نتنیاهو: په غزه کې د نوې اراضۍ د نیولو اراده لرم

په داسې حال کې چې پر غزې د اسراییلي پوځ وژونکي هوايي او ځمکني بریدونه دوام لري، تازه د اسراییل لومړي وزیر بنیامبن نتنیاهو ویلي، چې په دې سیمه کې د نوې اراضۍ د نیولو اراده لري.

په داسې حال کې چې پر غزې د اسراییلي پوځ وژونکي هوايي او ځمکني بریدونه دوام لري، تازه د اسراییل لومړي وزیر بنیامبن نتنیاهو ویلي، چې په دې سیمه کې د نوې اراضۍ د نیولو اراده لري.
د الجزیرې نړۍوالې ټلوېزیوني شبکې د راپور پر بنسټ، نوموړی دا څرګندونې داسې مهال کوي چې نن (چهارشنبه د اپرېل ۲مه) د اسراییل د ملي امنیت وزیر اېتامار بنګویر په بیتالمقدس کې د الاقصی جومات انګړ ننوتلی دی.
هغه حماس ته د ګواښ په اشارې څرګنده کړې: «اسراییل پوځ سیمې نیسي، ترهګر په نښه کوي او بنسټونه یې له منځه وړي.»
دا اقدامات په داسې حال کې کېږي، چې په غزه کې د مړو شمېر په چټکۍ سره ورځ تر بلې د ډېرېدو په حال کې دی او فلسطیني روغتیايي سرچینو په وینا، یوازې نن لږ تر لږه ۷۱ فلسطینیان وژل شوي دي.
همداراز، شاوخوا ۳۱ ورځې کېږي چې غزه په شدید ډول محاصره شوې او فلسطیني روغتیايي سرچینو د معلوماتو له مخې، د خوړو نړۍوال پروګرام په ګډون په دې سیمه کې ټول نانوایان تړل شوي دي.
ګڼو مرسته رسوونکو بنسټونو هم اندېښنه ښودلې او زیاتوي، چې د غزې د روان کړکېچ له امله په دې سیمه کې د خوړو توکو سخت ناورین رامنځته شوی او د خلکو د ژوند پر شرایطو یې ډېر ناوړه اغېز کړی دی.
یاده دې وي، چې د اسراییل او حماس ترمنځ له لنډمهالي اوربند وروسته غزه یو وار بیا د اسراييلي پوځ تر سختو بریدونو لاندې ده، چې له امله یې زرګونو فلسطینيانو ته مرګژوبله اوښتې.
تازه د ماشومانو لپاره د ملګرو ملتونو نړۍوال صندوق ویلي، چې د اسراییل لهخوا د غزې په تړانګه کې له دوو اونیو راهیسې په ترسره شویو بریدونو کې لږ تر لږه ۳۲۲ ماشومان وژل شوي او لږ تر لږه ۶۰۹ نور ماشومان ټپیان شوي دي.

