په کابل کې طالبانو او ایراني چارواکو لیدنه وکړه
طالبان وايي، چې د دغې ډلې د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د ایران د بهرنیو چارو وزارت سلاکار محمدرضا بهرامي او د کابل لپاره د تهران له سفیر عليرضا بېګدلي سره لیدلي دي.
طالبان وايي، چې د دغې ډلې د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د ایران د بهرنیو چارو وزارت سلاکار محمدرضا بهرامي او د کابل لپاره د تهران له سفیر عليرضا بېګدلي سره لیدلي دي.
د دغه وزارت ویاند حفیظ ضیااحمد تکل د پنجشنبې په ورځ ( د وري په ۱۴مه) د اېکسپاڼې له لارې په یوه بیان کې زیاته کړې چې په دې لیدنه کې د دواړو هېوادونو ترمنځ د اړیکو نوی پړاو، وروستیو پرمختګونو، د اوبو موضوع او په ایران کې د مېشتو افغان کډوالو د وضعیت په تړاو هراړخیز بحث شوی دی.
تکل دامیرخان متقي په حواله ویلي چې د ایران او افغانستان اړیکې د پراختیا په حال کې دي او ټینګار یې کړی چې دواړه هېوادونه باید له شته فرصتونو څخه لویه ګټه واخلي.
بلخوا د ایران د بهرنیو چارو وزارت سلاکارمحمدرضا بهرامي هم کابل ته د ایران د بهرنیو چارو وزیر له وروستي سفر وروسته، د دواړو هېوادونو په اړیکو کې د نوي پړاو یادونه کړې او په وینا یې افغانستان او ایران کولای شي دوهاړخیزې چارې په ښه ډول مدیریت کړي.
د یادونې ده چې ایران د سیمې او نړۍ د نورو هېوادونو په څېر طالبان په رسمیت نهپېژني، خو پر افغانستان د دغې ډلې له واکمنېدو راهیسې د کابل او تهران راشه درشه ورځ تر بلې د پراخېدو په حال کې ده.
د ایران د بهرنیو چارو وزیر سلاکار رضا بهرامي په کابل کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي سره کتلي دي. د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وايي، چې په دې کتنه کې د دواړو هېوادونو اړيکو کې د نوي فصل، وروستيو پرمختګونو، د اوبو او ايران کې مېشتو افغان کډوالو په تړاو خبرې شوې دي.
یاد وزارت پر خپله اېکسپاڼه ولیکل، چې د طالبانو د بهرنیو چارو وزير له ايران سره د افغانستان اړيکې مخ پر ودې وبللې او ټينګار يې وکړ چې دواړه هېوادونه له شته فرصتونو بشپړه ګټه پورته کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د ایران د بهرنیو چارو وزیر د سلاکار رضا بهرامي له قوله ویلي، چې کابل ته د ايران د بهرنيو چارو د وزير له سفر وروسته دوو اړخيزو اړيکو کې نوی پړاو رامنځته شوی او ټينګار يې کړی، چې دواړه هېوادونه وکولای شي دوې اړخيزې چارې په ښه ډول مديريت کړي.
ایران او طالبانو په دې وروستیو کې خپلې اړیکې پیاوړې کړې او د دواړو خواوو پلاوي تګ او راتګ کوي.
د ایران د بهرنیو چارو وزیر د تیر کال په سلواغې میاشت کې کابل ته سفر وکړ او د طالبانو د بهرنیو چارو، دفاع وزیرانو و ددې ډلې له رییس الوزار او نورو چارواکو سره یې لیدنې کتنې وکړې.
په دغو لیدنو کتنو کې پر دوه اړخیزو اړیکو، د اوبو او کډوالو پر مسایلو او نورو موضوعاتو خبرې وشوې.
دغه سفر داسې مهال دی، چې ایران په دې وروستیو کې د متحده ایالاتو تر فشارونو لاندې دی.
برېتانوۍ ګارډین ورځپاڼې په خپل یوه راپور کې لیکلي، چې د امریکا د نړیوالې پراختیا پر سازمان د ولسمشر ډونالډ ټرمپ د مرستو بندولو له امله په افغانستان کې د روغتیا نړیوال سازمان له لوري پرمخ وړل کېدونکي له ۲۰۰ ډیر روغتیايي مرکزونه تړل شوي او یا یې هم فعالیت درېدلی دی.
په راپور کې ویل شوي، چې په تړل شویو روغتیايي مرکزونو کې د واکسین، د مېندو او ماشومانو لپاره د روغتیايي خدماتو او په نورو حیاتي برخو کې د ۱،۸۴ میلیونه کسانو لپاره خدمات وړاندې کېدل.
