برېتانوي رسنۍ: بي بي سي له طالبانو ملاتړ کوي
د «ان هرډ» په نوم یوه برېټانوۍ څېړنیزه خبري رسنۍ په یوه څېړنیز راپور کې څرګنده کړې، چې بيبيسي او د یادې رسنۍ د میډیا اېکشن څانګه طالبانو ته پیسې ورکوي.
د «ان هرډ» په نوم یوه برېټانوۍ څېړنیزه خبري رسنۍ په یوه څېړنیز راپور کې څرګنده کړې، چې بيبيسي او د یادې رسنۍ د میډیا اېکشن څانګه طالبانو ته پیسې ورکوي.
د بي بي سي مطبوعاتي دفتر تر اوسه له طالبانو سره د دوی د اړیکو د څرنګوالي په اړه د افغانستان انټرنشنل پوښتني ته ځواب نه دی ورکړی.
د راپور له مخې، بي بي سي په افغانستان کې د خپلو انتنونو د ساتنې لپاره د طالبانو امنیتي ځواکونو ته پیسې ورکوي، چې ښايي دا د طالبانو پر وړاندې د برېتانیا او امریکا بندیزونو سرغړونه وي.
د دغه راپور جوړونکي علي همداني او ډېوېډ روز ویلی، چې په ۱۴۰۰ کال کې واک ته د طالبانو له رسېدو راهیسې دغې ډلې په ښکاره توګه د اعدامونو لړۍ بیا پیل کړې او په افغانستان کې یې د «جنسيتي توپیر» رامنځته کولو سربېره د بیان په ازادۍ محدودیتونه سخت کړي دي.
په راپور کې ویل شوي، چې طالبانو رسنۍ سانسور کړي او یو شمیر راډیو سټیشنونه یې هم تړلي دي، خو بي بي سي په افغانستان کې خپلې خپرونې او فعالیتونه دوامداره ساتلي دي.
په راپور کې دا هم ویل شوي، چې بي بي سي د هغو خبرونو له خپرولو ډډه کړې، چې د طالبانو د ناراضۍ سبب کېږي او پر خپلو کارمندانو یې هم فشار راوړی چې دا کار وکړي.
له طالبانو سره د بي بي سي اړیکې
د "ان هرډ" رسنۍ د موندنو له مخې، طالبانو د امریکا غږ او د ازادي راډیو په ګډون د ډېرو رسنیو فعالیتونه بند کړي، خو دغې ډلې له بي بي سي سره دوستانه چلند کړی دی.
دغې رسنۍ امریکا غږ او ازادي راډیو نومونه د بي بي سي د دوو سیمه ییزو سیالانو په توګه یاد کړي دي.
په راپور کې د بي بي سي د سوېلي اسیا د دفتر مشرې جکي مارټینز او د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني ترمنځ د لیدني یادونه شوې ده.
دغې رسنۍ ویلي، چې لیدنې او اړیکو د افغانستان په اړه د بي بي سي پوښښ ډېر کړی دی.
جکي مارټینز په ۲۰۲۲ کال کې کابل ته د سفر پر مهال له سراج الدین حقاني سره ولیدل.
په راپور کې ویل شوي، دغه لیدنه چې په افغانستان کې د ازادۍ راډیو او امریکا غږ باندې له بندیز څخه یوازې دوه اونۍ مخکې وشوه، ښايي تصادفي نه وي.
یاده رسنۍ وايي، چې سراج الدین حقاني یو «بدنام جهادي» او د ترهګرۍ په تور تر تعقیب لاندې دی.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت هغه مهال په یوه رسنیزه اعلامیه کې لیکلي وو، چې بي بي سي په نړۍواله کچه یوه مهمه رسنۍ ده او حقاني ویلي وو، تمه لري چې بي بي سي او نورې نړۍوالې رسنۍ به د مضوعګانو او په ځانګړې توګه د افغانستان په پوښښ کې بې طرفه اوسي.
