د طالبانو د معلوماتو او احصایې اداره وایي، په ۱۴۰۳ کال کې یې لږ تر لږه ۲ مېلیونه او ۶۳۴ زره او ۶۰۰ برېښنایي پېژندپاڼې وېشلي دي چې له دې ډلې څخه یې ۱۹۳۰ زره نارینه او ۷۰۵ زره یې ښځو ته ورکړې دي.
دغې ادارې نن یکشنبه د یوې اعلامیې په خپرولو سره ویلي، چې په ۱۴۰۳ کال کې په کابل کې ۶۶۰ زره، په کندهار کې ۱۹۰ زره، په هرات کې ۲۰۰ زره، بلخ کې ۱۷۰ زره او همدا شان یې په ننګرهار کې ۱۲۰ زره پېژندپاڼې وېشلې دي.
دغې ادارې زیاته کړې ده، چې د برېښنایي تذکرو د وېش د بهیر له پیله تر اوسه څه باندې ۱۵مېلیونه او ۵۶۸ زره کسانو پېژندپاڼې ترلاسه کړې دي.
د طالبانو د احصایې ریاست لیکلي، چې د دغو پېژندپاڼو د وېش بهیر د افغانستان په ۷۳مرکزونو کې روان دی.
د طالبانو د احصایې او معلوماتو ریاست د ۱۴۰۲کال په پای کې اعلان وکړ، چې په افغانستان کې یې درې میېلیونه او ۱۲۴زره کسانو ته برېښنايي پېژندپاڼې وېشلې دي.
د دغې ادارې په خبره، په دې موده کې نارینهو ته ۲ مېلیونه او ۶۸زره او ښځو ته یو مېلیون او ۵۶زره پېژندپاڼې وېشلې دي.
د یادولو وړ ده، چې یاده پروسه کې له ډېرو جنجالونو وروسته بالاخره د برېښنايي پېژندپاڼو د وېش بهیر د ۱۳۹۷کال د غویي په میاشت کې پیل شو او د هغه وخت ولسمشر محمد اشرف غني لومړنی کس و چې د پېژندپاڼې دغه سند یې ترلاسه کړ.
دغه راز يو شمېر پخوانيو دولتي چارواکو هم له دې وړاندې څو ځله ادعا کړې وه، چې ګواکې دغې ډلې د طالبانو تر کنټرول لاندې د افغانستان په سرحدي سيمو کې په زرګونه بهرنیو وګړو ته د هويت دغه کارتونه وېشلي دي.
د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت د اوبو د کمښت سره د مخ ۳۳ مېلیونه خلکو په اړه د سور صلیب راپور رد کړ. د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت وایي، د سور صلیب دغه راپور بې بنسټه دی.
د سره صلیب نړۍوالې کمیټې تېره ورځ د اوبو نړۍوالې ورځې په مناسبت ویلي و، چې په افغانستان کې شاوخوا ۳۳ مېلیونه خلک د اوبو له کمښت سره مخ دي.
د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت وایي، چې تېرکال یې د وچکالۍ سره د مبارزې لپاره لویې پروژې پلي کړې دي.
د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت ویاند مطیع الله عابد د دغې ډلې تر واک لاندې ملي راډیو ته ویلي:« موږ نپوهېږو، چې په کوم بنسټ او څه ډول دوی دغه سروې ترسره کړې ده. د وچکالۍ سره د مبارزې لپاره موږ ډېرې لویې او مهمې پروژې ترلاس لاندې لرو.»
د هغه په وینا، یوازې د روان کال په لړ کې یې یوازې په اتو لویو بندونو کار کړی دی چې ځیني یې بشپړ شوي او ځیني نور یې د بشپړېدو په درشل کې دي.
نوموړي ادعا کړې، چې د دغه ستونزې د حل لپاره یې دارنګه ۴۰۰ چکډیمونه هم جوړ کړي دي.
