل شوي کې یو یې د طالبانو د بادغیس د مرستیال والي زوی دی.
د پاکستاني استخبارانو اړوند دغو ادرسونو ادعا کړې، بدرالدین چې په یوسف مشهور و، د طالبانو د بادغیس ولایت د مرستیال والي مولوي غلام محمد احمدي زوی دی.
خو د پاکستان د پوځ د عامو اړیکو په خبرپاڼه کې د بادغیس د والي د مرستیال د زوی د وژل کېدو په اړه څه نه دې ویل شوي او افغان طالبانو هم په ډیره اسماعیل خان کې د بادغیس د والي د مرستیال د زوی د وژل کېدو په اړه څه نه دي ویلي.
ټیلګراف ورځپاڼې نن په خپل یوه راپور کې ویلي، طالبانو په زیږنتونونو کې د محدودیتونو په لګولو سره په افغانستان ناورین رامنځته کړی دی. د ننګرهار ولایت دولتي روغتون کې یوې قابلې ټیلیګراف ته وویل:«دلته هرڅه په زور کیږي، خو موږ طالبانو ته وایو چې تاسو ته هم د نورو په څیر کتل کېږي.»
د ۱۴۰۰ کال په زمري میاشت د واک له ترلاسه کولو راهیسې طالبانو په افغان ښځو او نجونو په ښوونځیو، پوهنتونو او طبې موسسو کې د بندیزونو په ګډون ډېر محدودیتونه لګولي دي.
په کابل کې یوه روغتیاپاله ثمر ضیا وايي، چې د طالبانو د محدودیتونو له امله د غوره ډاکټرانو په ګډون ډیری ښځې له افغانستان څخه ایران یا پاکستان ته تللې دي ترڅو د خپلو لوڼو تعلیم ته لومړیتوب ورکړي.
د نوموړې په وینا کله چې د طالب ډلې غړي خپلې میرمنې د درملنې لپاره روغتون ته ورولي، نو له ټولو نارینه ډاکټرانوخه غوښتل کیږي چې له کوټې ووځي.
اغلې ضیا وايي، فکر کوي چې ډیری طالبان نارینه او ښځي د لومړي ځل لپاره ډاکټر ته مراجعه کوي.
د نوموړې په خبره د هغوی نارینه په ډاکټرانو باور نه کوي.«یوې ښځې جراحي عملیات ته اړتیا درلوده خو د هغې خاوند چې یو طالب جنګیالی و د خپلې مېرمنې له عملیات انکار وکړ.»
اغلې ضیا وايي، چې د دغه طالب د میرمنې له مړینې وروسته، هغه له پولیسو وغوښتل چې په روغتون کې د هغه د مېرمنې د میړنې پلټنه وکړي.
ثمر ضیا وايي، چې ځینې طالبان د روغتون په هغو کارمندنو باور نه کوي د دوی ملاتړي نه دي او هغوی داسې ادعا کوي، چې دغه کارمنان نه غواړي چې د طالبانو کورنۍ زیږون وکړي.
یوه بله افغانه قابله چې په یوه دولتي روغتون کې کار کوي وايي چې په لغمان کې طالبان "د دیکتاتورانو په څیر عمل کوي”
ټیلیګراف لیکلي، چې د بهرنیو مرستو کمیدو، بندیزونو او د طالبانو د پالیسیو له امله د افغانستان اقتصادي سقوط په روغتونونو کې څرګند دی.
وغتیاپالانو له ټیلیګراف سره په خبرو کې روغتونونو کې د روغتیايي چوپړونو د کمښت یو بشپړ توپیان بیان کړی.
دوی وايي؛ چې په یوه روغتون کې سرچینې دومره کمې دي چې کارمنان ځینې وختونه له ناروغانو غوښتنه کوي چې له روغتون بیرون وینه واخلي.
په دغه راپور کې ویل شوي، د یوې میندواره میرمنې کورنۍ د وینې رانیولو د لګښت توان نه درلود او دغې میرمنې خپل ژوند له لاسه ورکړ.
یوه بله قابله چې د کندهار په یوه دولتي روغتون کې کار کوي وايي، "دلته هیڅوک له لږو پیسو سره نه راځي."
نوموړې چې په یوه سیمه ییز روغتون کې کار کوي، ناروغان یې د کندهار په ګډون د څو سوېلي ولایتونو د ولسوالیو ښځې دي.
نوموړې وايي:«موږ خواشیني یو چې طالبانو په هر ځای کې په ښځو پسې راخیستې ده، دوی ښځې له هرڅه منع کړې دي.»
دغه قابله وايي په ولسوالیو کې خلک غلط فکر لري. دوی فکر کوي چې موږ د دغو خلکو پر ضد یو او نه غواړو چې دا ښځې وژغورو.