په دې غونډه کې حقاني جکي مارټینز ته د بي بي سي سره د همکارۍ ډاډ ورکړی.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د بي بي سي د سویلې اسیا د دفتر د مشر په حواله لیکلي و: «افغانستان زموږ لپاره مهم دی، موږ هڅه کوو، چې ډېری پرمختګونه او پیښې پوښښ کړو.»
«بي بي سي څنګه طالبانو ته مالي مرسته ورکوي؟»
په دغه څېړنه کې ویل شوي، چې بي بي سي «د طالبانو د تبلیغاتي شبکې د افغانستان ملي راډیو او ټلویزیون ته ډېري پیسې لېږي، خو دغه رسنۍ طالبانو ته د خپلو پیسو دقیق ارقام افشا کولو څخه ډډه کوي.»
د بي بي سي ویاند «ان هرډ» رسنۍ ته تایید کړې، چې د ټرانسمیټر لګښتونه، د برېښنا لګښتونه او ساتنه په دې لګښتونو کې شامل دي.
د «ان هرډ» رسنۍ موندنې ښیي، چې په دې لګښتونو کې د بي بي سي امنیت ساتل هم شامل دی، کوم چې د سراج الدین حقاني په مشرۍ د طالبانو په غاړه دی.
په څېړنه کې دا هم ویل شوي، چې د میډیا اېکشن په نوم د بي بي سي خیریه اداره چې په افغانستان کې تعلیمي فعالیتونه ترسره کوي، ښايي د امریکا او برېتانیا د بهرنیو چارو وزارت څخه ترلاسه شوې مرستې تر ۶۰ سلنې پورې د مالیاتو په پلمه طالبانو ته ورکړي وي.
همدارنګه په څېړنه کې ټینګار شوی، چې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني او د افغانستان د ملي ټلویزیون لپاره د طالبانو رییس محمد یوسف احمدي د بندیزونو په نوملړ کې دي او له دغو کسانو سره هر ډول مالي اړیکه جرم ګڼل کېږي.
په راپور کې ویل شوي دي «حقاني له ښکاره افراطیت سربېره د حقاني شبکې پخوانی مشر هم دی، چې د برېتانوي وګړو د تښتولو او وژونکو ځانمرګو بریدونو د ترسره کولو مسوول دی. څرنګه چې حقاني د برېتانیا د بندیزونو په نوملړ کې دی، نو د برېتانیا د قانون له مخې له هغه سره هر ډول مالي راکړې ورکړې جرم دی. د افغانستان د ملي راډیو او ټلویزیون لپاره د طالبانو رییس قاري محمد یوسف احمدي هم پر لوېدیځو ځواکونو باندې د بریدونو د ستاینې په اړه د مقالو لیکلو له امله د بندیزونو په نوملړ کې دی.»
د دغه تحقیقاتي راپور په غبرګون د امریکا د ولسمشر ځانګړي استازي او د ملي استخباراتو پخواني مرستیال ریچارډ ګرینیل له اېلان ماسک څخه غوښتي، چې دې مسلې ته پاملرنه وکړي.
اېلان ماسک تر دې وړاندې د یوسیډ له خوا د مالي ملاتړ له امله پر بي بي سي نیوکه کړې وه.
د طالبانو ضد موضوعګانو خپرولو څخه د بي بي سي ډډه کول
د برېتانوي خبري او څېړنیزې رسنۍ «ان هرډ» لیکلي: «افغان اوریدونکو ته ښایي داسې ښکاري چې بي بي سي په افغانستان کې د فعالیت د دوام لپاره درنه بیه ورکړې.دا رسنۍ نور هغه پروګرامونه نه خپروي چې غربي موسیقي پکې شامله وي.»
خو بي بي سي ویلي، چې په دې وروستیو کې یې د یوې افغانې ښځینه سندرغاړې سندره د خبرونو د راپور سره یوځای کارولې او ځینې وختونه افغاني «دودیزه» موسیقي خپروي.