هغه زیاته کړې، چې په ښارونو کې د اوبو د کمښت ستونزې حل لپاره جدي پاملرنه شوې ده او کابل ته د پنجشېر سېند د اوبو لېږد چارې به ډېر ژر پیل شي.
خو سره صلیب په خپل راپور کې ویلي و، چې په افغانستان کې د اوبو د کمښت لامل د څلورو لسیزو جګړو او د اقلیم بدلون دی.
د سور صلیب نړۍواله کمیټه وايي، په کلیوالي سیمو کې وضیعت نور هم خراب دی؛ ځکه هلته ډېری خلک غیر تصفیه شوې او پر باراني اوبو تکیه کوي.
په افغانستان کې د سور صلیب د نړۍوالې کمیټې د پروګرامونو مشر مارټین ډي بویر وايي:« مېلیونونه افغانان لا له وړاندې له سختو ستونزو سره مخ دي، د څښلو لپاره د اوبو ترلاسه کول او یا د کرنیزو ځمکو خړوبول ورته ناشوني شوي دي. دا حالت د خلکو پر روغتیا، خوراکي خوندیتوب او د هېواد پر اقتصادي پرمختګ سخته اغېزه کوي.»
نوموړی زیاتوي، چې د اوبو رسولو سیسټمونو، بندونو او د اوبه خور شبکو نشتوالي د اوبو د کمښت ستونزې لا پسې ډېرې کړې دي.
د ایران په بهرنیو چارو وزارت کې د سویلي اسیا لپاره پخوانی مشر سیدرسول موسوي کابل ته د امریکایي پلاوي راتګ ته په اشارې پر اېکس پاڼه لیکي، داسې ښکاري چې د سیمې سیاسي او استخباراتي دستګاوې په بېغورۍ اخته دي.
هغه زیاته کړې، دا یو داسې حالت دی لکه څنګه چې په افغانستان کې د جمهوریت د پرځېدو پر مهال وو.
رسول موسوي کابل ته د امریکایي پلاوي سفر د طالبانو د بهرنیو اړیکو د پراختیا لپاره یو مهم ټکی بللی او لیکلي یې دي، چې د ځینو معلوماتو له مخې یاد پلاوی لومړی کندهار ته تللی او له غونډو وروسته بیا کابل ته تللی.
څو ورځې وړاندې د افغانستان لپاره د امریکا پخوانې ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد او د بندیانو په چارو کې د ولسمشر ډونالډ ټرمپ استازي اډم بوایلر د یوه پلاوي په ملتیا کابل ته د سفر په ترڅ کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي سره ولیدل.
کابل ته د دغه امریکايي پلاوي له سفر وروسته جورج ګلیزمن چې یو امریکايي وګړی و، له دوه کلن بند وروسته خوشې شو.
د دغه امریکایي وګړي له خوشې کېدو ورسته زلمي خلیلزاد وویل، چې طالبانو د ډونالډ ټرمپ او د امریکا د خلکو لپاره د "ښه نیت" په توګه د ګلزمین خوشې کول منلي دي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاندې ټامي بروس د ګلیزمن خوشې کېدو سره سم خبریالانو ته وویل، د طالبانو لهخوا د نیول شوي محمود شاه حبیبي او نورو امریکايي وګړو په هکله اندېښنه لري.
د یادولو وړ ده، چې د ۲۰۲۱کال کې له افغانستانه د امریکایانو له وتلو وروسته دا د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته د امریکايي پلاوي لومړی سفر و.
په تورخم کې افغان مسافر شکایت کوي، چې پاکستاني پولیس له مسافرو په ښکاره توګه بډې اخلي او دوی تنګوي. که څه هم د تورخم دروازه له یوې میاشتې ځنډ وروسته تېره ورځ د مسافرو لپاره پرانیستل شوه؛ خو په دغه لار تلونکي مسافر وایي، چې تېره ورځ پولیسو ډېر تنګ کړي دي.