راپور زیاتوي، چې په جنوري میاشت کې د ډونالډ ټرمپ له لوري د امریکا پر بهرنیو مرستو له بندیز لګولو وروسته د افغانستان په ۳۴ ولایتونو کې ۲۸ روغتیايي مرکزونه بند شوي دي.
پر همدغه مهال د روغتیا نړیوال سازمان یاد وضعیت د «بشري ناورین د زیاتیدو» لامل بللی دی.
د روغتیا نړیوال سازمان وايي، د افغانستان په شمال لویدیزو او شمال ختیزو ولایتونو کې له درېیمې برخې ډیر کلینیکونه تړل شوي او د بودجې د نشتوالي له امله به تر جون میاشتې ښايي ۲۲۰ نور کلینیکونه وتړل شي.
په افغانستان کې د روغتیا نړیوال سازمان د اړېکو مشر ډاکټر اجیال سلطاني وايي:« د روغتیايي مرکزونو تړل کېدل دا بحرانونه لا پسې زیاتوي، په ځانګړې توګه بې ځایه شوي او ټولنې د ناروغیو، خوارځواکۍ او روغتیايي خدمتونو ته د نه لاسرسي له جدي خطر سره مخ دي.»
نوموړی وايي، په کلیوالي سیمو کې همدا روغتیايي مرکزونه خلکو ته د روغتیايي خدمتونو د وړاندې کولو یوازینۍ سرچینه وه او د طالبانو له لوري له محرم پرته ښځو ته د سفر نه ورکولو محدودیتونه به روغتیايي خدمتونو ته د ښځو لاسرسی نور هم محدود کړي.
د امریکا له لوري پر بهرنیو مرستو بندیز نور سازمانونه هم اغیزمن کړي دي.
د ماشومانو د ژغورنې (Save the Children) ادارې هم د مالي کمښت له امله د خپلو ۳۲ کلینیکونو څخه ۱۸ تړلي او پاتې ۱۴ یې یوازې د یوې میاشتې لپاره مالي امکانات لري.
د یاد سازمان ویاند ګارډین ورځپاڼې ته ویلي:« دغو ۳۲ کلینیکونو کې د جنوري په میاشت کې یوازې ۱۳۴۰۰۰ ماشومانو لپاره روغتیايي خدمتونه ترسره کړي.»
پر همدغه مهال د عبدل په نوم په هرات کې د یوه روغتیايي مرکز همغږوال ګارډین ورځپاڼې ته وویل:« زموږ سازمان د مالي سرچینو د نشتوالي له امله مجبور شو، چې ۲۳ روغتیايي مرکزونه وتړي. په دغو کې ګرځنده روغتیايي ډلې هم شاملې وې.»
نوموړی وایي، دغو کلینیکونو د هرات ولایت په نهو ولسوالیو کې شاوخوا ۱۲زره کسانو، په ځانګړې ډول ۲۰ زره نوزېږو ماشومانو او امیدوارو میندو ته روغتیايي خدمات وړاندې کول. هغه وايي، «موږ توانیدلي یو چې د یوې بلې سرچینې له لارې لږ مالي مرسته ترلاسه کړو او څلور کلینیکونه مو بېرته پرانیستل، خو لا هم ډیر خلک له روغتیايي خدمتونو څخه بې برخې دي.»
د روغتیا نړیوال سازمان د افغانستان د روغتیايي سکټور د لا خرابیدو په اړه اندیښنه ښودلې او وايي، چې د یوسیډ د مرستو بندیدو سره ښايي نور نړیوال مرستندویان هم خپل بشري ملاتړ کم او یا هم بند کړي.
ډاکټر اجیال سلطانی زیاتوي:« که نور مرسته کوونکي خپلې مرستې کمې یا بندې کړي دا به د عملیاتو پر وړتیا منفي اغیزې وکړي او د ژوند ژغورنې خدماتو وړاندې کولو ظرفیت به کم کړي.»
د ګارډین ورځپاڼې په راپور کې ویل شوي، چې د ناروې د کډوالو شورا هم د امریکا د مالي بندیزونو له امله خپل ځینې پروګرامونه درولي دي.
په افغانستان کې د ناروې د کډوالو شورا سرپرسته مشره سوزان میګن وایي:« زه غواړم دا واضح کړم چې د ناروې د کډوالو شورا په افغانستان کې خپل فعالیتونه نه بندوي، خو د امریکا د مالي بندیزونو له امله موږ مجبور شوي یو چې خپل ځینې پرورګرامونه پای ته ورسوو.»