علي همداني او ډېوېډ روز لیکلي دي، چې د طالبانو ضد کیسې چې د بي بي سي په نورو برخو کې خپرېږي د افغانستان له خپرونو څخه لرې شوي او ځیني وختونه په بشپړ ډول نه خپرېږي.
په افغانستان کې د بي بي سي یوه کارکوونکي ویلي، چې دا ډېره ستونزمنه ده، چې مدیرانو ته قناعت ورکړي، چې د ښځو حقونو او د بیان ازادۍ موضوعګانو ته پوښښ ورکړي.
نوموړي زیاته کړه:«خلک موږ ته زنګ وهي او غوښتنه کوي، چې موسیقي خپره کړو، خو موږ دا کار نه کوو، که موږ دا کار وکړو نو ښايي زموږ فعالیت په افغانستان کې بند شي.»
دغه خبریال وايي، چې ځیني وختونه د طالبانو شکایتونه د بي بي سي د کارمندانو داخلي تحقیقاتو ته اړ باسي.
د طالبانو له رسنیو او د بي بي سي میډیا اکشن ترمنځ تفاهم
د ان هرډ رسنۍ راپور کې ویل شوي، چې د بي بي سي خیریه څانګه (میډیا اکشن) د طالبانو تر کنټرول لاندې د افغانستان ملي راډیو او ټلویزیون سره د تفاهم لیک لاسلیک کړی، چې له مخې به یې د ۱،۹ میلیون ډالرو په ارزښت د روغتیايي تعلیم پروژې ته پوښښ ورکوي.
د بي بي سي چارواکو تایید کړې، چې میډیا اکشن د طالبانو له خوا غوښتل شوي لګښتونه او همدارنګه د کارکوونکو د تنخواوو مالیه ورکړې ده.
بي بي سي د دې اړیکو په اړه د پوښتني په ځواب کې ویلي، چې دا شرکت ډاډه دی چې د احمدي او حقاني سره معاملو کې د برېتانوي قانون څخه سرغړونه نه کوي.
بي بي سي په افغانستان کې له خپل کار څخه دفاع کړې ده.
دغه خبري اژانس وايي، ویاړي چې «یوازینۍ نړۍواله خبري رسنۍ ده چې لاهم په افغانستان کې خپرونې کوي.»
ځینې د مذهبي عقایدو او فکري نږدېوالي له امله ورګډ شول؛ خو ځیني نور بیا د بېلابېلو دلیلونو له مخې طالبانو ته ورجذب شول.
په دې راپور کې مو د طالبانو تر واک لاندې د تاجیکتباره لوړپوړو غړو د کار او ژوند شرایط څېړلي دي.
دوی کومې دندې لري؟
څومره واک او صلاحیت لري؟
د طالبانو د نظام په اړه یې نظر څه دی؟
افغانستان انټرنشنل د دغو تاجکو طالبانو د کورنیو له غړو، نږدې کسانو او د طالبانو دننه سرچینو سره خبرې کړې دي. د موضوع د حساسیت له امله د سرچینو هویت نه دی افشا شوی؛ خو د دې مرکو ټول جزییات ثبت شوي دي.
مولوي ضیاالرحمان مدني – د لوګر والي
مولوي ضیاالرحمان مدني د تخار ولایت د نمکاب ولسوالۍ اوسېدونکی دی. نوموړی د طالبانو د واکمنۍ په لومړۍ دوره (۹۰یمه لسیزه) کې دې ډلې ته ورګډ شو. د هغه د کورنۍ د یوه غړي په وینا، نوموړی له فکري نږدېوالي، محلي اختلافونو او په حکومت کې د نمکاب د خلکو د عادلانه ونډې نه لرلو له امله طالبانو ته ورغی.
