پاکستان او افغانستان له یوې اوونۍ خونړیو نښتو وروسته، د ډیورنډ کرښې په اوږدو کې پر «سملاسي اوربند» سلا شوي دي. دا په داسې حال کې ده، چې د دغو دواړو پخوانیو متحدینو ترمنځ اړیکې وروسته له هغې کړکېچنې شوې، چې طالبانو پر ټول افغانستان واک ټینګ کړ.
دواړو هېوادونو د قطر په پلازمېنه دوحه کې د سولې له خبرو وروسته پرېکړه وکړه، چې جګړه پای ته ورسوي او د «تلپاتې سولې او ثبات» لپاره ګډ کار وکړي. د قطر د بهرنیو چارو وزارت د یکشنبې په ورځ اعلان وکړ، چې دغه هوکړه د دغه هېواد او ترکیې په منځګړیتوب ترسره شوې ده.
په دغو نښتو کې چې د وروستیو کلونو تر ټولو خونړۍ بلل کېږي، لسګونه کسان وژل شوي او سلګونه نور ټپیان شوي دي. جګړې د اکټوبر له ۱۱مې نېټې وروسته د دواړو هېوادونو د ۲۶۰۰ کیلومتره اوږدې پرتې د ډیورنډ کرښې اړوند په بېلابېلو ولایتونو کې رامنځته شوې. اسلاماباد په دې پلمه چې ګوندې «ټيټيپي» یې په نښه کړي پر کابل او پکتیکا هوایي بریدونه وکړل.
د اوربند په تړاو په ډاګه شوي معلومات
د طالبانو او پاکستان ترمنځ د خبرو اترو تر ځنډ وروسته د قطر د بهرنیو چارو وزارت وویل: «دواړه لوري پر سملاسي اوربند او د سولې او ثبات د ټینګښت د مېکانېزمونو پر جوړولو هوکړه کړې ده». د دغه وزارت په بیان کې همدا راز ویل شوي: «دواړه خواوې به په راتلونکو ورځو کې د تعقیبي ناستو دوام ته ژمنې وي؛ تر څو د اوربند پلي کېدل د باور وړ او دوامداره شي او دا کار به د دواړو هېوادونو امنیت او ثبات کې مرسته وکړي».
تر دې لږ وروسته پر اېکس پاڼه د پاکستان د دفاع وزیر خواجه اصف له دغه تړون نه هرکلی وکړ او ویې لیکل: «له افغانستان نه راتلونکې سرحدي ترهګري باید سملاسي ودرېږي. دواړه هېوادونه به د یو بل حاکمیت او ځمکنۍ بشپړتیا ته درناوی کوي».
هغه زیاته کړه، چې د دواړو هېوادونو د پلاوو تعقیبي غونډه به د اکټوبر په ۲۵مه د ترکیې په استانبول ښار کې جوړه شي؛ تر څو مسایل په تفصیل وڅېړل شي. اصف وویل: «موږ هیله لرو، چې په راتلونکې ناسته کې به یو روښانه او د باور وړ نظارتي چوکاټ جوړ شي؛ څو د افغانستان له خاورې راولاړېدونکي ترهګریز ګواښونه په اغېزمن ډول وڅېړل شي. باید ټولې هڅې وشي، چې نوره مرګ ژوبله ونهشي».
د طالبانو ویاند ذبیحالله مجاهد هم تایید کړه چې د هوکړې له مخې «دواړه خواوې د سولې، متقابل درناوي او د ښه ګاونډیتوب او رغنده اړیکو ژمنې تازه کړې دي».
هغه پر اېکس پاڼه ولیکل: «دواړو هېوادونو پرېکړه کړې، چې خپلې شخړې د خبرو له لارې حل کړي. هیڅ لوری به د بل هېواد پر ضد دښمنانه اقدام نه کوي او د هغو ډلو ملاتړ به هم نه کوي چې په پاکستان کې بریدونه کوي». مجاهد زیاته کړه، چې دواړه هېوادونه به د یو بل د امنیتي ځواکونو، ملکی وګړو او مهمو تاسیساتو له هدف ګرځولو ډډه کوي.
هغه او خواجه اصف دواړو د قطر او ترکیې له هڅو مننه وکړه، چې د خبرو اترو او د اوربند تړون ته یې زمینه برابره کړه.
ولې پاکستان طالبان د بریدونو مسوول بولي؟
اسلاماباد له طالبانو غواړي، چې د پاکستاني طالبانو تحریک «ټيټيپي» او نورو هغو ډلو فعالیتونه محدود کړي چې په پاکستان کې پر بریدونو تورن دي. په وروستیو کلونو کې د «ټيټيپي» او د بلوچستان د ازادۍ پوځ (BLA) بریدونه ډېر شوي چې د بلوچستان په شتمنو سیمو کې فعالیتونه لري.
د اسلاماباد د څېړنو او امنیتي مطالعاتو مرکز (CRSS) د معلوماتو له مخې؛ یوازې د روان کال په لومړیو درېیو میاشتو کې لږ تر لږه ۲۴۱۴ کسان وژل شوي دي. د خېبر پښتونخوا او بلوچستان ولایتونه چې پر ډیورنډ کرښه پراته دي، تر ټولو ډېر تلفات لیدلي دي.
پاکستان او طالبان چې پخوا د ګډو امنیتي ګټو له امله متحدین وو، اوس یې د اسلاماباد د دې ادعا له امله اړیکې خرابې شوې دي چې وایي کابل «ټيټيپي» ته پناه ورکړې ده؛ خو طالبان دغه ادعا ردوي. دواړه هېوادونه د «ډیورنډ پر کرښه» هم ژور اختلافات لري. پاکستان یې «رسمي پوله» بولي؛ خو افغانستان یې نه مني.
