د چین–پاکستان اقتصادي دهلېز (CPEC) چې له کلونو راهیسې د سیمهییزو سټراتیژیو د «لوبې بدلوونکي» په نوم یادېږي؛ اوس د بیجېنګ د ډېپلوماټیکو هڅو په پایله کې د پاکستان او افغانستان ترمنځ سړې شوې اړیکې بېرته ګرمې کړې دي او دا پروژه یوې نوې جیوپولېټیکي مرحلې ته داخله شوې ده.
یورو اېشیا وېبپاڼې په یوې تحلیلي مقاله کې ویلي، د روان زېږدیز کال د مئ په میاشت کې د طالبانو، چین او پاکستان د بهرنیو چارو وزیرانو په غونډه کې افغانستان ته د سي پېک د غځېدو په تړاو خبرې یو داسې اقدام دی، چې د سیمې اقتصادي ودې لپاره یې یو نوی باب پرانېستی دی.
مقاله کاږي، دا هڅه په یوه داسې سیمه کې ترسره کېږي چې تاریخ یې د بېباورۍ، سختدریځۍ او بهرنیو لاسوهنو څخه ډک دی چې دا چاره که څه هم یو فرصت ګڼل کېږي؛ خو هممهاله یوه لویه ننګونه هم ده.
په داسې حال کې چې د مئ میاشتې په لومړیو کې د هند او پاکستان ترمنځ کړکېچ زیات شوی و او ډېورنډ کرښې ته څېرمه سیمې له سختې نا امنۍ سره مخ وې؛ هممهاله بېجینګ د یوه ښه منځګړي او ټیکاو راوستونکي په توګه دغه کړکېچ کې رول ادا کړ.
نه یوازې یې د CPEC د پراخېدو ملاتړ وکړ؛ بلکې هڅې وشوې چې د اسلاماباد او کابل ترمنځ ډیپلوماټیکې اړیکې بېرته فعالې شي او تر دوو کلونو وروسته دواړو هېوادونو خپلې ډېپلوماټیکې اړیکې د سفیرانو کچې ته لوړې کړې.
وړاندې لیکل شوي، بلوچستان چې د CPEC جیوپولیټيکي او لوژستیکي زړه بلل کېږي؛ لا هم یوه کړکېچنه او ناکراره سیمه ګڼل کېږي.
دغه ایالت سره له دې چې د غني کاني زېرمو خاوند دی؛ خو له سختې بېوزلۍ، انزوا او وروسته پاتې والي سره مخ دی.
د ګوادر بندر، چې د CPEC د ګران بیه ګاڼې په توګه پېژندل کېږي، خپله د دې تضاد سمبول دی. ځايي کب نیوونکي لکه جمال پیر بخش شکایت کوي، چې د بندر جوړښت او ختیځ سړک یې د دوی دودیز بازارونه له منځه وړی او د بدیل لپاره یې هېڅ ډول پلان نشته.
د اقتصادي ګټې ناسم وېش او د ولسي خلکو له پامه غورځېدل په سیمه کې د سختې ناراضۍ لامل شوې. وسلهوالې ډلې لکه د بلوچستان ازادۍ پوځ یا بلوڅ بېلتون غوښتونکي (BLA) او د پاکستاني طالبانو تحریک (TTP) اوس د تاوتریخوالي ځانګړي لوبغاړي ګرځېدلي دي، چې پر ملکي وګړو او مهمو بنسټیزو تاسیساتو وژونکې بریدونه کوي.
د «نړۍوال ترهګرۍ شاخص» د ۲۰۲۵کال د راپور پر بنسټ؛ پاکستان د ترهګرۍ له اړخه تر افغانستان وروسته دویم مقام لري.
یوازې په ۲۰۲۴ کال کې له ۱۰۰۰ زیات ترهګریز بریدونه پاکستان کې ثبت شوي، چې شاوخوا ۹۰ سلنه یې د BLA او TTP له لوري ترسره شوي دي. شنونکي دا بریدونه تصادفي نه بولي.
پاکستاني او چینایي چارواکي ادعا کوي، چې په افغانستان کې د هند قونسلګرۍ له بلوڅ بېلتون پالو سره مالي او وسلهواله مرسته کړې او دا د هند د چین د مهار د ستراتیژۍ یوه برخه ګڼل کېږي؛ ځکه چې هند CPEC ته د سیمې د جیوپولیټيکي توازن لپاره یو ګواښ ګڼي.
یاده وېبپاڼه باور لري، له دې ټولو ګواښونو سره، سره په سي پېک کې د افغانستان ګډون ګټې او ګواښونه دواړه لري.
افغانستان له پخوا راهیسې په بېلابېلو پروژو لکه د TAPI ګازو نللیکه او CASA-1000 برېښنا پروژه کې د ټرانزیت رول لاره؛ خو د دغه هېواد پرلهپسې بېثباتي د اوږدمهاله پانګونې مخه نیسي.
چینایي کارپوهان هم دا نظر لري، چې د CPEC دوه اړخیز ماډل باید بیا طرحه شي او دغه پروژه دې د یوه سیمهییز مشارکت د چوکاټ بڼه غوره کړي چې افغانستان په کې یوازې یو جغرافیایې دهلېز نه؛ بلکې یو ګټور ګډونوال وي.
