د ازبکستان له غبرګون وروسته طالبان په مزارشریف کې د امیر علي شیر نوايي د یادګار کتیبه رغوي

د طالبانو د مزارشریف ښاروال ویلي، چې د امیرعلي شیر نوايي د یادګار کتیبې د بیارغونې چارې یې پیل کړې او تر راتلونکې یوې میاشتې به ګټې اخیستنې ته وسپارل شي.

د طالبانو د مزارشریف ښاروال ویلي، چې د امیرعلي شیر نوايي د یادګار کتیبې د بیارغونې چارې یې پیل کړې او تر راتلونکې یوې میاشتې به ګټې اخیستنې ته وسپارل شي.
وروسته له هغه چې د ازبکستان د بهرنیو چارو وزارت په مزارشریف ښار کې د امیر علي شیر نوایي د مجسمې د نړولو په تړاو له طالبانو څخه د وضاحت غوښتنه وکړه، طالبانو د بلخ په مرکز مزارشریف ښار کې د نوايي د یادګار کتېبې د بیارغوني چارې پیل کړې.
په بلخ ولایت کې د طالبانو مطبوعاتي دفتر د پنجشنبې په ورځ د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې د امیر علي شیر نوایي د یادګار کتیبې د بیارغونې چارې یې د ۱،۵ میلیون افغانیو په لګښت پیل کړې او د یوې میاشتې په موده کې به بشپړې شي.
د مزارشریف لپاره د طالبانو ښار وال حافظ عبدالرحمن همت ويلي، چې په پروژه کې د کتېبې ترمیم، د شنو ساحو جوړول، ناستځایونه، کتابتون او د امیر علي شیر نوايي د ژوند او ادبي اثارو د معرفي لوحو جوړول شامل دي.
همت ویلي:« موخه مو دا ده، چې د ملي او تاریخي شخصیتونو ارزښتونه وساتو، د ښار ښکلا ته وده ورکړو او خلکو ته یو فرهنګي چاپېریال برابر کړو.»
د طالبانو په خبرپاڼه کې دا نه دي ویل شوي، چې د امیر علي شیر نوايي نړول شوي مجسمه بیارغوي.
امیر علي شیر نوايي د ۱۵مې پیړۍ افغان تُرک توکمه ادبي، سیاسي او فرهنګي شخصیت و او طالبانو یې مجسمه څو ورځې وړاندې په مزارشریف کې ونړوله.
طالبانو تردې وړاندې هم د یو شمېر سیاسي، فرهنګي او تاریخي شخصیتونو مجسمې او یادګارونه نړولي او د ځینو څېرې یې مسخ کړې دي، چې د خلکو له سختو غبرګونونو سره مخ شوي دي.

د چین د بهرنیو چارو وزیر په کابل کې د درې اړخیزې ناستې په څنډه کې د طالبانو چارواکو ته په ډاګه کړې، چې د ختیز ترکستان اسلامي غورځنګ د ملګرو ملتونو امنیت شورا د ترهګر سازمان په توګه پېژندلی او طالبان یې باید د چین اندېښنو ته په پام، پر وړاندې پرېکنده ګامونه واخلي.
د چین د بهرنیو چارو وزارت کابل ته ددغه هېواد د بهرنیو چارو وزیر د سفر په تړاو په یوه اعلامیه کې ویلي، چې وانګ یي د طالبانو له رییس الوزرا مولوي محمد حسن اخوند سره په ناسته کې نوموړي ته د ختیز ترکستان اسلامي غورځنګ (ETIM) په اړه یادونه کړې، چې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا له خوا د ترهګر سازمان په توګه پېژندل شوی او طالبان باید د بیجنګ اندېښنو ته په پام ددې ډلې پر ضد خپلې هڅې چټکې کړي.
وانګ یي د امنیتي همکاریو پیاوړتیا، چې د پولې کنټرول او د ایغور جنګیالیو پر وړاندې اقدامات پکې شاملیږي، د اقتصادي همکاریو د تضمین لپاره مهمه ګڼلې ده.
