په افغانستان کې د نړیوال بانک رییس د اروپا د بشري مرستو د شورا په غونډه کې وویل، چې نړیوال بانک له ۲۰۲۱ کال راهیسې له افغانستان سره ۲،۲ میلیارده ډالره مرسته کړې. فارس حداد زیروس وايي، دغه مرستې د ملګرو ملتونو او نړیوالو موسسو له لارې د افغانستان ۷۰ سلنه اوسېدونکو سره شوې دي.
زیروس وویل، ملګري ملتونه په ۲۰۲۱ کال کې د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته د څو میاشتو لپاره له افغانستان نه ووتل، خو بېرته ته راستانه شول.
هغه وويل چې په افغانستان کې نړيوال بانک د نړيوالو نادولتي موسسو او مدني ټولنې سره کار کوي چې تمرکز يې پر ښځو دی څو د افغانانو اساسي اړتياوې پوره کړي.
په افغانستان کې نړیوال بانک مشر وویل چې بانک د "اصولو پر بنسټ" چلند باندې تمرکز کوي، خکه د افغانستان اوسني وضعیت ته په پام سره مخ په وړاندې تګ ستونزمن شوی دی.
زیروس تشریح کړه، چې د طالبانو قوانین، په ځانګړې توګه د امربالمعروف قانون، د ښځو کړنې، غږونه او فعالیتونه په مختلفو لارو محدودوي.
په افغانستان کې د نړیوال بانک مشر وویل چې بانک هڅه کوي د خدماتو وړاندې کولو ته دوام ورکولو لپاره د ښکېلتیا لارو چارو په موندلو سره له وضعیت سره مقابله وکړي.
د طالبانو د کانونو او پټرولیم وزیر هدایت الله بدري وایي، سره له دې چې د افغانستان او ایران پر ضد «دښمنان پراخ تبلیغات کوي»، خو اوس د دواړو هیوادونو ترمنځ اقتصادي او د کانونو په برخه کې یو «استثنایي او طلایي فرصت» رامنځته شوی دی.
د ایرنا اژانس د رپوټ له مخې، بدري دغه څرګندونې د دوشنبې په ورځ د ایران د کاني موادو د پروسس د څېړونکو په دویم نړیوال سمپوزیم کې وکړې، چې دا مهال د ایران د البرز ولایت په کوربه توب روان دی.
بدري وویل، « اوس مهال په افغانستان کې امنیت او ثبات حاکم دی او د ایران پانګوال او اقتصادي سکتور کولای شي په ډاډه زړه هلته پانګونه وکړي».
هغه زیاته کړه، چې افغانستان له بېلابېلو طبیعي زیرمو ډک دی او دا د ایرانی پانګوالو لپاره یو غوره فرصت دی.
د طالبانو د کانونو وزیر وویل، چې د ایران دولتي او خصوصي دواړه سکتورونه کولای شي د افغانستان په اقتصادي پرمختګ کې فعاله ونډه ولري.
هغه پر دې هم ټینګار وکړ، چې د «افغانستان او ایران د خلکو دښمنان هڅه کوي د دواړو هېوادونو وضعیت منفي انځور کړي»، خو اوسنی وضعیت د ګډو اقتصادي همکاریو لپاره یو طلایي چانس دی چې باید له لاسه ور نه کړل شي.
بدري همداراز یادونه وکړه، چې د افغانستان او ایران ترمنځ ژور فرهنګي مشترکات شته، چې دا کولی شي د دوه اړخیزو همکاریو د پیاوړتیا لامل شي.
یاد شوی درې ورځنی سمپوزیم د ایران د البرز ولایت په کاوش صنعتي ښارګوټي کې ترسره کېږي، چې موخه یې د کاني موادو د پروسس په برخه کې د نړیوالو څېړونکو نظریات شریکول او د همکاریو پراخول دي.
په داسې مهال کې چې هند او پاکستان د یو بل پر ښارونو او پوځي تأسیساتو د توغندیو او بېپیلوټه الوتکو بریدونه کول، د سیمې فضا له یوه خطرناک جنګي حالت سره مخ وه.