علامه چې د خپلې ناروغې مور سره په دغه لاره پاکستان ته تللی وایي، ګڼه ګوڼه خورا ډېره وه له سهاره چې په تورخم کې و؛ اېله ماښام مهال وتوانېدو چې له دغې ګڼې ګوڼې ځان او مور وباسي.
هغه په نیوکې سره وایي، د پاکستاني پولیسو او امنیتي ځواکونو پام تر نظم راوستلو ډېر بډې اخیستنې ته و.
د هغه په وینا، ګڼه ګوڼه به خامخا وي، ځکه چې له یوې میاشتې ځنډ وروسته د تورخم دروازه پرانیستل شوه او ډېر بند مسافر چې ضروري کارونه یې لرل هڅه یې دا وه، چې په همدې لومړۍ ورځ ځان خپل منزل ته ورسوي.
هغه زیاتوي:« زما په ویزه کې یوازې دوه ورځې وخت پاتې و؛ نو زه اړ شوم، چې په همدې لومړۍ ورځ ځان پاکستان ته ورسوم او له بلې خوا مې مور ډاکټرانو د ازموینې لپاره هم غوښتې وه؛ خو د تورخم بد وضعیت تر ژړا راوستو.»
په تورخم او پېښور ښار کې د پاکستاني پولیسو لهخوا د بډې اخیستنې مسله تازه نهده؛ تر دې وړاندې هم دغه ډول شکایتونه کېدل؛ خو ځیني تذکره لرونکي مسافر هم شکایت لري.
هغوی وایي، پخوا یې کولی شو چې په تذکرو له پاکستانه ووځي؛ خو اوس پولیس ورته اجازه نه ورکوي او یوازې هغه کسان پرېږدي، چې ویزې او پاسپورټونه لري.
هغه وایي:« له یو پلوه مو په پاکستان کې له اسنادو پرته اوسېدو ته نه پرېږدي او هره ورځ اعلان کوي، چې د مارچ تر ۳۱مې ره دغه هېواده ووځئ؛ خو اوس چې ځو هم دږی راته اجازه نه راکوي.»
د هغه په وینا:« د پاکستاني پولیسو ټول پام د بې وزله عامو کسانو جېبونو ته دی؛ که پیسې ورکړې نو پرته له اسناده دې د پاکستان خاورې ته خوندي داخلوي.»
خو د نوموړي په وینا، د بډې اخیستنې بهیر دلته لا نه ختمېږي؛ بلکې تر پېښوره پورې مسافر هر ځای درول کېږي او ترې پیسې اخیستل کېږي.
له تورخمه بیا ځینې سرچینې هم افغانستان انټرنشنل پښتو ته د مسافرو د دغه ادعاوو په منښتې سره ویلي، چې پاکستاني پولیس د تورخم په دروازه کې له تلونکو مسافرو او ناروغانو د نوبت په مخکې کولو کې پیسې اخلي.
د سرچینې په وینا، که څوک پیسې ورنه کړي په ساعتونو، ساعتونو په کتار کې ولاړ پاتې کېږي او پاکستاني پولیس یې د مخکې تګ اجازه نه ورکوي.
سرچینې ادعا کړې، چې پاکستاني پولیس له مسافرو او ناروغانو سره ناسم چلند هم کوي؛ هغوی وهي ډبوي او نامناسب الفاظ ورته کاروي.
سرچینه وایي، چې پاکستاني پولیس له مسافرو او ناروغانو د وېزو او پاسپورټ د ټاپه کولو پر سر له دوه زرو نیولې تر لس زره کلدارو بډې هم اخلي چې خلک یې له جدي ستونزو سره مخ کړي دي.
سرچینه وړاندی وایي، چې په کتارونو کې ګڼ داسې کسان د پاکستاني پولیسو په ملاتړ ځای پرځای شوي چې له خلکو ګنډې او نور توکي تښتوي.