د چین سفیر د طالبانو د کورنیو چارو له وزیر سراج الدین حقاني سره هم په ناسته کې د چین او افغانستان د پولې پر کنټرول او په واخان کې پر ګډو ګزمو خبرې کړې دي.
وانګ یي په دې ناسته کې ویلي، چې «په تاریخ کې ښکیلاکګرو او امپریالیستانو تل هڅه کړې چې افغانستان تر خپلې ولکې لاندې راولي، خو تل یې ناکامي لیدلې او په راتلونکي کې هم دا ډول هڅې ناکامې دي».
نوموړي زیاته کړې، چې بیجنګ تل د لویو او وړو هېوادونو د برابروالي پلوی دی، د زورواکو له خوا د کمزورو د ځورونې مخالف دی او باور لري چې هېوادونه باید د برابرۍ او ګډو ګټو پر بنسټ اړیکې وساتي.
د افغانستان یو شمېر شمالي ولایتونه، په ځانګړې توګه بدخشان د چین د مخالفو وسله والو ډلو د راټولېدو ځای ګڼل کیږي، خو رپوټونه وايي، چې طالبانو د ختیز ترکستان اسلامي غورځنګ یو شمېر غړي د سوریې د جګړې پرمهال دمشق ته سوق کړي او ځینې غړي یې د افغانستان په لویدیز کې میشت کړي دي.
د طالبانو رییس الوزرا د چین د بهرنیو چارو وزیر ته ژمنه ور کړې، چې ددوی اداره به «هېڅ ځواک ته اجازه ورنه کړي چې د افغانستان خاوره د چین پر وړاندې د ګواښ په توګه وکاروي».
ختیز ترکستان غورځنګ، چې غوڅ اکثریت پکې ایغوریان دي، د ختیز ترکستان په نامه د یوه جلا هېواد لپاره جګړه کوي. ایغوریان د چین په سنکیانګ ایالت کې اوسیږي، چې پولې یې له افغانستان، پاکستان، تاجکستان، قرغیزستان او یو شمېر نورو هېوادونو سره نښتې دي.
د چین د بهرنیو چارو وزارت له دې وړاندې د ۲۰۲۳ کال په اپرېل کې د افغانستان په اړه په یوه اعلامیه کې ویلي و، چې د ختیز ترکستان اسلامي غورځنګ (ETIM) د چین له خوا په قانوني ډول ترهګریز سازمان ګڼل کېږي او په افغانستان کې یې حضور د چین، افغانستان او سیمې امنیت ته جدي ګواښ دی.
چین له طالبانو په مکرر ډول غوښتنې کړې دي، چې خپلې ژمنې په جدي توګه عملي کړي او ددې ډلې په ګډون ټول ترهګر ځواکونه له منځه یوسي او د چین او نورو هېوادونو د وګړو، ادارو او پروژو امنیت خوندي کړي.
د شنونکو په باور، چین دغه غورځنګ خپلې ځمکنۍ بشپړتیا او په سویلي او منځنۍ اسیا کې د یو کمربند، یو سړک پروژې لپاره خطر ګڼي.
چین د افغانستان او پاکستان ترمنځ درې اړخیزې خبرې اترې هم په همدې موخه پر مخ وړي چې سیمهییز ثبات او همکاري پیاوړې او د چین د پروژو پلیتابه ته لاره اواره شي.

د عزیزي ګروپ د دفتر رییس عزت الله نیازمند په بامیان ولایت کې د طالبانو والي سره ناسته کې خبر ورکړی، چې په دغه ولایت کې د ۸۰۰مېګاواټه برېښنا تولید پروژه پیلوي. په همدې تړاو خبرپاڼه کې راغلي، چې دغه پروژه د بامیان په سیغان او کهمرد ولسوالیو کې د سکرو له زېرمو څخه پلي کېږي.