نړۍوالو ته دا اندېښنه پیدا شوې وهچې ښايي د دواړو اټومي هېوادونو ترمنځ جګړه د اټومي وسلو کارونې پړاو ته ورسېږي. جګړه ورځ تر بلې تودېده او د سیمې امنیتي معادلې له جدي ګواښ سره مخ وې.
د جګړې د ګرمېدو په همدې فضا کې، د اسلاماباد نړیوال هوايي ډګر د هندي جنګي الوتکو د احتمالي برید له امله وتړل شو. د کابل لپاره د پاکستان ځانګړی استازی محمد صادق د هوا پر ځای د تورخم له لارې او پر ځمکه کابل ته سفر وکړ. نوموړي د می میاشتې په۱۰مه د افغانستان، چین او پاکستان د دولتي چارواکو ترمنځ درېاړخیزه غونډه کې ګډون وکړچې کوربهتوب یې د طالبانو د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیر خان متقي کاوه.
د چین لهخوا د افغانستان لپاره د دغه هېوادځانګړياستازياو د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړي استازي صادق خان کډون درلود.صادق خان پرخپلې اېکسپاڼې لیکلي چې دا درېاړخیزه پنځمه غونډه ده.
امیرخان د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سرپرست وزیر امیرخان متقي د غونډې ګډونوالو ته دا فرصت برابر کړچې د اقتصاد، امنیت، او سیمهيیز ثبات په اړه ګډ فکر او همغږي رامنځته کړي.
د غونډې ترڅنګ د پاکستان او چین استازو د طالبانو له رییسالوزرا محمدحسن اخوند سره هم کتلي، خو تر ټولو جالبه لیدنه د طالبانو د کورنیو چارو له سرپرست وزیر سراجالدین حقاني سره وه، دا ځکه چې د کورنیو چارو وزیر معمولاً په بهرني سیاست کې مستقیم رول نه لري. د سیمې سیاسي شنونکي باور لري چې دا لیدنه یوازې سمبولیکه نه وه، بلکې سیاسي پیغامونه یې هم درلودل.
هغوی وایي چې د غونډې د نه ځنډېدو یو لامل دا وچې پاکستان او چین غوښتل طالبانو ته دا پیغام ورسوي چې د هند او پاکستان ترمنځ د موجوده تاوتریخوالي په شرایطو کې دې طالبان له احتیاطه کار واخلياو د افغانستان له خاورې د هند پر خلاف هېڅ فعالیت ته اجازه ورنه کړي.
دا لیدنه په داسې وخت کې ترسره شوه چې د هند او پاکستان ترمنځ جګړه روانه وه، اوربند نه و شوی او د جګړې د پراخېدو اندېښنه ډېره وه. پاکستانچې په خپل ختیځ سرحد کې د جدي امنیتي ګواښ سره مخ و، نه غوښتل له لویدیځ لوري (یعنې د افغانستان له خاورې) کومه بله خطرناکه ستونزه رامنځته شي.
د چین د ځانګړي استازي حضور هم له همدې امله مهم و، ترڅو د پاکستان غوښتنو ته نړۍوال وزن ورکړي. چین د درېاړخیزې غونډې د نه ځنډېدو بل دلیل دا ګڼي، چې د طالبانو او لوېدیځ ترمنځ اړیکې، که مستقیمې وي یا د قطر له لارې، په وروستیو کلونو کې پراخې شوې دي. د امریکا له لوري طالبانو ته د مېلیاردونو ډالرو مرسته شوې ده او دا پوښتنه راپورته کېږي چې دا پیسې د څه لپاره ورکول کېږي؟
چین د افغانستان د ایغور جنګیالیو، او د منځنۍ اسیا د توندلارو ډلو حضور ته د خپلې اوږدمهالې امنیتي پالیسۍ لپاره یو خطر ګڼي. د «یو کمربند، یوه لار» پروژه چې د چین د سترې اقتصادي تګلارې یوه مهمه برخه ده، د بېثباته افغانستان له امله له خطر سره مخ ده.
چینایان باور لري چې د پاکستان په قبايلي سیمو کې د «تحریک طالبان پاکستان» یا ټيټيپي فعالیتونه هم د چین-پاکستان اقتصادي دهلېز د پراختیا مخه نیسي، نو ځکه چین هڅه کوي له طالبانو سره دوهاړخیزه او درې اړخیزه اقتصادي همکاري زیاته کړي، تر څو طالبان له چین سره د اقتصادي ګټو احساس وکړياو د لوېدیځ او چین تر منځ د اړیکو یو توازن وساتي.
