په داسې حال کې چې د اسلامکلا بندر ټرانسپورتي ستونزې له اوږدې مودې راهیسې د سوداګرو لپاره یوه جدي ننګونه بلل کېږي، د کندهار د طالبانو د سوداګرۍ خونې مرستیال د هرات د صنایعو او کانونو خونې له رییس او یو شمېر سوداګرو سره یو ځای په هرات کې د طالبانو له والي سره لیدلي دي.
د هرات ولایت مقام مطبوعاتي دفتر د یکشنبې په ورځ (د لیندۍ ۳۰مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې په دې ناسته کې سوداګرو د اسلامکلا بندر د ټرانسپورتي وضعیت ارزونه کړې او د بار وړونکو موټرو د ځنډ، خرابو سړکونو او د اسانتیاوو د نشتون له امله یې خپلې اندېښنې له والي سره شریکې کړې دي. دوی ویلي، که څه هم دغه بندر د هېواد له مهمو سوداګریزو لارو څخه شمېرل کېږي، خو لا هم د ټرانسپورتي ستونزو له امله د سوداګرۍ بهیر اغېزمن شوی دی.
په کندهار کې د طالبانو د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال د یادو ستونزو د هواري لپاره د هرات د ولایت مقام د عملي اقداماتو غوښتنه کړې او ټینګار یې کړی، چې یوازې ژمنې د سوداګرو ستونزې نهشي حل کولی.
بلخوا، په هرات کې د طالبانو والي مولانا اسلامجار د اسلامکلا بندر د ټرانسپورتي ستونزو حل د سیمهییزې ادارې له لومړیتوبونو بللی او ویلي یې دي، چې د شته ستونزو هوارول او د لا زیاتو اسانتیاوو برابرول به د سوداګرۍ پیاوړتیا او د توکو د بیو د راټیټېدو لامل شي.
د نوموړي په وینا، د وروستیو بارانونو له امله د سړکونو وضعیت خراب شوی او له همدې امله یې د دې ډلې د ټولګټو ریاست ته لارښوونه کړې ده، څو د شته امکاناتو په کارولو سره د لارو د ترمیم او د ټرانسپورتي ستونزو د کمولو لپاره اقدام وکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې یو شمېر سوداګرو تر وړاندې په نیوکې سره ویلي و، سره له دې چې طالبانو د ستونزو د حل ژمنې تر دې مخکې هم کړې وې، خو په عملي ډګر کې د پام وړ بدلون نه دی لیدل شوی. دوی له سیمهییزو مسوولینو غواړي، چې د ژمنو پر ځای د ستونزو دایمي او عملي حل ته لومړیتوب ورکړي، څو د اسلامکلا بندر سوداګریز ظرفیت په رښتینې معنا فعال شي.
د کراچۍ په بندر کې د افغان سوداګرو په بند پاتې کانټینرونو کې غوړي، بوره او نور خوراکي او غئر خوراکي توکي بار دي. سوداګر په تمه دي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د اړیکو له نرمېدو وروسته به یاد سوداګریز توکي افغانستان ته ولېږدول شي.
د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو تر رامنځته کېدو مخکې د افغانستان د سوداګرۍ لویه برخه د پاکستان له لارې ترسره کېده، خو اوس هر څه په ټپه ولاړ دي.
یو افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، افغانستان انټرنشنل-پښتو ته وایي: «دا توکي زموږ د شخصي پانګې حاصل دي. هر کانټینر تر ۳۰ زره ډالرو یا تر دې هم زیات ارزښت لري، خو په دې دوه نیمو میاشتو کې د هر کانټینر نږدې نیمه بیه یوازې په ډمرچ کې ولاړه ده. که همداسې دوام وکړي، موږ به سراسر تاوانیان شو».
