د افغانستان د ملي امنیت پخواني سلاکار رنګین دادفر سپنتا په ایران کې اسراییل ته د جاسوسۍ په تور د افغان کډوالو د نیولو په غبرګون کې ویلي، چې دغه هېواد دې له افغانانو سره تبعیض او سپکاوی پای ته ورسوي.سپنتا وايي، دا ډول تورونه د توجیه وړ نه دي.
رنګین دادفر سپنتا د یکشنبې په ورځ پر خپل اېکس په ایران کې اسراییل ته د جاسوسۍ په تور د افغان کډوالو نیولو او په جبري توکه افغانستان ته د ستنولو په اړه غبرګون ښودلی.
نوموړي ویلي، ښايي چې ایران به د کډوالو له امله له ګڼو اقتصادي او ټولنیزو ستونزو سره مخ وي، خو دا حالت باید د دې لامل نه شي، چې پر افغان کډوالو د جاسوسۍ تورونه ولګول شي.
نوموړي زیاته کړې:«په دې کې شک نشته چې ایران له ډېرو ستونزو سره مخ دی او د ګڼ شمېر کډوالو مدغمول په کار، سیاست او ټولنه کې یو پېچلی بهیر دی، خو پر بشري ډلو د جاسوسۍ تورنه او دښمن تراشل هېڅ د توجییه وړ نه دي.»
نوموړي په ټینګار سره ویلي دي، چې ایران دې د افغانانو پر وړاندې تبعیض او د کډوالو سپکاوی پای ته ورسوي.
رنګین دافر سپنتا دا څرګندونې داسې مهال کړې دي، چې ایران له اسراییل سره تر جګړې وروسته د افغانانو د نیولو او شړلو پراخ کمپاین پییل کړی، چې ترڅ کې یې تر دې دمه شاوخوا ۱۰۰ زره افغانان هرات او د افغانستان نورو ولایتونو ته اخراج کړي دي.
طالبانو په دې لړ کې د کندهار ښار په لومړۍ امنیتي حوزه کې د ډاکټرانو په ګډون ۱۵ هټیوال زنداني کړي دي.
د کندهار د صرافانو اتحادیې رییس قندي اغا وايي، تېره ورځ د امر بالمعروف محتسبان د صرافۍ مارکیټ ته ورغلي او دوی ته یې امر کړی، چې د دې ډلې د مشر ملا هبت الله د فرمان له مخې نور به ږیرې نه خريي.
د امر بامعروف محتسبانو خبرداری ورکړی، چې سرغړوونکي به زنداني کړل شي.
د کندهار د صرافانو اتحادیې مشر قندي اغا وايي:«د امر بالمعروف د ریاسته څخه علمای کرام راغلي وو، په لاندې دفتر کې مجلس ورسره وشو، دوی د شیخ صاحب له خوا یو فرمان چې دا د ږیرې خرېیلو په باره کې و چې تاسې ټول به ږیرې په اینده کې نه خریئ او ټول به ږیرې پریږدی، نو دوی په دې باره کې راغلي وو، چې بیا داسې نه خدای مه کړه د امر بالمعروف کسان مو بندیان کوي.»
پر همدغه مهال د کندهار ښار یو شمېر هټیوال وايي، چې طالبان هره اونۍ دوه ورځې له ټولو هټیو او کار ځایونو څخه د دوی د ظاهري بڼې په پلمه لیدنه کوي او هغه کسان چې ږیرې یې خرېیلې یا کمې کړې وي، زنداني کوي.
د کندهار ښاریان پر طالبانو نیوکه کوي او وايي، چې دې ډلې د خلکو اساسي ستونزې له پامه غورځولې او په خپله خوښه پر خلکو شریعت پلی کوي.
خلک وايي، د ږیرو خرییلو بندیز نه معیشتي ستونزې حل کوي او نه هم د افغانستان امنیتي وضعیت ته ګټه رسوي.
د ایران د کورنیو چارو وزارت د شمېرو له مخې، دا مهال په دغه هېواد کې شاوخوا ۶،۱ میلیونه بهرني وګړي ژوند کوي، چې له دې شمېر څخه تر څلور میلیونو زیات کسان قانوني اسناد نه لري.
چارواکي وایي چې یوازې د ۱۴۰۳ لمریز کال تر پایه پورې، دوه میلیونه کسان ناقانونه میشت وو او په همدغه کال کې دوه میلیونه او ۳۴ زره نور هم له قانوني اسنادو پرته ایران ته داخل شوي دي.
د شړلو بهیر چټک شوی
یوازې د تیرو پنځو ورځو په موده کې، له ۷۲ زرو زیات ناقانونه افغان اتباع د اسلام کلا له لارې افغانستان ته شړل شوي دي. یو شمېر سرچینې د شړل شویو افغانانو شمېر تر دې لوړ ښيي.
د تېرو دوو میاشتو په ترڅ کې، له ۳۰زرو زیاتې افغان کورنۍ له ایران څخه وتلې دي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو ادارې رپوټ ورکړی چې په ۱۴۰۳ کال کې له ۵۵۹ زرو زیات افغانان له ایران نه ایستل شوي دي ، چې د ۲۰۲۳ کال په پرتله ۱۸ سلنه زیاتوالی ښيي.
