د کابل د ښوونې او روزنې پوهنتون د اسلامي علومو د پوهنځي پخوانی استاد او رییس
په داسې حال کې چې طالبان تصویر او ویډیو اخیستل حرام ګڼي؛ خو په قران کریم او احادیثو کې د تصویر او ویډيو اخیستنې په تړاو په مستقیم ډول د بندیز کوم ځانګړي احکام نه شته.
په اسلام کې د تصوير اخیستو او يا ويډيوګانو د جوړولو او خپرولو په هکله د معاصرو فقهاو لیکنې او اندونه یو له بل سره په مقاصدو کې توپیر لري؛ ځکه چې د اسلام په لومړیو کې د بتپرستۍ ضد مبارزه د اسلامي عقایدو بنسټ و.
رسول الله ﷺ او صحابه کرامو د بت پرستۍ څخه د ځان ژغورلو له امله د انځور جوړولو او ساتلو پر حرمت ټینګار کاوه؛ ځکه چې په هغه وخت کې انځورونه او مجسمې د بتپرستۍ لپاره کارېدلی.
د دې تاریخي او مذهبي شرایطو په نظر کې نیولو سره فقهاو په خپل وخت کې د انځورونو جوړول منع کړي وو.
د اسلامي فقهې اصول دا ښیي، چې دین په داسې شرایطو کې د خلکو عقایدو د پاک ساتلو لپاره انځور جوړول ناروا ګڼي؛ خو د وخت په تېرېدو سره، ټولنیز او ټېکنالوژیکي بدلونونو د دې مسالې په اړه د یوې نوې کتنې اړتیا رامنځته کړې ده.
د انځور اخیستلو په اړه احادیث او د هغوی تفاسیر د انځور جوړولو په اړه بېلابېلې لارښوونې لري.
یو حدیث، چې په صحیح بخاري او صحیح مسلم کې راغلی، دا څرګندوي: "په قیامت کې به د الله تعالی په نزد تر ټولو سخت عذاب تصوير جوړوونکي ته ورکول کېږي."
(صحیح بخاري ۵۹۵۱، صحیح مسلم ۲۱۰۸)
دا حدیث د لاس جوړو انځورونو او مجسمو په اړه دی.
د معاصرو علماو په نظر؛ د دې حدیث موخه د هغو انځورونو منع کول دي، چې د بتپرستۍ یا خرافاتو لپاره کارېدل نه هغه انځورونه چې د عصري ټېکنالوژۍ په واسطه د تعلیمي یا ضروري کارونو لپاره اخیستل کېږي.
د معاصرو اسلامي علماو لکه شیخ وهبة الزحيلي، شیخ یوسف القرضاوي او مفتي تقي عثماني د نظرونو له مخې؛ د عکاسۍ او ویډیو اخیستل، په ځانګړې توګه د ضرورت لپاره روا ګڼل کېږي.
شیخ یوسف القرضاوي په خپل کتاب "الحلال والحرام في الإسلام" کې لیکي:
"د نن ورځې فوټوګرافي یا انځور اخيستنه د پخوانیو انځورونو سره ډېر توپیر لري. دا یوازې د شیانو د انعکاس ثبتول دي او د انسان لاس پکې مستقیم دخیل نه دی؛ نو ځکه د دې ډول انځورونو اخیستل او ساتل جایز دي، په ځانګړې توګه کله چې دا د ګټورو موخو لپاره وي."
مفتي تقي عثماني په خپلو "فقهي مقالاتو" کې استدلال کوي:
"په اوسني وخت کې د انځورونو او ویډیوګانو کارول د ژوند یوه اړینه برخه ګرځېدلې ده. موږ نه شو کولای چې له دې څخه مخنیوی وکړو؛ نو د ضرورت او حاجت په صورت کې د دې کارول جایز دي، خو باید د شریعت له حدودو څخه تېری ونه شي."
د عموم بلوا او ضرورت اصل د اسلامي فقهې پر بنسټ: "الضرورات تبيح المحظورات" (ضرورت حرامی کړنې روا کوي) یو له هغو قواعدو څخه دی، چې په ځانګړو حالاتو کې د ممنوعو کړنو جواز ورکوي.
شیخ عبدالله بن بيه په خپل اثر "فقه النوازل" کې دې اصل ته اشاره کوي او وایي:
"په اوسني وخت کې د انځورونو او ویډیوګانو کارول دومره عام شوي دي، چې له دې پرته ژوند ستونزمن دی. د 'عموم بلوا' اصل په رڼا کې، موږ کولی شو چې د دې کارولو اجازه ورکړو؛ خو باید د اسلامي اخلاقو په چوکاټ کې وي."
نن ورځ د عصري ټېکنالوژۍ په مرسته انځور اخیستل او ویډیو جوړول د دین تبلیغ، زده کړو او د خلکو د عامه خیر لپاره یوه مهمه وسیله ګرځېدلې ده.
