دا د افغان مشرانو لومړی ډله ييز ګام و، چې سیاست ته داخل شول او په افغانستان کې یې د واک په ډګر کې خپل بخت وازمایه.
په همدې کې د عبدالرب رسول سیاف زوی حبیب الرحمان سیاف، د محمد محقق زوی باقر محقق، د محمد کریم خلیلي زوی عالم خلیلي، د عبدالرشید دوستم زوی باتور دوستم، د سید حسین انوري زوی سید مجتبی انوري، د اسماعیل خان زوی طاها صادق او د ګلبدین حکمتیار زوی جمال الدین حکمتیار هغه کسان وو، چې ځينو يې عصري جاکټونه او پتلونونه اچولي وو او نورو يې د خپلو پلرونو په بڼه په دودیزو جامو کې د پارلمان د څوکيو لپاره سيالي کوله.
البته تر دې وړاندې د برهان الدین رباني زوی صلاح الدین رباني او د مارشال قسیم فهیم زوی ادیب فهیم هم د خپلو پلرونو د ټولنیز نفوذ له مخې سیاست ته داخل شوي وو.
صلاح الدین رباني د بهرنیو چارو وزیر او د جمعیت اسلامي ګوند مشر او ادیب فهیم د ملي امنیت د لومړي مرستیال دندې مخ ته وړلې.
د احمد شاه مسعود زوی احمد مسعود د همدې دوام یوه بېلګه ده.
نوموړي د ۱۳۹۹ کال د وږې په مياشت کې په یوه غونډه کې په سیاست کې د خپل شتون اعلان وکړ او ویې ویل «زه د خپل پلار لاره او هيلې تعقیبوم. زما پلار هیلي لرلې، چې یوه ورځ به افغانستان د ازادۍ، خپلواکۍ، ټولنیز عدالت او اسلامي اعتدال نظام خاوند وي. زه ځان د دې هيلو مسوول ګڼم او د خپل پلار د دې هيلو د پوره کولولپاره به تر وروستۍ شېبې پورې مبارزه کوم.»
د ۱۴۰۰ میلادي کال په زمري میاشت کې د کابل له سقوط وروسته احمد مسعود د خپل پلار په څېر د طالبانو پر وړاندې مقاومت اعلان کړ او په پنجشیر کې یې جګړه وکړه.
نوموړی اوس د طالبانو ضد یوې جبهې مشر دی، په داسې حال کې، چې د طالبانو د نورو مخالفو رهبرانو اولادونه هم له افغانستان څخه وتلي او د خپلو پلرونو تر څنګ په سیاسي او مدني فعالیتونو بوخت دي.
داسې ښکاري، هغه صمیمیت چې په تیرو وختونو کې د طالبانو د مخالفو رهبرانو تر منځ موجود و، د دوی د اولادونو تر منځ لږ تر سترګو کیږي او هر یو جلا جلا سیاسي لاره خپله کړې ده.
لکه د ګلبدین حکمتیار زوی حبیب الرحمان حکمتیار د خپل پلار د پخوانۍ لارې برعکس اوس پر ولسواکۍ او د بیان پر ازادۍ ټینګار کوي.
نوموړي له افغانستان انټرنشنل سره په مرکه کې د طالبانو پر سیاستونو سختې نیوکې کړې او ټینګار یې کړی: «افغانستان له جګړې ستړی شوی او خلک یې په بد حالت کې دي، هیله لرو چې طالبان به خپله تګلاره بدله کړي او د اساسي قانون پر بنسټ یوه داسې حل لاره پیدا کړي، چې افغانانو ته د بیان ازادي، د ښځو د زده کړې حق او هر هغه څه چې بدلون راولي، که بدلون را نه شي، د خلکو نارضایتي ورځ تر بلې زیاتیږي، دوی به څنګه دا ستونزه هواره کړي».
د رهبرانو لوڼو د نرواکې ټولنې دودونه مات کړل
که څه هم د افغانستان ډېرو دودیزو مشرانو خپلو زامنو ته زمينې برابرې کړې دي؛ خو د ځينو لوڼې هم سیاست ته داخلې شوې دي.
د عبدالرشید دوستم لور راحله دوستم، چې د جمهوري ریاست پر مهال سناتوره وه، اوس په ترکیه کې فعاله ده او د مارشال دوستم بنسټ مشري کوي.
دوی د خپلو پلرونو نرواکي او غیر رسمي اړیکې د نويو جوړښتونو او سازماني همکاریو پر ځای کاروي خو دوی تر اوسه د افغانستان د راتلونکي په اړه ګډ لید ته نه دي رسېدلي. ځینې یې له پارلماني نظام سره لېوالتیا لري. نور بیا فدرالي سیسټم یو مناسب انتخاب ګڼي.
د احمد مسعود په څېر یوې ډلې د طالبانو ماتې ته لومړیتوب ورکړی او تر اوسه یې د راتلونکي نظام د جوړښت په اړه روښانه لیدلوری نه دی وړاندې کړی.
د رهبرانو د زامنو لپاره ننګونې او فرصتونه
د افغانستان سیاسي مشرانو تر ډېره له هېواده تر وتلو وروسته خپل شهرت له لاسه ورکړی او د خپلې واکمنۍ پر مهال یې ډېرې تېروتنې کړې دي.
سربيره پر دې د فساد، قانون ماتونې او له واک څخه د ناوړه ګټې اخیستنې تورونه لا هم پر دوی دي، هغه میراث چې رهبران یې له ځان سره لري.