سره له دې چې د اسراییل لومړی وزیر بنیامین نتنیاهو د نړۍوالې جزایي محکمې (ای سي سي) له خوا د غزې د جګړې له امله د نیولو امر لري، د څلور ورځیني سفر په موخه هنګري ته روان شو.
هنګري د ای سي سي بنسټ اېښودونکی غړی دی، چې کولی شي هغه کسان محکې ته حواله کړي چې د نیولو امر یې شوی وي او د دغې محکمې د نیولو امرونه عملي کړي.
خو د هنګري لومړي وزیر ویکتور اوربان روښانه کړې، چې دا پرېکړه به نه عملي کوي.
تمه ده، چې نتنیاهو د چهارشنبې په ماښام په بوداپسټ کې له اوربان سره وویني.
د دوی د لیدنې جزییات تر ډېره محدود ساتل شوي، خو ویل شوي چې د هولوکاسټ یادګاري ځای ته به سفر وکړي.
تر هغه وروسته چې ای سي سي د نتنیاهو او د پخواني دفاع وزیر یوآف ګالانت د نیولو امر صادر کړی، دا د نوموړي دویم نړۍوال سفر دی.
نتنیاهو تېر کال د فېبرورۍ په میاشت کې واشنګټن ته تللی و، څو د امریکا له ولسمشر ډونالډ ټرمپ سره وویني.
اسراییل او امریکا د ای سي سي غړي نه دي.
په هاګ کې مېشتې محکمې د هنګري پرېکړه غندلې ده، چې د نتنیاهو د نیولو حکم نه عملي کوي.
د محکمې ویاند فادي العبدالله ویلي، چې د ای سي سي غړي نه شي کولی د محکمې پرېکړې په خپل سر رد کړي.
عبدالله اسوشېټېډ پرېس خبري اژانس ته ویلي، چې غړي هېوادونه مکلف دي د ای سي سي پرېکړې عملي کړي او که د کوم حکم سره اختلاف لري، باید له محکمې سره مشوره وکړي.
هغه زیاته کړه: “هر ډول قضايي اختلاف باید د محکمې د پرېکړې له لارې حل شي.”
د قانون حاکمیت ته نه پاملرنه
د اروپایي شنه ګوند (European Green Party) غوښتنه کړې، چې نتنیاهو دې ونیول شي او د ای سي سي محکمې ته وړاندې شي.
د دې ګوند همغږي کوونکي مشر کیاران کاف په یوې اعلامیه کې ویلي: “اروپایي اتحادیه او ملي حکومتونه مکلف دي، چې نړۍوال قانون ته درناوی وکړي او د جګړې د جرمونو او بشري حقونو د سرغړونو حساب کتاب یقیني کړي.”
نوموړي زیاته کړه: “ویکتور اوربان، د نړۍوالو قوانینو د سپکاوي هماغه تګلاره تعقیبوي چې په هنګري کې یې کړې، دا ځل یې د نتنیاهو د نیولو د حکم له پامه غورځولو له لارې په نړۍواله کچه ترسره کوي.”
د ای سي سي له ارزونې وروسته دا پرېکړه شوې وه، چې “د معقولو دلایلو له مخې داسې باور موجود دی” چې نتنیاهو او ګالانت “په قصدي ډول د غزې ملکي وګړو ته د هغو اړینو توکو چې د بقا لپاره اړین دي لکه خواړه، اوبه، درمل، طبي وسایل، سون او برېښنا» د رسولو مخه نیولې.
دا په داسې حال کې ده، چې اسراییل دا تورونه رد کړي.

یوه تازه څېړنه ښيي چې د غزې جګړه د خبریالانو لپاره په تاریخ کې تر ټولو مرګونې او خونړۍ جګړه وه. د ۲۰۲۳ کال د اکټوبر له ۷مې راهیسې د غزې په جګړو کې له ۱۴۷ تر ۲۳۲ پورې خبریالان وژل شوي دي.
په دې جګړه کې د وژل شویو خبریالانو شمېر د دې مسلک د ټولو وژل شویو کسانو له شمېر څخه چې په لویو جګړو لکه د لومړۍ او دویمې نړۍوالې جګړې، د امریکا کورنۍ جګړې، د کوریا جګړې، د ویتنام جګړې او د افغانستان جګړو کې وژل شوي وو، زیات دی.
په براون پوهنتون پورې اړوند (د جګړو د لګښتونو) د نوې پروژې د راپور پر بنسټ چې بوستون ګلوب ورځپاڼې خپور کړی، ښيي چې د ۲۰۲۳ کال د اکټوبر له ۷مې راهیسې د غزې په جګړو کې له ۱۴۷ تر ۲۳۲ پورې خبریالان وژل شوي دي.
دا په داسې حال کې ده چې د دویمې نړۍوالې جګړې پرمهال یوازې ۶۷ خبریالان وژل شوي وو.
دغه راپور چې د سېشنبې په ورځ خپور شوی، ټینګار کوي: «دا جګړه، په ساده ډول د خبریالانو لپاره په تاریخ کې تر ټولو مرګونې پېښه ده.»
د دې څېړنې لیکوونکي وایي، ډېری خبریالان چې د غزې د جګړو په شان پېښو کې وژل شوي سیمه ییز خبریالان دي او د نړۍوالو پېښو د خبري پوښښ لپاره د بهرنیو خبریالانو حضور د پام وړ کم شوی دی.
خبري شبکې د نړۍ د تر ټولو خطرناکو پېښو د پوښښ لپاره ډېری وخت پر سیمهییزو خبریالانو تکیه کوي، چې اکثره یې د لږ معاش او محدودو سرچینو سره کار کوي.
په غزه کې فلسطيني خبریالان د جګړو له پیل راهیسې خوړو او پاکو اوبو، سرپناه او برېښنا ته په سمه توګه لاسرسی نه لري.
ښځینه خبریالانې او د رسنیو نور کارکوونکي له هغې جملې ژباړونکي له انلاین ځورونې، د جنسیتي کرکې څرګندونې، فزیکي چلند، جنسي تېري او ان وژنو سره مخ شوې دي.
د «د جګړې لګښتونه» پروژې مدیرې، استفاني ساول، وویل: «خبریالان په بېسارې توګه د جګړو قرباني کېږي. ډېموکراسي او سوله له آزادو رسنیو سره تړاو لري، او نظامي کېدل په بېلابېلو ډولونو د ډېموکراسۍ د کمزورې کولو لامل ګرځي.»
یوازې یادې پروژې نه، بلکې تر دې وړاندې هم د غزې په جګړو کې د خبریالانو وضعیت مستند شوی دی.
د ۲۰۲۴ کال په فېبرورۍ د خبریالانو د خوندیتوب کمېټې په یوه ځانګړي راپور کې اعلان وکړ، چې ۲۰۲۴ کال په تېرو درېیو لسیزو کې د خبریالانو لپاره تر ټولو خونړی کال و.
د دې راپور پر بنسټ، په ۲۰۲۴ کال کې نږدې دوه پر درېیمه برخه وژل شوي خبریالان او د رسنیو کارکوونکي فلسطینیان وو، چې د اسراییلي ځواکونو له لوري وژل شوي دي.
د دې کمېټې د معلوماتو له مخې، تر اوسه په ۲۰۲۵ کال کې لږ تر لږه ۱۵ خبریالان او د رسنیو کارکوونکي وژل شوي، چې له دې جملې څخه ۱۰ تنه یې په اسراییل او غزه کې حضور درلود.

