په اسلاماباد کې شاوخوا ۲۰۰افغان کډوالې کورنۍ وروسته له هغه چې له خپلو استوګنځایونو وشړل شوې، اوس یې دولتي ادارو ته څېرمه په یوه پارک کې پناه اخیستې ده. دغه کډوال وايي، چې هېڅ ځای ته د تګ لاره نه لري، ځکه پولیس د کورونو خاوندان اړ باسي چې افغان کډوال له خپلو کورونو وباسي.
د راپورونو له مخې، د دغو بېکوره شویو افغانانو په منځ کې نه یوازې ښځې او ماشومان دي، بلکې ګڼ شمېر امیندوارې ښځې هم په پرانیستي فضا کې ژوند کولو ته اړشوې دي.
یوه ځوانه مور، سمیه چې عمر یې ۲۶کاله دی او درې اوونۍ وړاندې یې ماشوم نړۍ ته راوړی، وایي:
«کله چې دې ځای ته راغلم، ماشوم مې یوازې اووه ورځنی و، اوس ۲۲ورځې تېرې شوي دي،ماشوم مې ناروغ شو خو لا نه یم توانېدلی چې روغتون ته یې یوسم اویا هم کوم ډاکټر ته.»
یوه بله امیندواره مېرمن چې ساهره بابر نومېږي او۲۳کاله عمر لري، له ډیرې اندېښنې سره وایي:
«که په داسې وضعیت کې کې ماشوم وزېږي، زما او د هغه برخلیک به څه وي؟» هغې زیاته کړه چې یوازې له دې امله چې افغانه ده، پولیسو د کور مالک ته امر کړی و چې د هغې کورنۍ له کوره وباسي.
دغو کډوالو ویلي،چې کلونه کېږي په بې برخلیکۍ کې ژوند کوي.
دوا هوتک، چې۲۲کلن ده او پخوا یې د یوې خبریالې په توګه دنده ترسره کړې، رویټرز خبري اژانس ته ویلي: «د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمیشنرۍ له موږ سره ژمنې کړې وې، خو تر اوسه هېڅکله د لیدو لپاره نه دي راغلي.»
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمیشنرۍ ویاند، قیصر خان افریدي، د افغان کډوالو اوسنی وضعیت "خطرناک" بللی او خبرداری یې ورکړی، هغه افغانان چې قانوني اسناد ترلاسه نه کړي، د نیول کېدو او جبري ایستلو له ګواښ سره مخ دي.
په همدې حال کې ګڼ شمېر کډوال وايي د امنیتي ګواښونو له امله بېرته افغانستان ته ستنېدل ورته ناممکن دي.
احمد ضیا فایز، د افغانستان د کورنیو چارو وزارت پخواني سلاکار، خبرداری ورکړی: «که بېرته ستانه شو، د وژل کېدو جدي ګواښ شته».
ملګرو ملتونو هم تایید کړې چې پاکستان د سپتمبر له لومړۍ نېټې وړاندې د هغو افغانانو د ایستلو لړۍ پیل کړې چې قانوني اسناد لري.
د دې اقدام له مخې کېدای شي له یو میلیونو څخه ډېر افغانان د دې هېواد پرېښودو ته اړ شي. اوس مهال په پاکستان کې شاوخوا ۱.۳میلیونه افغان کډوال د (پی او ار) کارتونو لرونکي دي او نږدې ۷۵۰زره نور د افغانستان د وګړیو کارتونه (ایسيسي) لري.
پاکستان نږدې دوه میاشتې کېږي چې د افغان کډوالو د جبري ایستلو دوهم پړاو عملي کوي، چې له مخې یې په زرګونو افغانان بېرته افغانستان ته شړل شوي دي.
له دې سره هممهاله، د پاکستان حکومت د افغانانو د ویزو د تمدید لړۍ هم بنده کړې ده. د همدې امله هغه افغانان چې قانوني اسناد لري او غواړي په پاکستان کې پاتې شي، نه شي کولای خپلې ویزې وغځوي.
برهانوف د چهارشنبې په ورځ (د زمري ۲۹مه) په اېکس خواله رسنۍ لیکلي، چې طالبانو ورته ویلي دا اقدام د دوی د ځايي ادارو له خوا شوی او د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور له وزارت سره یې همغږي نه وه شوې.
د نوموړي په وینا، طالبانو په دې اړه خپله خواشیني څرګنده کړې ده.