د ناروې د کډوالو شورا ګارډین ته ویلي، چې د بې ځایه شویو لپاره د استوګنې، خوراکي توکو او نورو اړتیا وړ توکو چمتو کولو په برخه کې یې خپل دوه دفترونه تړلي او دوه نور یې هم د تړل کېدو له ګواښ سره مخ دي.
پاکستاني چارواکي وايي، چې د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ له پیل سره سم يې نن ۵۰ کورنۍ د تورخم له لارې افغانستان ته اړولې دي. چارواکو ويلي، د افغان تابعیت کارډ (اې سي سي) لرونکي افغانان هم په دې پروسه کې شامل دي.
پاکستانې چارواکو د پنجشنبې په ورځ ويلی، چې دغه ۵۰ افغان کډوالې کورنۍ يې د هغو ګاډو په ذريعه افغانستان ته اړولې، چې پر تورخم د تګ راتګ اجازه لري.
د پاکستان کډوالو ادارې افغانستان انټرنشنل ته دوې ورځي وړاندي ويلي و، چې په خپله خوښه د افغان کډوالو بېرته ستنېدو نېټه پای ته رسېدلې او دا مهال د افغان کډوالو د جبري ایستلو بهير پيل شوی.
چارواکو ويلي، په لومړي پړاو کې هغه افغان کډوال شامل دي، چې د اوسېدو قانوني اسناد ونه لري.
پاکستاني چارواکي وايي، ایستل شوي کسان د پېژندنې او قانوني مراحلو له بشپړولو وروسته د تورخم د کډوالۍ مرکز له لارې افغانستان ته اړول کيږي.
د پاکستان د همدې پاليسۍ له مخې، په ټول هېواد کې د غیر قانوني افغان کډوالو د نیولو عمليات پیل شوي.
په افغانستان کې سره صلیب نړیوالې کمیټې د ماینونو او چاودیدونکو توکو د ګواښونو د پوهاوي نړیوالې ورځې په مناسبت ویلي، چې لا هم ګڼې سیمې د ماینونو او ناچاودو توکو له ګواښ سره مخ دي.
سور صلیب وايي، په ۲۰۲۴ کال کې په ۲۵۱ چاودنو کې د ۴۳۴ ماشومانو په ګډون لږ ترلږه ۵۶۴ کسانو ته مرګ ژوبله اوښتې ده.
سره صلیب نړیوالې کمیټې په خپل راپور کې لیکلي، چې په افغانستان کې ماینونه او ناچاوده توکي د ملکي وګړو ژوند ته یو وژونکی ګواښ دی.
یاد سازمان وايي، په افغانستان کې له ماینونو او مهماتو څخه د ککړو سیمو د پاکولو لپاره ډیرو هڅو ته اړتیا ده.
په افغانستان کې د سره صلیب نړیوالې کمیټې مشره کټرینا ریټرز وایي:«له جګړې څخه پاتې شوي ماینونه او چاودیدونکي توکي نه یوازې ورځنی ژوند او اقتصادي پرمختګ ګډوډوي، بلکې د ماشومانو په منځ کې د زړه ماتوونکو تراژیدیو لامل کیږي.»
نوموړې وايي، د ماینونو او ناچاودو توکو د پاکولو لپاره د بودجې کمښت د یادې ټولنې پر کارونو منفي اغیزې کړې دي.
د سره صلیب نړیوالې کمېټي دغې چارواکې ټینګار کړی، چې د دې ادارې د بودجې کمول به په افغانستان کې د لا زیاتو خلکو ژوند له خطر سره مخ کړي او ښايي د غمجنو پیښو شمیر په چټکۍ سره زیات شي.
دغه کمېټه وايي، په افغانستان کې خپلو فعالیتونو ته ژمنه ده او په ۲۰۲۴ کال کې یې د افغانستان په پنځو ولایتونو کې د ښځو او ماشومانو په ګډون ۲۴۳۰۰۰ کسانو ته د چاودیدونکو توکو او ماینونو د خطرونو په اړه عامه پوهاوی ورکړی دی.
د خیبر پښتونخوا ایالت په مرکز پېښور ښار کې پاکستاني پولیسو د افغان کډوالو د نیولو عملیات چټک کړي او کور په کور یې لټون کوي.
د پاکستانی رسنیو د رپوټونو له مخې، دغه عملیات د پېښور د پولیسو د مشر قاسم علي خان په لارښوونه پیل شوي او نن د دې ولسوالۍ په فقیر اباد او شاوخوا سیمو کې د افغانانو لټون جاري و.