مدني د طالبانو د لومړۍ واکمنۍ پر مهال د لوګر والي و او له ملا محمد عمر سره یې نېږدې اړیکې درلودې. د طالبانو له سقوط وروسته (۲۰۰۱) سعودي عربستان ته ولاړ او بیا کله په سعودي او کله په قطر کې پاتې کېده. په دې موده کې یې د عربو هېوادونو څخه د طالبانو لپاره د مالي مرستو راټولولو مسوولیت درلود.
کله چې د طالبانو او امریکا ترمنځ مذاکرات پيل شول، مدني د طالبانو د مذاکره کوونکي پلاوي غړی و. د طالبانو د بیا واک ته رسېدو وروسته، نوموړي تمه لرله چې د ماليې وزیر به شي، ځکه چې هغه د مالي مرستو په راټولولو کې مهم رول درلود؛ خو د کابینې د اعلان پر مهال، نوموړی په سعودي کې و او د خپل نوم د نه شاملېدو له امله حیران شو.
د هغه د نږدې کسانو په وینا، طالبانو ځکه هغه وزیر نه کړ، چې دی د کومې جنګي ډلې اړوند نه و او هم له کندهار څخه نه و.
نوموړي دا نارضایتي څو ځله په کورنۍ کې یاده کړې، چې په طالبانو کې قومیت څومره مهم دی. د کورنۍ یوه غړي ویلي، مدني د طالبانو له مشر سره ولیدل؛ خو ورته وویل شول چې “یوه ولایت ته لاړ شه”. لومړی تخار ته والي وټاکل شو، خو وروسته بېرته لوګر ته واستول شو. اوس یوازې فزیکي حضور لري، د سرچینو په خبره چې نوموړی اوس په لوګر کې هېڅ صلاحیت نه لري.
قاري فصیحالدین فطرت – د طالبانو د پوځ لوی درستیز
فصیحالدین فطرت د طالبانو د نوې نسل قوماندانانو له ډلې دی او د بدخشان ولایت د وردوج ولسوالۍ اصلي اوسېدونکی دی. نوموړی د امریکا د شل کلن حضور په وروستیو کې طالبانو ته ورګډ شو او د بدخشان په جګړو کې یې برخه واخیسته.
د سیمهییزو خلکو په وینا، فطرت د بدخشان د جرم ولسوالۍ د یوه جومات ملا امام و. وروسته د سیمهییزو اختلافونو او د بدخشان د کانونو د وېش پر سر د وکیلانو او قوماندانانو ترمنځ شخړې پیدا شوې، چې له امله یې ځینو د فطرت ملاتړ پیل کړ.
په پیل کې نوموړي د اصلي طالبانو سره ډېر تړاو نه درلود، بلکې د یوه سیمهییزې طالبي مافیا په توګه یې فعالیت کاوه. د مخکیني حکومت دوه امنیتي سرچینې وايي، فطرت له ملي امنیت ریاست څخه څو ځله پیسې اخیستې وې.
په ۲۰۱۹ کې فطرت د طالبانو د شمالختیځ یوه مهمه څېره وګرځېده. د بدخشان او تخار د سقوط تر شا هم د هغه هڅې یادې شوې دي. د کابل له سقوط وروسته، فطرت ته امر وشو چې د پنجشیر جګړې ته لاړ شي، چې هغه مهال د مقاومت ځواکونو په لاس کې و. د طالبانو د یوه قوماندان مولوي امانالدین په وینا، په دې جګړه کې دواړو خواوو ته درانه تلفات واوښتل.
طالبانو د دغو لاسته راوړنو له امله فطرت د پوځ د لوی درستیز په توګه وټاکه. د نږدې کسانو په وینا، د طالبانو د حکومت په پیل کې هغه پراخ واک درلود؛ خو وروسته دا صلاحیتونه ګامپهګام کم شول. اوس نه مالي صلاحیت لري، نه هم اجراییوي واک.