د لیدنې پر مهال په افغانستان کې د «عزیزي انرژي» د پروژو د پلي کولو مسوول انجینیر کورکوت اوز ترکمن څرګنده کړه، چې د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال د دفتر په همغږۍ او د همدې ډلې د اوبو او برېښنا، کانونو او پټرولیم وزارتونو په همکارۍ د برېښنا د تولید یوه ستره پروژه د ټولټال ۸۰۰ مېلیونه امریکایي ډالرو په ارزښت په بامیان ولایت کې پلې کېږي.
هغه وویل، دغه پروژه به په دوو جلا پړاوونو کې د بامیان د سیغان او کهمرد ولسوالیو د سکرو له زېرمو څخه د برېښنا تولید ته عملي بڼه ورکړي. د هغه په وینا؛ پروژه د عزېزي انرژي له لوري تمویلېږي او د هغې په پیل سره به زرګونه دندې د بامیان ولایت اوسېدونکو ته برابرې شي او ۸۰۰ مېګاواټه برېښنا به د هېواد عمومي شبکې ته تولید او ولېږدول شي.
انجنیر ترکمن زیاته کړه، چې د انرژۍ تولید به یوازې د سکرو په کارولو محدود نه وي؛ بلکې د ګازو، اوبو، لمر او باد له سرچینو څخه به هم په بېلابېلو ولایتونو کې ګټه پورته شي.
په بامیان ولایت کې د طالبانو والي مولوي عبدالله سرحدي د ناستې پر مهال ویلي، د دغې مهمې پروژې پلي کېدل د بامیان د خلکو یو له لویو هیلو څخه ده؛ څو د برېښنا انرژۍ ته لاسرسی ومومي. تر لیدنې وروسته د عزیزي ګروپ تخنیکي پلاوي په سیغان او کهمرد ولسوالیو کې د سکرو د استخراج له سیمو هم لیدنه کړې ده.
دا په داسې حال کې ده، چې څه موده وړاندې میرویس عزیزي په کابل کې اعلان وکړ چې د ۱۰مېلیارده ډالرو په ارزښت افغانستان کې د برېښنا په برخه کې پانګونه کوي. هغه ویلي و، چې د دغه پانګونې په پایله کې به د ۱۰زره مېګاواټه تولیدي برېښنا زمینه برابره شي.
خو د مخکیني جمهوري نظام د لومړي مرستیال امرالله صالح په ګډون یو شمېر سیاستوالو او د چارو کارپوهانو د میرویس عزیزي دغه ژمنې تشې لافې وبللې او ټینګار یې وکړ، چې دغه چاره یوازې تبلیغاتي بڼه لري او نوموړي سره دومره شتمني هم نهشته.
صالح میرویس عزیزي په فساد، د تورو پیسو په لرلو او په لافو شافو تورن کړی دی.

د بېځایه شویو نړۍوال سازمان د خپلو موندنو له مخې ادعا کړې، په هرات ولایت کې د موټر سوځېدنې د وروستۍ پېښې د قربانیانو شمېر له ۸۰ لوړ دی او یو شمېر پخواني پوځیان هم پهکې شامل دي چې د ایران له لوري په جبري توګه اېستل شوي وو.
د راپورونو له مخې؛ له ایرانه په زور اېستل شوي د پخواني جمهوري نظام یو شمېر سرتېري په هېواد کې د طالبانو له لوري شکنجه شوي، زنداني شوي او ان وژل شوي هم دي.
یاد سازمان له ایرانه د افغان کډوالو اېستل له نړۍوالو قوانینو سره په تضاد کې عمل بللی او دا یې له بشري حقونو ښکاره سرغړونه بللې ده. د بېځایه شویو سازمان مشر محمد اشرف حیدري له ایرانه غوښتي، چې ژر تر ژره دې د کډوالو ضد تګلارې ته د پای ټکی کېږدي.
ایران یوازې په تېرو ۲میاشتو کې له دغه هېواده یو مېلیون افغانان په زوره اېستلي او دغه لړۍ لا هم روانه ده. هممهاله په افغانستان کې دغه کډوال د لومړنیو اسانتیاوو له نشتوالي، بېروزګارۍ، د سرپناوو له نشتوالي او له سخت فقر سره مخامخ شوي دي.
