اروپايي ټولنې له یونیسف سره د افغان ماشومانو د خوندیتوب لپاره د۱۰ میلیونه یورو مرستې اعلان وکړ. دا مرسته د « افغان ماشومان پر لاره» نوښت د درېیم پړاو په توګه هغو ماشومانو ته بیلیږي، چې له ګاونډیو هېوادونو راستنېږي.
اروپايي ټولنې د یکشنبې په ورځ، د وږي پر دویمه، اعلان وکړ، چې له۲۰۱۸ کال راهیسې یې له افغانستان سره ددغه نوښت له لارې ۳۸ میلیونه یورو مرسته کړې ده.
ددې مرستو له لارې به په راتلونکو دریو کلونو کې پر پوله بېسرپرسته افغان ماشومانو ته عاجلې مرستې برابرې شي او په ۱۲ ولایتونو کې به د زدهکړې، روغتیا، تغذیې، مسلکي روزنې او د عایداتي فرصتونو له لارې د اوږدمهاله بېرته یوځای کېدو د بهیر ملاتړ وشي.
دغه راز له دې مرستو به له ۱۸۰ زرو زیاتو ماشومانو او کورنیو ته د کورنۍ موندلو، ادغام، لنډمهاله پاملرنې، رواني ملاتړ او د مقاومت د لوړولو خدمتونه برابر شي.
اروپايي ټولنه وايي، له پاکستان او ایران څخه د ستنېدونکو افغانانو څپې د ماشومانو د خوندیتوب پر خدماتو بېساری فشار راوړی دی.
په داسې حال کې چې طالبان په افغانستان کې د مطلق واک دعوه کوي، ددې ډلې د کورنیو چارو وزیر سراجالدین حقاني د طالبانو دننه یو جوت او له تضاداتو ډک شخصیت ګڼل کېږي.
هغه نه یوازې د طالبانو د نظام د تحکیم او پراخولو ادعا لري، بلکې کله ناکله پر همدغه نظام نیوکې هم کوي، چې د طالبانو له سیاسي او مذهبي فرهنګ سره چندان سمون نه لري.
د ده ویناوې، دریځونه او سیاسي چلند، د یوه متضاد خو پر خپل طرز تفکر متکي کس انځور وړاندې کوي؛ چې هم د ترهګرۍ په پېښو تورن دی او هم د بدلون او تفاهم غږ پورته کوي.
سراج الدین حقاني د جلال الدین حقاني زوی د پکتیا ولایت ګردې څیړۍ ولسوالۍ د ځدراڼو سوري خيلو قبیلې د سرانې اوسیدونکی، چې په افغانستان او پاکستان کې د طالبانو د حقاني شبکې مشر پاتې شوی او اوس د دغې ډلې د کورنیو چارو وزیر دی.هغه د جلال الدین حقاني د عربې میرمنې چې د متحده عربي اماراتو اصلي اوسیدونکې ده، زوی دی.
په ټولیز ډول که ورته ځير شو نو دې پایلې ته رسیږو، چې دغه ډول مرکې د طالبانو د سپینولو په موخه کیږي او د «ښو طالبانو او بدو طالبانو» د روایت په دوام دا هم پکې ویل شوي، چې طالبان د ۹۰یمې لسیزې پرتله بدل شوي دي. دغه موضوع د دوحې د مذاکراتو پر مهال هم ډېره توده وه او له کابله ورغلي د تیر جمهوري حکومت د رسمي پلاوي د ټولو غړو د ژبو پر سر هم دا خبره کېده.
د دا ډول مرکو خپرېدل په لوېدیزو رسنیو کې نوې خبره نه ده. که د کوم هېواد ملي ګټې پکې خوندي کیږي نو دوی خپلې تګلارې ورته بدلوي او ان له ترټولو خونړیو څېرو هم نرم او مهربانه شخصیتونه جوړوي.د شنونکو او منتقداتو په باور، دغه هڅې د دې لپاره وې،چې د سراج الدین حقاني غوندې توندلاري کس څخه یو منځلاری سیاسي کرکټر جوړ کړي.
ایا حقاني په طالبانو کې د تغییر غږ دی؟
سراجالدین حقاني پر طالبانو په ځانګړي ډول د کندهار د مشرتابه پر کړنلارو وخت ناوخت نیوکې کړې، کندهار یې په غیر مستقیم دول « تنګنظر» بللی او وایي چې نظام باید یوازې د مدرسې د خلکو انحصار نه وي.
