پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
په کال ۱۹۴۷ کې د هند د تجزیې او د پاکستان په نوم د یوه نوي مملکت د جوړښت نه وروسته د دغو هېوادونو ترمنځ تل پخې دښمنۍ پاتې شوې دي. د بریتانوي استعمار نه پاتې د کشمیر مسئله تر اوسه لاينحل ده، د هند سره دښمني د پاکستان د جنرالانو د واکمنۍ اېډیالوجۍ یوه اساسي برخه پاتې شوې ده.
هند هم په کال ۱۹۷۱ کې د پاکستان د هغه وخت ختیځې برخې کې د ژور سیاسي بحران نه په استفادې سره خپل عسکر هلته واستول او د پاکستان په دوه ټوټې کولو کې یې ونډه واخسته.
په تېرو اته اویا کالونو کې په دواړو ګاونډیو هېوادونو ترمنځ لویې او وړې پنځه جګړې شوې دي چې په دې جګړو کې زیاتره وخت هند بریالیتوب ترلاسه کړی دی، خو د دې کال د می په میاشت کې د هند او پاکستان ترمنځ په څلور ورځني محدود پوځي تقابل کې، چې تش د الوتکو، بېپیلوټه الوتکو او د توغندیو د بریدونو او ګوزارونو پورې محدود وو، پاکستان په هند باندې په روحي او تبلیغاتي توګه د لاسبریتوب پریماته هڅې کړې دي.
په دې کار کې پاکستان سره د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ د حکومت تودو اړیکو هم کومک کړی دی، د هند حکومت په دغه پرمختګونو ډېر په قهر دی او د هند د لومړي وزیر نریندرا مودي په ګډون د دغه هېواد سیاسي او پوځي واکمنانو په تېرو څو میاشتو کې په وار وار د پاکستان نه د غچ اخیستلو تهدیدونه کړي دي. عین په دغه وخت کې د پاکستاني جنرالانو او د طالبانو د امارت ترمنځ ترینګلتیا او پوځي تقابل د پېښو له امله د طالبانو د امارت او د هند ترمنځ سیاسي او اقتصادي اړیکو کې څرګند نږدېوالی هم راغلی دی، دغه پرمختګ د افغانستان، پاکستان او هند په درې اړخیزه اړیکو ژوره اغېزه کړې ده.
پاکستان لکه د تل غوندې یوځل بیا د افغانستان او د هند ترمنځ په اړیکو کې نږدېوالی د پاکستان پر ضد دسيسه ګرځولې ده او د طالبانو پر امارت خپل سیاسي، پوځي او اقتصادي فشار پراخ کړی دی. د اکتوبر د میاشتې په دویمه اونۍ کې پاکستاني الوتکو د کابل په ګډون په ځینو نورو ځایونو بریدونه وکړل چې د طالبانو د امارت خارجه وزیر امیرخان متقي د هند په رسمي سفر بوخت وو، او دا اوس د نومبر د میاشتې په دویمه نیمايي کې چې د طالبانو د امارت د تجارت وزیر هند ته خپل رسمي سفر تکمیل کړ، پاکستاني الوتکو یوځل بیا په خوست، پکتیکا او کونړ کې هوايي بریدونه ترسره کړي دي. که څه هم پاکستان په افغانستان خپل بریدونه د پاکستان په داخل کې د ټي ټي پي د هغو نویو بریدونو ځواب بولي چې د دوی د ادعا سره سم په افغانستان کې موجود د ټي ټي پي د مشرتابه له خوا تنظیم شوي دي، خو د سیمهییزو سیاسي چارو څارونکي په دې عقیده دي چې له هند سره د طالبانو د امارت د اړیکو پرمختګ هم د پاکستان د دښمنۍ د راپارولو یو مهم عامل دی.
په کال ۱۹۴۷ کې چې کله په هندوستان کې د انګلیسي امپراتورۍ د پای ته رسېدو نه پس افغانستان د پاکستان سره د ډیورند د استعماري کرښې د منلو نه انکار وکړ، او په کال ۱۹۴۸ کې د هند او پاکستان ترمنځ د کشمیر په کشاله لومړۍ جګړه وشوه، نو پاکستان په هندوستان باندې تور پورې کړ چې هغه افغانستان د پاکستان سره دښمنۍ ته لمسوې، تر څو چې پاکستان د شرق او شماللوېدیځ له خوا د دوو جبهو د جګړې سره مخامخ شي.