باورونه دا دي، چې طالبان د کډوالو د ستنېدو د روان بهیر په مدیریت کې پاتې راغلي او لازم امکانات یې هم ورته نهدي برابر کړي. په همدې ترڅ کې پاکستان هم خبرداری ورکړی، چې د اګسټ میاشتې له ۳۱مې نېټې وروسته به د کډوالو د اېستلو درېیمه څپه پیل کړي.
د افغانستان پخواني ولسمشر محمد اشرف غني هم ورته مهال خبرداری ورکړی، چې ګاونډي هېوادونه نور په افغان کډوالو کې خپلې ګټې نهګوري او ښايي په نږدې راتلونکي کې ۶مېلیونه افغانان خپل هېواد ته په جبري توګه ستانه کړای شي.

د خېبر پښتونخوا د چترال ولسوالۍ مدني فعالانو او سیاستوالو د پاکستان له مرکزي حکومت غوښتي، چې د افغان کډوالو د ستنېدنې لړۍ دې لږ تر لږه درې میاشتې نوره وځنډوي؛ څو دوی وکولای شي خپلې شخصي چارې، ملکیتونه او سوداګریز معاملات را غونډ کړي.
د چترال مشرانو په یوې غونډه کې ویلي، چې په ۱۹۷۹کال کې د شوروي ځواکونو تر یرغل وروسته د دوی په سیمه کې افغانان مېشت شوي او هلته سره خورا ښه ژوند لري. د ناستې ګډونوالو له اسلام اباده وغوښتل، چې د اګست تر ۳۰مې نېټې ټاکل شوی د ستنېدنې مهالوېش لږ تر لږه درې میاشتې وغځوي.
د قاري عبدالسلام په نوم یو افغان کډوال ویلي، چې دوی له لسیزو راهیسې په چترال کې مېشت دي او ان د دوی د کورنیو ډېری غړي په همدې ولسوالۍ کې زېږیدلي دي. هغه ټینګار کړی، چې باید پاکستان د ستنېدو لپاره دوی ته ټاکل شوې موده نوره هم وغځوي.
تر دې وړاندې د پېښور په بورډ بازار کې هم د کډوالو او کاروباریانو ځايي ټولنې ویلي و، چې د اګسټ تر ۳۱مې نېټې پورې یې د کاروبارونو راټولول ستونزمن کار دی او باید دوی ته فرصت ورکړل شي؛ څو خپلې سوداګریزې چارې راټولې کړي.
همدا راز پاکستان کې مېشت افغانان د خپلو شتمنیو، کورونو او ملکیتونو په تړاو اندېښنې لري. دوی ادعا لري، چې په دومره لږ وخت کې د دغو ملکیتونو پلور ستونزمن کار دی او باید اسلاماباد پر خپلې پرېکړې له سره غور وکړي.
هممهاله د خېبر پښتونخوا ایالت سر وزیر علي امین ګنډاپور د افغانانو له اېستلو سره مخالفت کړی او غوښتنه یې کړې، چې پاکستان کې زېږېدلو افغانانو ته باید د دغه هېواد تابعیت ورکړل شي.
همدا راز د جماعت اسلامي ګوند مشر مولانا فضل الرحمان هم له اسلام اباده غوښتي؛ څو هغه افغانان چې پاکستان کې لویې پانګې او کاروبارونه لري یا هم مسلکي او تخنیکي کسان وي، باید د پاکستان تابعیت ورکړل شي. په ورته مهال ملګرو ملتونو هم د اسلاماباد پر یادې پرېکړې اندېښنه څرګنده کړې ده.
پاکستان پرېکړې کړې، چې د اګسټ میاشتې له ۳۱مې نېټې وروسته په دغه هېواد کې د ملګرو ملتونو سره ثبت د «پي او ار» کارت لرونکي نږدې ۱.۷مېلیونه افغان کډوال له خپل هېواده وباسي. په ورته وخت کې له ایرانه هم د کډوالو د اېستلو څپې روانې دي، چې د تېرو دوو میاشتو په لړ کې یو مېلیون افغانان له یاد هېواد څخه هم په جبري توګه اېستل شوي دي.