چین له امنیتي اندېښنو پرته، په افغانستان کې سترې اقتصادي ګټې هم تعقیبوي. افغانستان د پخوانۍ ورېښمو لارې پر یوه مهمه برخه بلل کېږياو د سیمې لپاره یې تل اقتصادي ارزښت درلود. چینچې په مکسیکو، برازیل او نورو لرې سیمو کې خپلې پانګونې پراخوي، څنګه به له خپل ګاونډي افغانستان سترګې پټې کړي؟
چین په افغانستان کې د قیمتي طبیعي زیرمو لکه لیتیم، مس، سره زرو او نورو معادنو سره ژوره لېوالتیا لري. دغه هېواد باور لري چې د دغو زیرمو ترلاسه کول به یې اقتصادي ځواک لا پیاوړی کړي، خو همداراز دا هم درک کوي چې لوېدیځ هېوادونه هم پدې سیالۍ کې ښکېل دي او دا به د چین لپاره اسانه ماموریت نه وي.
په تاریخي لحاظ کله چې طالبان په واک کې نه وو او په پاکستان کې اوسېدل، چین له هغوی سره خپلې پراخې اړیکې د پاکستان له لارې تنظیمولې. د طالبانو استازي به د پاکستان له خاورې چین ته تلل او چین به له همدې لارې د طالبانو سره تماس ساته. درېاړخیزه غونډې هم د هماغو هڅو تسلسل بلل کېږي.
چین په دې هم ښه پوهېږي چې پاکستان د تېرو پنځه څلوېښتو کلونو راهیسې د افغانستان د قضیې په بدل کې له امریکا مېلیاردونه ډالر ترلاسه کړي دي. له همدې امله چین هڅه کوي له طالبانو سره خپلې نېغ په نېغه اړیکې پراخې کړي، ترڅو د سیمهیز نفوذ یوه باثباته تکیهګاه ځان ته جوړه کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د یوه پلاوي په مشرۍ، چې د صنعت او سوداګرۍ وزارت معین احمدالله زاهد هم پکې شامل دی، چین ته رسېدلی دی. ټاکل شوې چې سبا د سې شنبې په ورځ (د می په ۲۰مه) د افغانستان، پاکستان او چین ترمنځ درې اړخیزه غونډه کې ګډون وکړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویاند مرستیال حافظ ضیا احمد نن د دوشنبې په ورځ د غويي ۲۹مه، وویل، چې ټاکل شوې ددې ډلې د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي به په دغه سفر کې له خپل چینایي سیال وانګ يي سره دوه اړخیزه لیدنه وکړي.
حافظ ضیا احمد وايي چې دواړه لوري به د سیاسي، اقتصادي او تجارتي همکاریو ترڅنګ د سیمهییزو او نړیوالو مسایلو په اړه هم مفصلې خبرې اترې وکړي.
همداراز، د سفر په ترڅ کې به امیر خان متقي د چین او پاکستان د بهرنیو چارو وزیرانو سره په یوه درې اړخیزه ګډه ناسته کې هم ګډون وکړي، چې هدف یې د سیمې ثبات، امنیت، اقتصادي مشارکت او «د افغانستان له نوې ادارې» سره د سیمهییزې همکارۍ پیاوړتیا بلل کېږي.
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت خبر ورکړی، چې اسحاق ډار د خپل درې ورځني سفر په ترڅ کې چین ته رسېدلی دی. د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړي استازي محمدصادق هم پر اېکس پاڼه کاږلي، چې نوموړی هم په دغه سفر کې د اسحاق ډار ملتیا کوي.
له دې وړاندې (د می په ۱۰مه) په کابل کې د افغانستان، پاکستان او چین لومړۍ درې اړخیزه ناسته هم ترسره شوه، چې د دغې ناستې موخه هم سیمهییز ټیکاو او د دغو درېیو هېوادونو ترمنځ د ګډو همکاریو رامنځته کېدل و.