دا مطلق بېاساسه تور و، ځکه چې په کال ۱۹۶۵ او ۱۹۷۱ کې د هند او پاکستان ترمنځ جګړو کې افغانستان په کامله توګه بېطرفه پاتې شو، او پاکستان ته یې د دغو جګړو په وخت کې هېڅ مشکل ایجاد نه کړ، خو د دغو جګړو په جریان کې پاکستان خپله ختیځه سیمه وبایلله او هغه د بنګلهدېش په نوم په یو مستقل دولت بدله شوه، د دې بدلون سره د پاکستاني جنرالانو پام دې واقعیت ته راوګرځېد چې د هند غوندې پراخ هېواد په ګاونډ کې د پراته پاکستان جغرافیایي سور ډېر تنګ دی، د هند الوتکې په څو دقیقو کې د پاکستان هر ګوټ ته رسېدلی شي او هلته برید کولی شي، نو پاکستان کې د ستراتیژیکې ژورتیا د ترلاسه کولو اړتیا منځ ته راغله، په شرق کې د دغې ژورتیا د منځ ته راوړلو امکان کشمیر څخه د هند په شا د ټیلوهلو په وسیله عملي کېدلی شو، او په شماللوېدیځ کې په افغانستان باندې د سیاسي او پوځي هژمونۍ د ترلاسه کولو له لارې دغه ستراتیژیکه ژورتیا جوړېدلی شوه.
پاکستان د هند تر کنټرول لاندې کشمیر کې په پرلهپسې توګه مداخلې وکړې او د کشمیر بېلتونپالو ته یې د هند پر ضد مقاومت او بېلتون ته لمن ورکړه. د هند او پاکستان ترمنځ شویو پنځو جګړو کې څلور جګړې د کشمیر په مسئله شوې دي، خو طبعاً چې هند د نفوس، جغرافیه، او اقتصادي او پوځي ځواک له اړخه د پاکستان په پرتله زیات ځواکمن هېواد دی، نو پاکستان تر اوسه د کشمیر په جبهه باندې پاتې راغلی دی، نو ځکه یې ټول فوکس افغانستان ته اوښتی دی.
افغانستان کې د شاهې نظام د پای ته رسېدو سره د بېثباتۍ او د دولتي نظامونو د سقوط یوه اوږده لړۍ پیل شوې ده. پاکستاني جنرالانو د دغو شرایطو نه په استفادې سره، د ځواکمنو لوېدیځو هېوادونو او د چین سره د ځان په نږدې کولو له لارې په افغانستان باندې د غلبې تلاش سوا کړی دی.
هند هم د داسې موقع په تلاش کې پاتې شوی دی چې په افغانستان کې جوړېدونکي نوي حکومتونو کې د پاکستان پر ضد خپل متحدین بیا ومومي. افغانستان د یوه مستقل هېواد په توګه حق لري چې د نړۍ او یا د سیمې له هر یوه هېواد سره د خپلو ملي ګټو پر اساس اړیکې وساتي، خو مهم ټکی دا دی چې هغه خپل ځان د پاکستان او هند ترمنځ موجود ژور سیاسي او پوځي انقطاب نه لرې وساتي. افغانستان باید د دغو دواړو هېوادونو سره د متقابل احترام پر اساس داسې دوستانه اړیکې جوړې کړي چې افغانستان د پاکستان له لارې د هند او جنوبي آسیا د نورو هېوادونو سره تجارت وکړای شي او هند او پاکستان دواړه د افغانستان له لارې د مرکزي آسیا سره تجارتي اړیکې وساتي، خو د دغه توازن د جوړېدو لپاره دا هم اړینه ده چې د نړۍ ابرقدرتونه جنوبي او مرکزي آسیا کې د ټکر او انقطاب په ځای د اقتصاد او ماحولیاتي بحران د مخنیوي لپاره د همکارۍ لاره غوره کړي.