سرچینې د طالبانو لهخوا هم د بډې اخیستنې په تړاو ویلي، چې د تورخم دې غاړې ته د طالبانو سرتېري هم له مسافرو او ناروغانو سره ناوړه چلند کوي، خلک وهي ټکوي، په کتارونو کې د نوبت مخکې کولو پر سر ترې پیسې اخلي، د وېزې او پاسپورټ د ټاپې پر سر هم پیسې اخلي.
د سرچینې په ټکو، د طالبانو سرتېري او استخبارات له بېړنیو ناروغانو د نوبت مخکې کولو پر سر له پنځو زرو نیولې تر لس زره افغانیو بډې اخلي او بیا یې له نوبت پرته تر پاکستاني مسوولینو رسوي.
له بل پلوه پاکستانۍ ورځپاڼې ډان خبر ورکړی، چې د دغې دروازې د خلاصېدو په لومړۍ ورځ پاکستاني چارواکو څه باندې دوه زره افغان کډوال په جبري توګه له دغه لارې خپل هېواد ته ستانه کړي دي.
د دغه راپور له مخې، د طالبانو او پاکستاني پوله ساتو ترمنځ د جګړې له کبله په تورخم کې د پاکستان د مهاجرتي سېسټم تخنیکي وسایل زیانمن شوي او تېره ورځ د انلاین سېسټم پر ځای په قلمي توګه تګ راتګ کوونکي ثبت شوي دي.
انس حقاني الجزیرې شبکې ته منلې، چې امریکا د حقاني شبکې مشر او د طالبانو د کورنیو چارو پر وزیر سراج الدین حقاني ټاکل شوې نغدي جایزه لغوه کړې ده. هغه د متحده ایالاتو دغه ګام «لویه سیاسي لاسته راوړنه» بللې ده.
د افغانستان پخواني پرځېدلي جمهوري نظام پر مهال د امریکا حکومت پر سراج الدین حقاني د ترهګریز فعالیتونو په تور لس مېلیونه امریکایي ډالره جایزه اېښې وه. د عدالت لپاره د متحده ایالتونو د انعام ادارې د طالبانو د کورنیو چارو اوسني وزیر د ځای ځایګي د موندلو او د هغه په تړاو د معلوماتو پر سر دغه جایزه اعلان کړې وه.
که څه هم د امریکا یادې ادارې سراج الدین حقاني اړوند معلومات له خپلې وېب پاڼې لرې کړي؛خو اېف بي ای او د عدلیې وزارت په وېب پاڼو کې لا هم دغه اعلان شته.
د طالبانو د رهبرۍ غړی انس حقاني لومړنی کس دی، چې په رسمي توګه یې د امریکا د دغه بندیز په تړاو خپل دریځ په ډاګه کړی او دا یې منلې چې امریکا یاده جایزه لغوه کړې ده.
انس حقاني له الجزیرې سره په خپلو خبرو کې د امریکا له دې اقدامه خوښي څرګنده کړې او دا یې خپلې ډلې ته په «سیاسي برخه کې لویه او مهمه لاسته راوړنه» ګڼلې ده.
لا تر اوسه هېڅ امریکایي ادارې او چارواکي په رسمي توګه د دغه نغدي جایزې د لغوه کېدو په تړاو څه نه دي ویلي.
پر خواله رسینو یو شمېر ټیټ پوړو طالبانو که څه هم د امریکا له دغه پرېکړې هرکلی کړی ؛خو د پخواني جمهوري نظام یو شمېر لوړ پوړو چارواکو او سیاستوالو نیوکې کړي چې امریکا د ترهګریزو فعالیتونو یوه لوی لوبغاړي ته برائت ورکړی دی.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت درېیم سیاسي رییس ذاکر جلالي په وینا؛ پر سراج الدین حقاني د امریکا د دغه بندیز لرې کېدل د طالبانو او امریکا ترمنځ د اړیکو پرمختګ ته لاره اواروي.
هغه پر اېکس پاڼه لیکلي:« د افغانستان او امریکا ترمنځ دوه اړخیزو اړیکو کې وروستی پرمختګ د دواړو حکومتونو د واقع ګرا او عمل ګرا تعامل ښه مثال دی».