چین، د هند او پاکستان ترمنځ په وروستي کړکېچ کې هم له پاکستان نه ملاتړ څرګند کړی و.
د سیمې ټیکاو لپاره د چین په ناسته کې د طالبانو ور ګډول له هغه وروسته دي، چې طالبانو په هند کې د پهلګام پېښه وغندله او د دغه هېواد له بهرنیو چارو وزیر جی شنکر سره متقي په خبرو کې د ډیپلوماټيکو اړیکو پر پیاوړتیا او پراختیا خبرې کړې وې.
د طالبانو د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوجۍ وزیر نجیب الله حیات حقاني، د همګټو هېوادونو په ۳۱مه ناسته کې د ګډون په موخه د ازبکستان پلازمینې تاشکند ته لاړ. حقاني به د یادې غونډې ګډون کوونکو ته «د سټلایټ، پوسټ او د ټکنالوجۍ» په اړه وینا وکړي.
د طالبانو د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوجۍ وزارت نن د غويي پر ۲۹مه، خبر ور کړی، چې د یاد وزارت سرپرست وزیر نجیب الله حیات حقاني به د همګټو هېوادونو په ۳۱مه سیمه ییزه غونډه کې برخه واخلي.
دا غونډه، چې د معلوماتي ټکنالوجۍ (ICT) په برخه کې د سیمهییزو همکاریو د پراختیا، د ۲۰۲۵میلادي کال د نړیوال مخابراتي کنفرانس چمتووالي، دهمګټو هېوادونو سازمان د غړو هېوادونو ترمنځ د پُستي او سپوږمکۍ سیستمونو پرمختګ او د ټېلېکام سکتور کې د درغلیو مخنیوي ته ځانګړې شوې، د سیمې د مخابراتي مسوولانو ترمنځ مهمه مشورتي ناسته ګڼل کېږي.
د طالبانو مخابراتو وزارت په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې مولوي حقاني به د غونډې پر مهال د سټلایټ، پوسټ او ټکنالوجۍ اړوندو موضوعاتو په اړه خپله رسمي وینا هم وکړي.
تر سفر وړاندې نوموړي په کابل کې د ازبکستان له سفیر اویبک عثمانوف سره لیدنه کړې او دواړو لوریو د ټکنالوجۍ او مخابراتي همکارۍ پر پراخولو بحث کړی.
پولنډي پولیسو تېره شپه د دغه هیواد په ختیځ کې د هاینووکا ولسوالۍ اړوند لوسینکا سیمه کې یوه اوکرایني ښځه نیولې، چې د بیلاروس له لارې یې ناقانونه پولې ته د اوښتو پنځو افغان کډوالو د لېږدولو هڅه کوله.
د بیاستوک د عامه نظم څانګې پولیسو ددوشنبې په ورځ اعلان وکړ، چې تېره شپه یې یومازدا موټر چې د سیدلې ښار نمبرپلېټونه یې درلودل، د معمول تلاشۍ لپاره ودراوه. د موټر چلوونکې یوه ۳۶ کلنه اوکراینۍ ښځه وه، چې له ځان سره یې پنځه افغانان انتقالول.
پولنډي پولیس وايي، یادې ښځې دوی ته وویل، چې په هاینووکا ولسوالۍ کې د یوې ملګرې کره تللې وه او د راستنېدو پر مهال یې پنځه نارینه د سړک غاړې ته ولیدل، چې د ور ختلو هڅه یې کوله، نو ځکه یې له ځان سره یووړل، خو وروسته یې ومنله، چې د دغو کډوالو د پورته کولو معلومات یې د انټرنېټ له لارې تر لاسه کړي وو.
د اوکراینۍ ښځې او افغان پناه غوښتونکو قضیه د پولنډ سرحدي ځواک ته سپارل شوې.
پولنډي چارواکي وایي، د ناقانونه کډوالو په انتقال کې مرسته یو جنایي جرم دی، چې مرتکب ته یې تر ۸ کلونو پورې د بند سزا ورکول کېدای شي.
پولنډ له وړاندې روسیه او بیلاروس تورن کړي، چې له خپلو خاورو د کډوالو د ناقانونه تېرېدو له لارې د اروپايي اتحادیې پولې کمزوري کوي.