که څه هم د پاکستاني طالبانو تحریک مفکوره له افغان طالبانو سره ورته ده؛ خو دواړه ډلې خپلواک هدفونه لري او بېل فعالیت کوي. اسلاماباد غواړي له طالبانو ډاډ ترلاسه کړي چې یاده ډله باید پر ډیورنډ کرښه ازاد فعالیت ونهلري او باید پر دې کرښه د بریدونو کړکېچ هم ختم شي.
مجاهد د یکشنبې په ورځ په یو بل پیغام کې زیاته کړه، چې د افغانستان خاوره « به هېڅکله د بل هېواد پر ضد ونه کارول شي». هغه ټینګار وکړ، چې دوی ثابت دریځ لري او د هېڅ چا پر ضد به د کومې ډلې ملاتړ ونه کړي.
پاکستان همدارنګه غواړي طالبان د هغو شبکو د بیا تنظیم او پراخېدو مخه ونیسي، چې د پاکستان د ثبات لپاره ګواښ ګڼل کېږي. کابل کې فعال سیاسي شنونکي عبدالله بهیر وویل، چې پر افغانستان بمبارۍ او د ملکي وګړو وژنه د «ستونزې برخه ده، نه د حل». هغه الجزیرې ته ویلي: «ثابت کړئ، چې د تېرې اونۍ په بمباریو کې د ټيټيپي کوم غړی وژل شوی، حال دا چې ۵۰کسان وژل شوي او ۵۵۰ ټپیان دي».
هغه زیاته کړه: «ټيټيپي یوه سیمهییزه بغاوتي ډله ده، چې د طالبانو د واکمنېدو ډېر مخکې په پاکستان کې موجوده وه. ایا تمه لرئ طالبان دې د دغې ډلې سیاسي او پوځي هدفونه بند کړي؟»
بهیر وویل: «که استدلال دا وي، چې پاکستاني طالبان د افغانستان له خاورې فعالیت کوي؛ نو پوښتنه دا ده چې ایا یوې خپلواکې ډلې باندې نفوذ کول د هغې د بشپړ کنټرول مانا لري؟» طالبانو په وار، وار او دا ځل بیا هم ټینګار کړی، چې د پاکستاني طالبانو د تحریک غړي په افغانستان کې پناه ځایونه او حضور نهلري.
ولې په پاکستان کې بریدونه زیات شوي دي؟
پاکستان په تېرو دوو لسیزو کې د طالبانو تر ټولو نږدې ملاتړی و، په ځانګړي ډول له هغه وروسته چې دغه ډله په ۲۰۰۱ کال کې د امریکا او ناټو ځواکونو نسکوره کړه. اسلاماباد په ځلونو تورن شو، چې طالبانو ته یې اجازه ورکړې څو د افغانستان پر ضد جګړه له خپلې خاورې پر مخ یوسي؛ خو په وروستیو کلونو کې د پاکستان پر خاوره د بریدونو له زیاتېدو وروسته د دواړو خواوو اړیکې خرابې شوې دي.
د پاکستاني طالبانو تحریک اوس یو ځل بیا د دغه هېواد د ملي امنیت لپاره تر ټولو لوی ګواښ بلل کېږي. د راپور له مخې؛ تېر کال یادې ډلې د پاکستان پر امنیتي ځواکونو له ۶۰۰ زیات بریدونه کړي دي. د شمېرو له مخې؛ د روان کال په لومړیو درېیو میاشتو کې تاوتریخوالی د تېر کال پرتله ۴۶ سلنه زیات شوی دی.
د یادې ډلې بریدونه په ۲۰۲۱کال کې خورا ټیټې کچې ته ورسېدل او لامل یې دا و، چې اسلاماباد د ځینو امتیازاتو په بدل کې د دغه ډلې بندیان خوشې کړل او پوځي عملیات یې هم ودرول. دې ډلې غوښتنه کړې وه، چې د ۲۰۱۸کال پر مهال شوې هغه پرېکړه باید پاکستان لغوه کړي چې له مخې یې قبایلي سیمې له خېبر پښتونخوا ایالت سره یو ځای شوې او دا ډله غواړي هلته د خپلې عقیدې له مخې قوانین پلي کړي.
پر کابل د افغان طالبانو له واک اېله یوه میاشت وروسته د ټيټيپي او پاکستان ترمنځ خبرې اترې پیل شوې. دغه پرېکړه د یاد هېواد پخواني لومړي وزیر عمران خان په ملاتړ شوې وې؛ خو د هغه تر ګوښه کېدو وروسته په ۲۰۲۲کال کې دغه خبرې په ټپه ودرېدې.
تاوتریخوالي هغه مهال زور واخیست، چې پاکستاني طالبانو اوربند په یو اړخیز ډول ختم کړ او پر اسلاماباد یې تور پورې کړ چې جګړې ته یې لمن وهلې ده. له ۲۰۰۷کال راهیسې یادې ډلې پاکستاني ځواکونه او ملکي وګړي په نښه کړي او تر ټولو خونړی برید یې د ۲۰۱۴کال په ډسمبر میاشت کې د پېښور پر یو پوځي ښوونځي کړی و. په یاد برید کې ۱۳۰ زدهکوونکي وژل شوي وو.
پر دې ډلې پاکستان کې هم سخته بندیزونه لګېدلي او متحده ایالتونه یې هم د یوې ترهګرې ډلې په توګه پېژني. که څه هم پاکستان په ځلونو پر یادې ډلې پوځي عملیات کړي؛ خو د پرانېستې ډیورنډ کرښې له کبله یې په بشپړ ځپلو کې ناکام شوي دي.