امیر علي شېر نوایي د منځنۍ اسیا له سترو ادیبانو، شاعرانو او سیاستوالو څخه ګڼل کېږي، چې د ازبکي ژبې او ادبیاتو په وده کې یې تاریخي رول درلود. په مزارشریف ښار کې د هغه د مجسمې جوړېدل د افغانستان د تُرک تبار وګړو او فرهنګي ټولنو لپاره د ویاړ نښه ګڼل کېده.
دا په داسې حال کې ده، چې تر دې وړاندې د پخواني حکومت یو شمېر ازبک توکمه وزیرانو او ګڼ شمېر فرهنګي څېرو د طالبانو دا کار په کلکه غندلی و. دوی ویلي وو، چې د مجسمې نړول یوازې د یوه تاریخي شخصیت پر وړاندې بېاحترامي نه ده، بلکې د افغانستان د فرهنګ او د تُرک توکمه وګړو د هویت پر وړاندې مستقیمه حمله بلل کېږي.
د افغانستان د ازبک توکمه وګړو ترڅنګ، ګڼ شمېر نورو مدني فعالانو او فرهنګپالو هم په ټولنیزو شبکو کې اعتراضونه کړي دي او له طالبانو یې غوښتي، چې د افغانستان د ټولو قومونو د فرهنګي ارزښتونو درناوی وکړي.
له دې سره، طالبانو د خلکو پراخو اعتراضونو ته تر اوسه رسمي او علني ځواب نه دی ویلی، خو د ازبکستان د بهرنیو چارو وزارت ته یې ډاډ ورکړی، چې د امیر عليشېر نوایي لپاره نوې مجسمه به جوړه کړي.
شنونکي وایي، چې دا پېښه نه یوازې د افغانستان دننه د فرهنګي اختلافاتو موضوع را برسېره کوي، بلکې د افغانستان او ګاونډیو هېوادونو په ځانګړې توګه د ازبکستان په اړیکو کې هم حساسیتونه رامنځته کوي.
۴۳ کلن شولز په ۲۰۱۲کال کې د افغانستان د ارزګان ولایت په یوه کلي کې د یوه ملکي کس «داد محمد» په وژنه تورن دی. د پېښې ویډیو د یوه همکار په هیلمټ کې د نصب شوې کامرې له لارې ثبت شوې وه او په ۲۰۲۰ کال کې د «ABC Four Corners» پروګرام کې خپره شوه.
په ویډیو کې ښکاري، چې د ځانګړو ځواکونو یو سپی پر داد محمد برید کوي، وروسته سپی شا ته کېږي او داد محمد پر ځمکه پروت دی. شولز په هغه وخت کې څو ځله له خپلو ملګرو پوښتنه کوي، «ایا غواړئ دا کس ووژنم؟» او بیا یې پر درېیو مرمیو ویشتی دی.
وژل شوی داد محمد د مرګ پر مهال شل کلن ځوان او د دوو لوڼو پلار و، د کورنۍ د غړو په وینا یې هغه د یوې پښې د ودې ستونزه هم لرله.
د اسټرالیا د یوې ځايي محکمې قاضي «ګریګ ګرګین» نن اعلان وکړ، چې د شولز دوسیه د «نیو ساوت وېلز» سترې محکمې ته لېږدول کېږي.
نوموړی به د روان کال د اکټوبر په میاشت کې د محکمې د لومړنیو اورېدنو غونډې لپاره حاضر شي.
د اسټرالیا د فدرالي جزایي قانون له مخې، د جګړه ییز جنایت په توګه د وژنې تور هغه وخت مطرح کېږي، چې قرباني ملکي وګړی وي او یا هم د عمر په لحاظ جګړې ته نه وي برابر.
که چېرې شولز ګنهګار وپېژندل شي، کېدای شي د عمر قید سزا ورکړل شي.
که څه هم د پېښې په اړه افغان کلیوالو د ۲۰۱۲کال په پای کې شکایت کړی و، خو د اسټرالیا د دفاع ځواکونو لومړنۍ څېړنې هغه مهال شولز له تورونو خلاص کړ. هغوی ویلي و، چې داد محمد د مخابرې په وسیله د جګړې همغږي کوله او د پوځیانو لپاره ګواښ بلل کېده.
خو د «د ای بي سي» څېړنیز ټیم د درې کلنو څېړنو وروسته د قرباني کورنۍ او اصلي پېښې مستندات خپاره کړل، چې د نوي عدلي بهیر لامل وګرځېدل.