نوموړي د طالبانو د بنسټګر ملا محمد عمر مجاهد د لسم تلین غونډه کې وویل: «نظام باید دومره کوچنی نه شي چې د یوې مدرسې خلک پکې ځان وګوري، نظام کې باید ټول شریک وي، نظام ددې لپاره نه دی جوړ شوی چې ځان خوندي کړو، بلکې هېواد خوندي کړو، همدا وجه ده چې له نړۍوالو سره زموږ ښکر په ښکر کېدو لوی لامل دادی چې موږ خپله پالیسي سمه نه تعقیبوو، که مو پالیسي سمه تعقیبوله نو ستونزې به کمې شي.»
سراج الدین حقاني د ۲۰۲۳ کال د فبرورۍ په ۱۲مه نېټه په خوست ولایت کې یوې غونډې ته په وینا کې، چې اشاره یې د طالبانو مشر ملا هبت الله ته وه، نوموړی د نظام په بدنامولو او منحصر کولو تورن کړ او ویې ویل چې دا حالت نور د زغملو وړ نه دی، خو دې وینا د کندهار او کابل تر منځ اړیکې ترینګلې کړې او د حقانیانو د ګڼو واکونو په محدودولو منتج شوې.
نوموړي وویل: «موږ ځانونه دومره حقداره بولو چې خپله رایه، خپل فکر دومره راباندې حاکم شوی چې د ټول نظام چیلنج کول، هدف کول، بدنام کول، منحصر کول، دا مو په مزاج کې یو ابتکار او یو احساس جوړ شوی دی، دا حالات د برداشت وړ نه دي».
سراج الدین حقاني همدا راز د ۲۰۲۴ کال په ډسمبر میاشت کې په پلازمینه کابل کې د یوې مدرسې په فراعت غونډه کې د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم پر خبرو غبرګون وښود او نوموړی یې په تنګ نظرۍ او ضعف تورن کړ.
ندا محمد ندیم په دې غونډه کې ویلي و:« د طالبانو مخالفان د خدای او اسلامي نظام دښمنان، د کفارو غلامان، مرتدین او کافران دي» او« همدا ملایان او علمای کرام دي، چې کولای شي له دې کسانو سره مبارزه وکړي».
د حقاني شبکې مشر سراج الدین حقاني په دې غونډه کې د ندیم خبرې په غیر مستقیم ډول رد کړې او و یې ویل: « موږ ته نه ښايي، چې د خلکو په هکله توندې خبرې وکړو، فاسد یې وبولو او رد یې کړو، بلکې برعکس، د یوه اسلامي نظام په حیث مسوولیت لرو چې مفسد کسان هم د اصلاح لارې ته راوبولو. خو که خدای مه کړه، خلک فساد او کفر ته نږدې کېږي، لامل به یې زموږ تنګ نظري او ضعف وي».
نوموړي وویل: « دا ناسم تصور باید و نه لرو، چې که واکمن یو نو خلک باید زموږ هره خبره ومني، که نه ځمکه او اسمان به یو شي. د دین په استازولۍ باید انحصاري چلند و نه کړو او باید یوازې ځان د دین استازي و نه بولو. افغانانو څو لسیزې د دین ساتنې لپاره قربانۍ ورکړې دي».
پر حقاني او ددې شبکې پر ډېرو نورو غړو تر طالباني او اخوندي رنګ ډېر ددوی « جهادي» رنګ غالب دی او کله کله ددې دواړو یو ترکیب وړاندې کوي.
د تېر جمهوري نظام د پارلمان پخوانی غړی کمال ناصر اوصولي په دې باور دی چې د ملا هبت الله په پرتله سراج الدین حقاني یو «روښانفکره» ملا دی.
نوموړي له افغانستان انټرنشنل سره په خبرو کې وویل: «سراج د ملایانو په منځ کې هم ملا دی او هم د پښتنو په قومي جرګو باور لري. تر اوسه داسې بریښي چې ملا هبت الله ډیر توره تیاره ملا او سراج یې نسبتآ روښانه ملا دی، هر هغه اشخاص چې غواړي د ولس درد دوا کړي او د دغه درد دوا د افغانانو تر منځ پخلاینه، په افغانستان کې د قانونمند دولت جوړښت او د ملا انحصار ته د پای ټکي کیښودل دي».
د حقاني په اړه ازاد خبریال سمیع یوسفزی وایي چې نوموړی نسبت هبت الله ته په حالاتو برلاسی دی، حالات څاري، برعکس ملا هبت الله په خپله شاوخوا کې بند پاتې دی.
نوموړي په هرات ولایت کې د ۲۰۲۳ کال د جولای په ۲۵ مه نېټه یوې غونډې ته په وینا کې د نجونو د زده کړو په اړه وویل: « د دغې موضوع د حل لپاره په یوې معقولې حل لارې کار کېږي. یوه ستره ستونزه دا ده کله چې یوه مسئله اختلافي شي، نو د دې لپاره چې دغه اختلاف لوی نه شي، یو څه وخت ته اړتیا شته ».