یوې سرچینې افغانستان انټرنشنل ته وویل، نوموړي ته چې کلهتاجیکتبار طالب قوماندانان د خپلو ستونزو د حل لپاره ورشي، نو فطرت ورته یوازې دومره وايي: "زه هیڅ نشم کولای."
د نوموړي د نږدې کسانو په وینا، فطرت پخوا خپله بېواکي پټوله، خو اوس یې څو ځله په نږدې حلقو کې ویلي: "صلاحیت نه لرو، هیڅ هم نشو کولای."
نوموړی ناراضه دی، خو دا نارضایتي به هېڅکله هغه دې ته ونه هڅوي چې د طالبانو پر ضد وسله واخلي. هغه اړ دی هر هغه څه ومني، چې د طالبانو مشرتابه یې ورته وايي.
مولوي محسن هاشمي – د طالبانو د تفتیش ادارې رییس
مولوي محسن د تخار ولایت د فرخار ولسوالۍ اوسېدونکی دی. نوموړی د طالبانو د لومړۍ واکمنۍ پر مهال دې ډلې ته ورګډ شو او د یو ایډیالوژیک متحد په توګه یې فعالیت کاوه. هغه د امریکا د شل کلن حضور پر مهال زیاتره وخت په پاکستان کې و؛ خو پټ یې افغانستان ته تګ راتګ درلود.
د طالبانو د بیا واک ته رسېدو وروسته، نوموړی د پنجشیر والي وټاکل شو او بیا د کورنیو چارو وزارت د تامیناتو معین شو. د طالبانو د حکومت په پیل کې نوموړي د تخاري طالبانو ترمنځ د پام وړ نفوذ درلود، خو د وخت په تېرېدو، د طالبانو مشرتابه هغه بېواکه کړ. د نوموړي قوماندانان، لکه غلام حسین او وسلوال یې بېوسلې کړی شول.
د هغه د کورنۍ د غړو په وینا، که څه هم طالبان پوهېدل چې محسن د دوی له پخوانیو غړو څخه دی، خو بیا یې هم باور نه پرې کاوه. له همدې امله یې د تخار په ولایت کې د هغه پلویان وسلوال بېوسلې کړل، ترڅو د احتمالي بغاوت مخه ونیسي.
اوس مهال، مولوي محسن یوازې په سمبولیک ډول د تفتیش ادارې مشر دی. نوموړي تازه د طالبانو له مشر هبتالله اخوندزاده سره لیدلي او خپله استعفا یې وړاندې کړې، خو د طالبانو رهبر د هغه استعفا نه ده منلې.
مولوي محسن یو ځل ویلي وو: "په طالبانو کې ما ته هېڅ انتخاب نه دی پاتې یا باید کار وکړو، یا زندان ته لاړ شو، یا به مو له صحنې لرې کوي."
مولوي شمسالدین شریعتي –د هبتالله اخوندزاده د اوامرو د تعقیب رییس
مولوي شمسالدین شریعتي د بدخشان د کشم ولسوالۍ اوسېدونکی دی او د طالبانو له پخوانیو غړو څخه ګڼل کېږي. هغه د طالبانو د لومړۍ واکمنۍ پر مهال د میدان وردک او پکتیا ولایتونو والي و.
د هغه د کورنۍ یوه غړي افغانستان انټرنشنل ته وویل: "شمسالدین یو ارام، موقعشناس او د طالبانو امر منونکی شخص دی. د کندهاري طالبانو او حقاني شبکې پر وړاندې د بغاوت خوی نه لري."
د نږدې کسانو په وینا، شمسالدین له فصیحالدین فطرت (د طالبانو د پوځ لوی درستیز) او امانالدین منصور (د طالبانو د قول اردو قوماندان) سره سیمهییز رقابت لري.
هغه څو ځله خپلو نږدې کسانو ته ویلي: "ما به اخر وهي." خو دا نه ده معلومه چې اشاره یې چاته ده.