یوازې په تهران ولایت کې، هره ورځ له ۸۰۰ تر ۱۰۰۰ افغان کډوال نیول کېږي او د اخراج لپاره لنډمهالو توقیف ځایونو ته استول کېږي.
ایراني امنیتي چارواکو ویلي چې ځینې ناقانونه افغان وګړي د جاسوسۍ، بهرنیو استخباراتي شبکو سره د اړیکو او تخریبي فعالیتونو په تور نیول شوي دي.
ایراني رسنیو تر اوسه په دې تور یوازې د پنځو تنو د نیولو خبر ور کړی، خو دا لا روښانه نه ده، چې دې پنځو کسانو د ډرون په پرزو، یا د ایران د ځینو ودانیو د تصویرونو په اخېستلو څه کول، یا دا مخکیني انځورونه دي او که تازه د جګړې پرمهال اخېستل شوي.
د قوانینو او ادارو همغږي کول
د ایران د کورنیو چارو وزیر اسکندر مومني وویل چې که څه هم ډېری کډوال "صادق او قانوني" دي، خو یو شمېر نور "د امنیت لپاره جدي خطر" جوړوي.
د ایران د حکومت نوې هڅه دا ده چې د کډوالۍ ملي سازمان له لارې د مهاجرت ټول مسایل، د ویزو ورکول، د استوګنې مدیریت او د پولو څارنه یوې ادارې ته وسپاري. اسکندر مومني د هغو کارورکوونکو او کمپنیو پر ضد هم د قانوني چلند غوښتنه کړې چې ناقانونه کارکوونکي ګوماري.
د ایران د لوی څارنوال په وینا، ایران "یو ښه کوربه" دی، خو ناقانونه اتباع باید ژر تر ژره له هېواده ووځي.
محمد موحدي ازاد د شنبې په ورځ وویل، « قانوني اتباع هم باید هغه کسان معرفي کړي چې له اسراییل سره یې همکاري کړې ده او هغه کسان چې په خپله خوښه ځانونه معرفي کړي، له تخفیفونو به برخمن شي».
ایران پلان لري چې له افغانستان سره ختیزه پوله د دیوال په جوړولو بنده کړي. دا دیوال به د ناقانونه تګ راتګ د مخنیوي یوه فزیکي وسیله وي. همداراز، په پوله کې امنیتي پوستې، تالاشۍ، او د توقیف مرکزونه زیات شوي دي.
ایران له اسراییل سره تر جګړې وړاندې هم له دې اړخه د نفوذ اندېښنه درلوده.
د ایران حکومت وایي چې له طالبانو سره به دوه اړخیزه همکاري نوره هم پراخه شي، څو د افغان کډوالو د داوطلبانه ستنیدو بهیر اسانه شي. د طالبانو بهرنیو چارو وزارت له ایران نه د افغانانو د تدریجي او پلان شوي اخراج غوښتنه کړې، ځکه په ځان کې ددومره شمېر کډوالو د مدیریت توان او وړتیا نه ویني.
د تهران او مشهد ښارونو د املاکو اتحادیې ویلي چې بې اسنادو بهرني اتباع نشي کولای کورونه واخلي یا کرایه کړي.
له مقرراتو سرغړوونکو مشاورینو سره د قاطع چلند سپارښتنه شوې او په لومړي ځل د دفتر بندیدو، او بیا د جواز د لغو کېدو ګواښ ورته شوی.
د ډرون څرخکو لپاره نوی قانون
په یو بل امنیتي اقدام کې، د ایران پارلمان د غیرنظامي بې پیلوټه څرخکود کنټرول لپاره قانون تصویب کړی. د قانون له مخې، د ډرون له ورکیدو، غلا یا پېښې وروسته باید د ۲۴ ساعتونو دننه راپور ورکړل شي. ټول کاروونکي مکلف ګڼل شوي، چې بیمه قراردادونه ولري او بهرني اتباع نه شي کولای ډرون واخلي یا وکاروي.
د سرغړوونکو لپاره تر ۱۰کاله بند محکومیت په نظر کې نیول شوی.
ایران د ناقانونه اتباعو د کنټرول لپاره له امنیتي، اقتصادي، او ټولنیزو اړخونو هممهاله څوګوني اقدامات کوي. د پولو د بندیدو، قانوني اصلاحاتو، د کار ورکوونکو قانوني مسوولیت او له طالبانو سره همکاري، خو د دې ټولو بیړنیو اقداماتو تر شا یوه ویره څرګندیږي، چې هغه په کډوالو کې د اسراییل احتمالي نفوذ دی.
خو د شنونکو په باور، اسراییل په ایران کې د نفوذ لپاره افغان کډوالو ته نه، بلکې د ایران هغو بومي سرچینو ته اړتیا لري، چې ددغه هېواد په پوځ او استخباراتو کې نفوذ لري.