افغان سوداګر وایي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو او سیاسي مخالفتونو له امله یې سوداګریزې چارې له جدي زیان سره مخ شوې دي. د هغوی په وینا، د سوداګریزو لارو بندېدل، د توکو اوږدمهاله ځنډ او د بندرونو او ګمرکونو اضافي لګښتونه د دې لامل شوي، چې هره ورځ ورته مالي تاوانونه واوړي او د سوداګرۍ عادي بهیر یې له سختو ستونزو سره مخ کړي دي.
یادو افغان سوداګرو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته ویلي، چې پاکستان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو لپاره چمتووالی ښودلی، خو افغان طالبان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو په بدل کې له پاکستان څخه د «قوي ضمانت» غوښتنه کوي.
یو بل افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، وایي: «طالبانو موږ ته ویلي دي چې پاکستان باید داسې تضمین ورکړي، چې که د دواړو هېوادونو ترمنځ هر ډول درنه جګړه رامنځته شي او یو پر بل توغندي او راکېټونه وولي، بیا هم باید سوداګریزې لارې بندې نهشي.»
د یاد سوداګر په وینا، طالبان پر پاکستان ټینګار کوي چې د تېرو دوه نیمو میاشتو په موده کې د لارو د بندېدو له امله د افغان سوداګرو ټول مالي زیانونه جبران کړي.
افغان سوداګرو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو اړیکو د بېرته فعالولو په موخه یې خپلې غوښتنې او ستونزې د ملا هبتالله په ګډون د طالبانو تر لوړپوړو چارواکو رسولي، خو لا هم د حل په اړه هېڅ څرک نه ښکاري: «موږ دا موضوع تر وزارتونو، ملا برادر او د ملا هبتالله تر دفتر پورې رسولې، خو تر اوسه یې عملي حل نه دی موندل شوی. اوس نه پوهېږو چې څه وکړو.»
د پاکستان په کراچۍ بندر کې د توکو په بند پاتې کانټینرونو کې ډېره برخه د کندهاري سوداګرو ده. دوی ویلي، چې د تېرو دوو میاشتو په موده کې د اوښتي زیان سربېره، ولایتي ادارې لا هم د دوی غږ نه دی اورېدلی.
کندهاري سوداګر وایي، پاکستان اجازه نهورکوي چې د توکو بار بند پاتې کانټینرونه دې بېرته چابهار بندر ته انتقال او له هغه لارې افغانستان ته وارد کړي.
یو کندهاري سوداګر چې نه غواړي نوم یې په راپور کې ذکر شي، وایي: «موږ ته ویل کېږي چې کانټینرونه باید همدلته پاتې شي، ځکه چې افغانستان ته د انتقال امکان یې د پاکستان او طالبانو د ستونزو له امله نه شته او پاکستان یې بېرته شاته نه پرېږدي.»
افغان سوداګرو زیاته کړې، چې د لارو بندښت د پاکستان په زیان دی خو که لارې پرانېستل شي د دواړو لوریو سوداګر به ګټمن شي.
د لارو د بندښت له امله د روانو زیانونو په اړه یو افغان سوداګر افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي:«زموږ حساب دا دی چې ۱۰ سلنه زیان افغان سوداګرو ته رسېږي، خو ۹۰ سلنه زیان بیا د پاکستان اقتصاد او سوداګرو ته اوړي، د ډیمرچ پیسې هم د پاکستان حکومت ته نه رسېږي، بلکې ټولې یې بهرنۍ کمپنۍ اخلي.»
افغان سوداګرو ویلي، چې اوس یې د پاکستان پر ځای د ایران، ازبکستان او د منځنۍ اسیا د نورو هېوادونو سره د بدیلو لارو په توګه سوداګري زیاته کړې ده، خو یادې لارې د پاکستان په پرتله اږدې او لګښتونه یې ډېر دي.
په ورته مهال طالبانو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو لارو بندښت په افغانستان کې پر خوراکي او نورو توکو هېڅ ډول منفي اغېز نهدی کړی. د اقتصادي چارو کارپوهان بیا وايي، چې د پاکستان له لارې واردېدونکي ځینې خوراکي توکي د پخوا په پرتله په نسبي ډول ګران شوي دي.