په تېرو ۱۲ میاشتو کې په پخوانۍ لویې څارنوالۍ او د هبت الله د هدایاتو او اوامرو د تعقیب پر دفتر دوه بریدونه شوي، یو د دارالامان پر دفتر او بل د کابل د شهر نو پر دفتر. شمسالدین ادعا کړې چې هدف دی و.
هغه څو ځله ویلي: "زه د طالبانو په بدنه کې د بدخشانیانو اصلي محور یم."
عبدالحمید خراسانی – د طالبانو د بدري قطعې قوماندان
حمید خراسانی د تاجیکتبار طالبانو له جنجالي څېرو څخه دی. نوموړی د پنجشیر ولایت دی او د جمهوریت د نظام په وروستیو کلونو کې طالبانو ته ورګډ شو.
د هغه د طالبانو ته د یوځای کېدو لامل سیمهییز اختلافات وو. د پخواني حکومت لهخوا د نیول کېدو وروسته، نوموړی بېرته خوشې شو او همدا چاره د دې لامل شوه چې طالبانو ته واوړي.
لومړی د پنجشیر د امنیت امر وټاکل شو، خو وروسته له دندې لېرې شو او کابل ته راوغوښتل شو. لږ وخت وروسته د پکتیا ولایت د احمد اباد ولسوالۍ ولسوال وټاکل شو، خو دا دنده یې هم پریښوده او بېرته کابل ته ستون شو.
حمید خراساني تل په ټولنیزو رسنیو کې د طالبانو پر قومي تبعیض نیوکې کړي او هغوی یې قومپالهګڼلي دي.
وروسته طالبانو له هغه څخه د هغه د قطعې وسلې او نظامي تجهیزات واخیستل، حتا یو وخت ونیول شو، خو وروسته بېرته خوشې شو.
خراساني څو ځله ویلي: "طالبان ما ته ځکه بېاعتنا دي، چې زه تاجیک یم. ما په خپلو سترګو لیدلي چې طالبان څنګه قومي تبعیض کوي."
هغه وايي، ځینې کسان چې د طالبانو د مشرانو قوم ته منسوب دي، بې له دې چې یوه ورځ یې هم جګړه کړې وي، لوړ دولتي مقامونه ته رسېدلي؛ خو دی چې د طالبانو لپاره یې د پنجشیر په جګړه کې برخه اخیستې، بېوظیفې پاتې دی.
تاجیکتبار طالبان تر کومه لار وړي؟
طالبان یوه ایډیالوژیکه ډله ده، خو په تېرو درې کلونو کې ثابته شوې چې یوازې ایډیالوژي ورته مهمه نه ده.
په طالبانو کې دوهګوني چلندونه د حکومت په هره برخه کې ښکاره دي. غیر پښتنو او غیرکندهاري طالبانوڅو ځله اعتراف کړی چې که دوی پښتانه یاپه ځانګړي ډول د کندهار اوسېدونکي وی، له دوی سره به بل ډول چلند شوی و.
یو طالب وايي: "که پښتون یې او طالب، همدا بس ده. نور ته دندې ته اړتیا نه لرې، ته د نظام خپل یې."
خو طالبان بیا له هغو پښتنو سره هم خشن برخورد کوي، چې طالبان نه دي او د دوی لپاره طالبي فکر لرل د تول یو مهم سمبول دی.
د طالبانو په حکومت کې له سیستماتیک تبعیض سره اکثره غیر طالب پښتانه او غیر پښتانه طالبان د حقارت احساس کوي. دوی فکر کوي چې بل انتخاب نه لري:“یا به د طالبانو د مستبد نظام امرونه مني، یا به د یوه تحول انتظار باسي، چې ورسره د دوی موقف هم بدل شي”.
په اوسني حالت کې، هر ډول بغاوت یا سرغړونه د هغوی د مرګ سبب کېدای شي.