د بشري حقونو سازمانونو اندېښنه ښوولې، چې د طالبانو په واکمنۍ کې افغانستان له لوږې، فقر، بېروزګارۍ او اقتصادي ستونزو سره مخ دی او د دغو کډوالو په ورتګ سره دغه ناورین لا پسې پراخ او جدي شوی دی.

د برلین اداري محکمې د جرمني بهرنیو چارو وزارت ته خبرداری ورکړی، که یې هغو افغانانو ته چې لا له وړاندې یې په دغه هېواد کې د مېشتېدو ژمنې ترلاسه کړې ویزې ورنه کړي؛ نو درنې مالي جریمې به پرې ولګوي.
یادې محکمې وزارت مکلف کړی چې تر چهارشنبې پورې څرګنده کړي، د ویزو د صادرولو لپاره یې کوم عملي ګامونه اخیستي دي. زیاته شوې که، په دې تړاو یې سپیناوی ورنهکړ په سملاسي توګه به پر یاد وزارت جریمې پلي شي.
د ولټ په نوم یوې جرمنۍ ورځپاڼې لیکلي، یادې محکمې تر دې دمه شل ورته بېړنۍ پرېکړې کړې دي چې په کې ټینګار شوی، د جرمني حکومت د خپلو قانوني ژمنو پر بنسټ اړ دی افغانانو ته ویزې ورکړي. له دې ډلې یو دعوه کوونکی چې د پوهنتون استاد دی؛ له څو میاشتو راهیسې د خپلې کورنۍ د ۱۳ غړو سره په ګډه د ویزې په تمه پاکستان کې ژوند تېروي.
د جرمني د بهرنيو چارو وزارت په ځینو دوسیو کې د برلین لوړې اداري محکمې ته شکایت کړی و؛ خو دغه محکمې لږ تر لږه په یوه مورد کې د حکم د ځنډولو غوښتنه رد کړه.
د جرمني د فدرالي حکومت د افغانانو د منلو پروګرام د ۲۰۲۲کال په اکټوبر میاشت کې پیل شوی و، چې موخه یې د ګواښ سره مخ افغانانو او د هغوی د کورنیو لېږد وو؛ خو د جرمني د کورنيو چارو نوي وزیر الکساندر دبرېنت سږ کال په پسرلي کې دغه پروګرام ودراوه.
اوسمهال له دوو زرو زیات افغانان چې د جرمني د منلو ژمنه لري، په پاکستان کې له نامعلوم برخلیک سره مخ دي او په دغه هېواد کې یې د استوګنې ویزې هم پای ته رسېدلې دي. له دې ډلو ځینو یې شکایتونه کړي، چې افغانستان ته د اېستلو له ګواښ سره مخامخ دي.
تېره اونۍ په اسلاماباد کې د جرمني له لوري ملاتړ کېدونکو هوټلونو یا مېلمستونونو ته پاکستاني پولیس ورغلي، هلته یې د افغانانو خونې تالاشي کړې او نږدې ۴۰۰هغه افغانان چې ویزې یې نه لرلې نیولي او نیمایي یې افغانستان ته ستانه کړي دي. همدا راز نیمایي نور د جرمني حکومت په منځګړیتوب د لنډمهال لپاره خوشې کړای شوي دي.
پاکستان څو ځلې له جرمني غوښتنه کړې، چې د دغو افغانانو برخلیک دې روښانه کړي؛ که نه هغه افغانان چې ویزې یې ختمې شوې دي، دوی به یې نور له خپل هېواده وباسي. له دې سره، سره بیا هم د جرمني حکومت تر اوسه کوم عملي ګام نهدی پورته کړی.
له تېرو څلورو میاشتو راهیسې له اسلاماباد څخه جرمني ته د افغانانو د لېږد بهیر په بشپړه توګه په ټپه ولاړ دی. اوس د جرمني محکمې کولای شي د بهرنیو چارو وزارت اړ کړي، چې د خپلې قانوني ژمنې له مخې د افغانانو د اېستلو بهیر بیا پیل کړي.