په دغو عملیاتو کې، چې مشري یې د فقیراباد او پهاړي پوره سیمو د پولیسو مشران عمر اپریدی او جاوېد مروت کوي، پوځ او پولیسو دواړو برخه اخستې ده.
د رپوټ له مخې، په دغو عملیاتو کې د پولیسو مختلفو ډلو او ښځینه پولیسو هم ونډه اخستې او په سیمه کې د افغانانو استوګنځایونه په نښه کوي.
د پېښور د پولیسو د ادعا له مخې، په عملیاتو کې غیر قانوني افغان کډوال، کرایه ور کوونکي او نور کسان نیول شوي او وسله یې هم ترې نیولې ده.
د پېښور پولیسو ددغو عملیاتو هدف په دې ولسوالۍ کې د امنیتي وضعیت سمول ښودلي، خو عام خلک وايي، چې دغه اقدام د افغان کډوالو د اېستلو په لړ کې شوی.
پاکستان د افغان کډوالو لپاره د خیبر پښتونخوا ایالت په ناصرباغ او د خیبر ولسوالۍ په لنډي کوتل کې لنډمهالی کمپونه جوړ کړي دي، خو دغو کمپونو ته تر اوسه پورې افغانان نه دي لیږدول شوي.
پاکستان د مارچ ۳۱ مه نېټه د افغان کډوالو د داوطلبانه وتلو لپاره د ضرب الاجل په توګه ټاکلې وه، خو وروسته د اختر له امله دا نېټه د اپرېل تر لسمې وځنډېده، خو له ځنډ سره سره، د پاکستان په بېلابېلو سیمو کې افغانان نیول کیږي.
جبری ستنول پیل شوي
د پاکستان د کورنیو چارو وزارت سرچینو ویلي چې چارواکو په ټول پاکستان کې د غیرقانوني افغان اتباعو د شړلو عملیات له اختر وروسته بېرته پیل کړي، چې مخکې د اختر د رخصتیو له امله ځنډول شوي وو.
د جیوز نیوز د رپوټ له مخې، دا مهال په پاکستان کې ۲،۱ میلیونه ثبت او ناثبت شوي افغان کډوال مېشت دي.
د پاکستان د سرحدونو او ایالتونو د چارو وزارت (سفران) سرچینې وايي چې ۱،۴ میلیونه افغانان په رسمي ډول ثبت شوي، په داسې حال کې چې ۸۰۰ زره افغانانو ته د افغان تابعیت کارت (ACC) ورکړل شوی، خو د اوسني حکومت له خوا یې استوګنه غیرقانوني بلل شوې.
د پاکستان حکومت ادعا کوي چې د افغان کډوالو ټول شمېر درې میلیونه ته رسېږي او د غیرقانوني وګړو د شړلو د پلان له مخې به دوی سږ کال ټول بېرته واستول شي.
د پاکستان حکومت د غیر قانوني افغان کډوالو د موقتي استوګنې لپاره ۵۴ کمپونه جوړ کړي دي، چې ۴۳ کمپونه په خیبر پښتونخوا، لس کمپونه په پنجاب او یو کمپ په بلوچستان کې دي.
پاکستاني چارواکي وايي، په دې کمپونو کې د کډوالو لپاره خواړه، استوګنځي، ابتدايي زدهکړې او روغتیایي خدمات برابر شوي، خو د بشري حقونو سازمانونو د دې کمپونو د وضعیت په اړه اندېښنه څرګنده کړې ده.
د نړیوالو سازمانونو اندېښنې
ملګري ملتونه او د بشري حقونو سازمانونه په جبري توګه د افغان کډوالو د ستنولو پر ضد دي.
د بښنې نړیوال سازمان ویلي، « ډېری افغان کډوال چې پاکستان کې دي، که افغانستان ته واستول شي، له جدي خطر سره به مخ شي». دغه سازمان جبري ستنول د بشري حقونو سرغړونه ګڼلې او د پاکستان له حکومت نه یې ددې لړۍ ددرولو غوښتنه کړې ده.
د ملګرو ملتونو د کډوالو اداره ټینګار کوي چې کډوال باید په رضاکارانه او باعزته ډول بېرته ولېږل شي، څو د دوی اوږدمهاله ثبات ته زیان ونه رسېږي.
ددې ادارې یوه مسوول قیصر خان افریدي جیو نیوز ته ویلي چې ډېر اې سي سي لرونکي افغانان په پاکستان کې کاروبارونه لري او د دوی ماشومان په ځايي ښوونځیو کې زده کړې کوي، خو په افغانستان کې د نجونو پر زده کړو بندیز دی.
د طالبانو اداره د افغان کډوالو د تدریجي او باعزته ستنولو غوښتنه کوي.