پر سراج الدین حقاني او د هغه پر ملګرو د امریکا د نغدي جایزې د لغوه کېدو خبرونه داسې مهال راځي، چې د افغانستان د سولې لپاره د امریکا پخوانی استازی زلمی خلیلزاد د یوه پلاوي په ترکیب کې څلور ورځې وړاندې کابل ته تللی و او هلته یې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي سره ګډه ناسته هم کړې وه.
له خلیلزاد سره په دغه سفر کې د زندانونو په چارو کې د ټرمپ سلاکار اډم بوایلر هم حضور لاره او له طالبانو سره یې د امریکایي زندانیانو پر خوشې کېدو خبرې کړې وې.
د دغه سفر پر مهال زلمي خلیلزاد اعلان وکړ، چې طالبانو د جورج ګلزمن په نوم یوه امریکایي زنداني هم تر خوشې کېدو وروسته ورته سپارلی دی.
له دې سره، سره لا هم د محمود شاه حبیبي په نوم افغاني الاصله امریکایي په کندهار کې د ملاهبت الله په شخصي زندان کې ساتل کېږي.
د هغه کورنۍ افغانستان انټرنشنل ته ویلي و، چې د امریکا بهرنیو چارو وزارت ورسره ژمنه کړې وه چې هغه به راخوشې کوي؛ خو داسې ونشول.
کابل ته د امریکایي پلاوي د سفر پر مهال طالبانو د امریکا سفارت پر دیوال لیکل شوې د شهادت کلېمه هم بېرته پاکه کړې وه او دیوال ته یې سپین رنګ ورکړی و.
همدا راز د افغانستان د پخواني جمهوري نظام ځینو چارواکو لا دا هم ویلي، چې طالبانو خپلو کسانو ته امر کړی و؛ څو د خلیلزاد په ګډون د دغه پلاوي په مخ کې د امریکایي وسلو له ښکاره کولو او ښودلو څخه ډډه وکړي.
پر خواله رسنیو د امریکا او طالبانو ترمنځ د تعامل پر سر ډول ډول نظریات خپرېږي.
د ښځو او بیان ازادۍ د حقونو برخې فعالان له متحده ایالتونو غواړي، چې له طالبانو سره دې له تعامل لاس واخلي؛ ځکه دغه ډلې په افغانستان کې بنستیز انساني حقونه تر پښو لاندې کړي دي.
د نجونو د زدهکړو یو شمېر ملاتړو نیوکه کړې، چې امریکا پر طالبانو د فشارونو پر ځای له هغوی سره د اړیکو پراختیا لپاره هڅې پیل کړي چې دا چاره په هېواد کې ناورین لا پسې ډېرولی شي.
دوی نیوکه کړې، چې طالبانو د نجونو پر زدهکړو د بندیز له کبله نړۍ ته ښکاره کړې چې انساني ارزښتونو ته درناوی نه لري.
همدا راز نیوکې شوې، چې سراج الدین حقاني په افغانستان کې په زرګونه ترهګر روزلي او د ځانمرګو بریدونو تر څنګ یې د څارګرې شبکې سي ای اې یوې پخوانۍ مامورې سارا اډمز د امریکا له لوري د نغدي جایزو لغوه کېدل غندلي او دغه چاره یې ترهګرو ته د «جایزې ورکړه» بللې ده.
د زلمي خلیلزاد او امریکایي پلاوي تر سفر دوه ورځې وروسته سملاسي د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړي استازي محمد صادق هم ځان کابل ته رسولی او هلته یې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي په ګډون د دغه ډلې له نورو لوړپوړو غړو سره هم سیاسي ناستې پاستې کړې دي.
له نږدې یوې میاشتې تړل کېدو وروسته د شنبې په ورځ د (کب دویمه» د تورخم لاره د مسافرو د تګ راتګ لپاره پرانېستل شوه او پاکستاني چارواکو په لومړۍ ورځ څه باندې دوه زره افغان کډوال په جبري توګه له دغه لارې خپل هېواد ته ستانه کړي دي.