د اسرییل د امنیت وزیر ایتامار بنګویر د چارشنبې په ورځ تر سختو امنیتي تدابیرو لاندې د بیتالمقدس په ختیزه برخه کې د مسجد الاقصی انګړ ته ننوت. سعودي عربستان دا اقدام د مسجد الاقصی د حرمت نقض وباله او ویې غنده.
د عربي رسنیو د رپوټ له مخې، د اسراییلي وزیر دا کار د غزې د روانې جګړې په منځ کې یو نوی پاروونکی اقدام بلل شوی دی.
د بیتالمقدس د اسلامي اوقافو ادارې یو چارواکي اناتولي خبري اژانس ته ویلي، « د دې لیدنې پر مهال، له بنګویر سره له ۲۴ څخه زیات غیرقانوني ښارګوټيمیشت اسراییلیان هم ملګري وو».
سعودي عربستان ویلي، چې « د اشغالګرو ځواکونو تر ملاتړ لاندې پر اقصی جومات د اسراییل د امنیت وزیر یرغل او د لمونځ کوونکو ایستل، موږ په کلکه غندو».
اردن هم دا اقدام پاروونکی بللی او ویلي یې دي، چې اسراییل په اشغال شوي بیتالمقدس او د دغه ښار په مقدسو اسلامي او مسیحي ځایونو هېڅ ډول حاکمیت نه لري.
د فلسطین حماس ډلې هم دا اقدام وغنده او د فلسطینیانو د نسلوژنې دوام یې ګڼلی.
حماس له اسلامي همکاریو سازمان او عربي اتحادیې وغوښتل چې د اسراییل د سیستماتیکو سرغړونو د مخنیوي لپاره اغیزناک ګامونه واخلي.
دا شپږم ځل دی چې ایتامار بنګویر، له ۲۰۲۲ کال راهیسې د بنیامین نتنیاهو د حکومت د غړي په توګه، د مسجد الاقصی انګړ ته ننوځي.
مسجد الاقصی، چې یهودان یې د خپلو لرغونو معبدونو پاتې شونی ګڼي، د اردن د اسلامي اوقافو یوه بنسټ له خوا اداره کېږي.
د کلونو زړو قوانینو له مخې یهودان کولای شي دغه ځای ته سفر وکړي، خو د عبادت اجازه پکې نه لري.