د طالبانو د حکومت دغه جګپوړي چارواکي دا هم ویلي، چې دا مساله باید دې حد ته ونه رسول شي، چې افغانستان یو ځل بیا له بحراني حالت سره مخ شي.
حقاني د ۲۰۲۳ کال د سپټمبر په ۵مه هم به یوه وینا کې وايي: « د نجونو زده کړې زموږ د ټولنې اړتیا ده او له شرایطو سره سم به دا موضوع حل شي».
خو ازاد خبریال سمیع یوسفزی په دې باور دی چې د نجونو له زدهکړو د سراج الدین حقانيملاتړ د هغه هوښیاره کړنه ده او غواړي په دې توګه په کور دننه ملاتړ ترلاسه کړي.
شکریه بارکزۍ چې په تېر جمهوري حکومت کې د پارلمان غړې او په ناروې هېواد کې د افغانستان سفیره وه، د سراج الدین حقاني په اړه وایي، چې نوموړی نسبت هبت الله اخوندزاده څخه زیات په ملي پخلاینه ټينګار کوي.
بارکزۍ له افغانستان انټرنشنل سره په خبرو کې وویل: «دا ډېره سخته ده چې زه ووایم، سراج الدین حقاني یا ملا هبت الله په ملي پخلاینه څه نظر لري، مګر یوه خبره ښکاره ده چې د هبت الله په پرتله حقاني ډېر په خپلو خبرو کې ویلي چې ټول افغانان بیرته خپل وطن ته راشي او په یو ټغر کیني او که څوک انتقاد لري رادې شي او ماته دې ووایي، خو ستونزه داده چې لاسرسی هبت الله ته ناممکن دی، حقاني څو مثبتې خبرې د پخلاینې په حق کې لري، یو خو دا ډيره ستره استخباراتي شبکه ده، ډېرې پراخې اړیکې لري، حتا د حامد کرزي، ډاکټر عبدالله عبدالله او د مقاومت غوندې شبکو سره اړیکې لري او دا مثبت پواینټ دی چې دوی ته لاسرسی اسان دی نسبت هبت الله ته».
خو د کورنیو چارو پخوانی وزیر علي احمد جلالي د سراج الدین حقاني په اړه چې ګني په ملي پخلاینه دې باور لري او د نوموړي له ادرسه دې ملي پخلاینه رامنځته شي، بې باوره دی. نوموړی وایي چې حقاني جز دی او جز د کل تابع دی.
علي احمد جلالي افغانستان انټرنشنل سره په خبرو کې وویل: «که پخلاینه راځي نو دا باید د طالبانو د حکومت له خوا راشي، نه د یوې ډلې له خوا. باید دا خبره وکړو چې طالبانو کې ډلې شته، قومي، فکري او منطقوي اختلافونه شته، مګر دا ټول اجزا دي، اجزاء کُل جوړوي او که اجزا له منځه ووځي نو کُل له منځه ځي او دوی په کُل کې طالبان دي نه په اجزا کې او اجزا که دوی جلا کوي نو طالبان خپله له منځه ځي، په دې اساس دوی پوهیږي چې د دوی د مختلفو ډلو یووالی او اتحاد یواځينۍ لار ده چې دوی بقا ولري او که چېرته د دوی ترمنځ دغه رخنې راشي نو طالبان پخپله له منځه ځي.»
په ټوله کې سراجالدین حقاني د طالبانو په دننه کې یوه پام وړ، خو متضاده څېره ده، چې د طالبانو په څېر تړلي سیاسي او مذهبي محیط کې د یوه توندلاري قوماندان او د سختدریځۍ له بنسټونو راټوکېدلي رول څخه د وتلو هڅه کوي. د ده وروستۍ څرګندونې، انتقادي دریځونه، د نجونو د زدهکړو او له مخالفینو سره د تفاهم غږ دا ښيي چې دی د طالبانو په منځ کې د سیاسي تحول یوه ممکنه نښه ګڼل کېدای شي.
خو دا چې حقاني رښتیا هم د بدلون استازی دی او که د طالبانو دننه د بقا ستراتیژۍ هوښیارانه تمثیل کوي، لا هم د هغه د رول کم اغیزتیا ته په پام، روښانه نه دی. د هغه خبرې که څه هم د اعتدال بوی لري، خو تر څو چې د طالبانو پر مشرتابه اغېز و نه لري او عملي سیاسي بڼه غوره نه کړي، یوازې خبرې د بدلون تضمین نه شي کېدای.