پاکستانۍ ډان ورځپانې خبر ورکړی، چې د تورخم د پرانېستل کېدو په لومړۍ ورځ ۴۰۰۰زره افغان وګړي بېرته خپل هېواد ته ستانه شوي چې «۱۹۰۰ تنه» پر پاسپورټونو او پاتې ۲۱۵۰ کسان بیا په جبري توګه له دغه لارې اېستل شوي دي.
همدا راز «۱۱۰۰ سوه پاکستاني وګړي» هم د تورخم له لارې تېره ورځ بېرته خپل هېواد ته ستانه شوي دي.
د طالبانو او پاکستاني پوله ساتو ترمنځ د جګړې له کبله په تورخم کې د پاکستان د مهاجرتي سېسټم تخنیکي وسایل زیانمن شوي او تېره ورځ د انلاین سېسټم پر ځای په قلمي توګه تګ راتګ کوونکي ثبت شوي دي.
پاکستاني چارواکو اعلان کړی، یوازې هغه افغانان چې د پاکستان ویزې لري کولی شي دغه هېواد ته داخل یا ترې ووځي؛ خو برعکس هغه افغان وګړي چې یوازې تذکرې لري د تورخم دروازې دواړه غاړو ته د تګ راتګ اجازه نه لري.
په تورخم کې هغه افغان کډوال چې یوازې تذکرې لري او خپل هېواد ته د تګ لپاره انتظار باسي دې حالت اندېښمن کړي دي.
دغه کډوال غوښتنه کوي، چې پاکستان باید اجاز ورکړي؛ څو خپل هېواد ته پر تذکرو ستانه شي. دا په داسې حال کې ده، چې پاکستان د مارچ میاشتې تر وروستۍ نېټې ناقانونه افغان کډوالو ته وخت ورکړی؛ څو له دغه هېواده ووځي.
ځیني تذکره لرونکي وایي، پاکستان هېڅکله خپل هېواد ته د بېرته تګ پر مهال دوی ته دغسې خنډونه نه و جوړ کړي او دې حالت دوی په اقتصادي توګه هم زیانمن کړي دي.
پاکستانۍ ډان ورځپاڼې د یوه افغان له قوله چې افغان پاسپورټ یې لاره؛ خو ویزه ورسره نه وه په تورخم کې خپل هېواد ته د تګ په تمه شېبې شمېرلې، مګر اجازه نه ورکول کېده.
دغه افغان ویلي:« پاکستان اوس په اسانۍ ویزه نه ورکوي او ان تر څو میاشتو پورې به ورته انتظار کوي».
په تورخم کې داسې کسان هم شته، چې افغان پاسپورټونه لري؛ خو د ویزو د نشتوالي له کبله اوس اجازه نه ورکول کېږي چې خپل هېواد ته ستانه شي.
تورخم د ټرانزیټ پر مخ هم بېرته پرانېستل شوی دی. په تورخم کې د پاکستان د ګمرک چارواکو ویلي، چې په تېرو دوو ورځو کې ۷۴۰ بار وړونکې موټرې له افغانستانه پاکستان ته ننوتي دي.
په دغو موټرو کې وچه مېوه، د ډبرو سکاره او نور بېلابېل توکي شامل و. همدا راز ۱۳۳ بار وړونکې موټرې بیا افغانستان ته له دغه لارې تللې دي.
تېره ورځ د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي په کابل کې د پاکستان له استازي محمد صادق سره په لیدنه کې ټینګار کړی، چې په ټرانزیټي لارو او د سوداګرۍ په مسایلو کې خنډونه د کابل او اسلام اباد په ګټه نه دي.
متقي په دغه ناسته کې له پاکستاني پلاوي غوښتي،چې باید د افغان کډوالو له جبري اېستنې ډډه وکړي او په تدریجي توګه باید د کډوالو د اېستلو لپاره اقدام وشي.