د راپورونو له مخې، قرغیزستان او تاجکستان په رسمي ډول د داتکاـ سوګد سبسټیشن ۵۰۰ کیلو ولټه برېښنا لېږد مزي چارو پرانېسته کړې. دغه سبسټیشن د کاسا زر پروژې یوه مهمه برخه بلل کېږي، چې له منځنۍ اسیا څخه سوېلي اسیا ته برېښنا لېږدوي.
ټایمز اف سینټرل اسیا راپور ورکړی، چې دوه ورځې وړاندې د تاجکستان په خنجد ښار کې د قرغیزستان د ولسمشر سدیر ژپاروف او د تاجکستان د ولسمشر امام علي رحمان له لوري د اتکاـ سوګد سبسټیشن د برېښنا نښولو مزي پرانیسته وکړه.
دغه مزي د ۴۸۵ کیلومتر اوږدوالی لري.
په راپور کې ویل شوي، د دواړو هېوادونو مشرانو د کاسا زر پروژې د دې مرحلې پر اهمیت ټینګار کړی او ویلي یې دي، چې یاده پروژه د دواړو هېوادونو لپاره د ستراتیژیک اهمیت لرلو ترڅنګ د قرغیزستان او تاجکستان د انرژۍ سیسټمونه سره نښلوي او د سیمې د انرژۍ امنیت پیاوړتیا کې هم مرسته کوي.
د راپورونو له مخې، دغو دواړو هېواددونو د کاسا زر پروژې اړوند خپل ټول تاسیسات بشپړ کړي دي.
تمه کېږي چې پاکستان کې د ۲۰۲۵ کال تر اګست پورې د کاسا زر پروژې ساختماني چارې بشپړې شي، خو په افغانستان کې چې د یادې پروژې په ټپه ولاړې چارې اوس پیل شوي، ښايي تر ۲۰۲۷ کال پورې بشپړې شي.
د کاسا زر پروژې ټول لګښت ۱.۲ میلیارده ډالر اټکل شوی او ټول لګښت یې د نړۍوال بانک، د اروپا د پانګونې بانک، اسلامي پراختیايي بانک او نورو مالي بنسټونو څخه ورکول کېږي.
د برېښنا د لېږد د یادې پروژې په بشپړېدو سره به په کال کې ۱۱ میلیارده کیلو واټ ساعتونه برېښنا لېږدولو ظرفیت ولري.
کاسا زر د افغانستان له لاري منځنۍ اسیا څخه سوېلي اسیا ته د برېښنا د لېږد یوه لویه پروژه ده، چې له قرغیزستان او تاجکستان څخه پاکستان ته برېښنا لېږدوي.
د دې پروژې تاسیسات به په افغانستان کې د ۵۸۰ کېلومترو په اوږدوالي د کندوز له شېر خان بندر څخه د افغانستان شمال ته ننوځي او د کندوز، بغلان، پنجشېر، کاپیسا، کابل، لغمان او ننګرهار ولایتونو له لارې به پاکستان ته ورسېږي.
کاسا زر لومړۍ پروژه ده، چي د افغانستان له لارې د مرکزي او سوېلي اسيا ترمنځ د انرژۍ سوداګرۍ ته لار هواروي.
ویل کېږي، چي افغانستان ته به هر کال د دغې برېښنا د ټرانزيت لپاره له ۳۵ څخه تر ۴۰ ميليونو ډالرو پورې ورکړل شي.

د ناټو متحدانو د ۲۰۲۵ کال په لومړیو دریو میاشتو کې د اوکراین لپاره له ۲۰ میلیارد یورو (۲۱.۶۵ میلیارده ډالرو) څخه د زیاتو نظامي مرستو ژمنه کړې ده. د ناټو سرمنشي مارک روټې د چارشنبې په ورځ وویل، چې دغه ژمنې د ۲۰۲۵ کال په ترڅ کې شوې دي.
د ناټو د بهرنیو چارو وزیران به د پنجشنبې او جمعې په ورځو کې په بروکسل کې غونډه وکړي چې پر اوکراین د روسیې د درې کلن یرغل پر وړاندې د کیېف د ملاتړ په اړه بحث وکړي.
په ورته وخت کې اروپایي اتحادیې احتمالاً د پور اخیستلو یو ګډ پروګرام په پام کې نیولی، چې له مخې یې غړي هېوادونه د دفاعي لګښتونو لپاره مرستې ترلاسه کړي.
رویټرز د خپلو سرچینو په حواله وايي، چې په اوږدمهال کې یو داسې پروګرام رامنځته کېدای شي چې له مخې یې د اروپایي اتحادیې له خوا غړو هېوادونو ته مستقیمې مالي مرستې ورکړل شي.
اروپایي اتحادیه هڅه کوي د خپلو غړو هېوادونو لپاره د ۸۰۰ میلیارد یورو د لګښت امکانات برابر کړي، چې لویه برخه یې د مالي اصولو د تغییر له لارې د ملي لګښتونو لپاره د زیاتو فرصتونو رامنځته کولو ته ځانګړې شوې.
همداراز اتحادیه غواړي ۱۵۰ میلیارد یورو د دفاعي پورونو په بڼه له بازار څخه پور واخلي.
خو د اروپایي هېوادونو لوړ پورونه او کسرونه ښایي د لویو اقتصادونو، لکه ایټالیا او هسپانیې دفاعي لګښت محدود کړي.
دا هېوادونه اوسمهال د ناټو له ۲ سلنې هدف څخه کم لګښت کوي، چې ناټو غواړي دا هدف تر دریو سلنې پورته یوسي.