دار الافتاء المصریة په خپله فتوا نمبر ۲۵۳۲۷ کې څرګندوي:
"د اسلام د پیغام خپرولو او د نېکو کارونو د ترویج لپاره د انځورونو او ویډیوګانو کارول نه یوازې جایز، بلکې په ځینو مواردو کې ضروري دي. دا د دعوت او تبلیغ یوه اغېزمنه وسیله ده چې باید په سمه توګه وکارول شي."
پایله
په پایله کې که د پخوانيو او معاصرو علماو نظریات سره یو ځای کړو؛ څرګندېږي چې په اسلام کې انځور اخیستل د شریعت له اصولو سره سم، په ځانګړو حالاتو کې جواز لري.
هغه حالات چې د فحش، شرک، یا ګناه سبب شي، شریعت یې سخته منع کوي؛ خو په اوسني عصر کې د ټېکنالوژۍ پرمختګ او د اړتیا پر بنسټ انځور اخیستل، چې د تعلیمي، تبلیغي یا ضروري اهدافو لپاره وي، روا ګڼل کېږي.
دلته روښانه شوه، چې اسلامي فقه د عصري اړتیاو او پرمختګ سره یو ځای کېدی شي، په داسې حال کې چې د شریعت اصول هم وساتل شي.
د معاصرو علماو دا نظریات د اسلام د انعطاف پذیرۍ او د وخت له غوښتنو سره د تطابق وړتیا ښیي، چې د دین د تلپاتې اصولو په ساتلو کې مرسته کوي.
دلته څرګنده شوه، چې د معاصرو علماو په نظر؛ د ټېکنالوژۍ په رڼا کې د انځور او ویډیو اخیستل د اړتیا په صورت کې جواز لري.
دا نظرونه په ځانګړي ډول په هغه مواردو کې د حرامو کړنو جواز ته استناد کوي، چې عموم بلوا یا ضروري اړتیا مطرح وي.
قران او حدیث هم په مستقیمه توګه د عصري انځورونو او ویډیوګانو په اړه منع نه ده کړې او د اجتهاد په اساس د ضرورت په بنا روا ګڼل کېږي.
د دې موضوع په اړه پرله پسې څېړنې او بحثونه به د اسلامي فقهې په تکامل کې مرسته وکړي او د راتلونکو نسلونو لپاره به د لارښوونې په توګه عمل وکړي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
زرګونه پولیس د ښار نه چاپیره او ښار د ننه د دښمن په شا تمبولو ته تیار ولاړ دي.
په اسلام اباد کې د ولسمشر او د وزیراعظم دفترونو، پارلمان، سترې محکمې او د سفارت خانو د ژغورنې لپاره پوځ هم وسله په لاس تیارسي ولاړ دي.
خو بیا هم لکه چې دغه ټول بندیزونه او د وسله والو قواوو درول کافی نه دي، حکومت انترنیټ او د موبایل ټليفون زیګنالونه هم بند کړي.
دغو بندیزونو د پلازمینې د وګړو لپاره ډیر مشکلات ایجاد کړي.
د اسلام اباد کې اوسیدونکي وايي، د اپوزیسیون ګوندونو د مارشونو د مخنیوي لپاره د اسلام اباد په لارو کې یې تل خنډان لیدلي، خو دغه اوسني موانع بې ساري دي.
جالبه دا ده چې په اسلام اباد کې دغه اضطراری وضع د کومې ترورستي حملې یا د کوم خارجي دښمن د حملې د شنډولو لپاره نه ده، بلکې دا حالت د راولپنډۍ په محبس کې د بندي پخواني وزیراعظم عمران خان له خوا د اکتوبر په څلورمه د خپل ګوند غړو ته د مظاهرې لپاره د راوتلو غږ نه وروسته جوړ شوي دي.
په دې مظاهرو کې ستره ونډه د پښتونخوا وګړو اخیستې، چې د دغه ایالت د سر وزیر علي امین ګنډاپور په مشرۍ د موټرونو او سرویسونو په یوه غټه قافله کې یې له پیښور حرکت کړی، خو د صوابۍ سره نزدې مرکزي حکومت د موټر وې په منځ کې سړک کیندلی او غټې کندې یې کنستلې دي، چې د د اسلام اباد په لور د لاریونوالو د تګ مخه ونیسي.
د اباسین په بله غاړه د پنجاب پولیس سره د کوتکونو او ټوپکو ولاړ دي چې پنجاب ته له ننوتو لاریونوال منع کړي.
د پاکستان په سیاست کې د اوسني ترخه انقطاب ریښې د پنجاب د دوو قوي سیاسي ډلو یعنې د نواز شریف په مشرۍ د مسلم لیګ او د عمران خان په مشرۍ د تحریک انصاف تر منځ را روانه زړه سیاسي دښمني ده، دغه دواړه ډلې په پوځ، بیروکراسۍ او قضا کې هم انډیوالان لري.
د ۲۰۱۳په ټول ټاکنو کې نواز شریف د پارلمان د چوکیو اکثریت وګاټه او د پاکستان د وزارت عظما په چوکۍ کیناسته، خو جنرالانو په ځینې وجوهاتو د هغه واک تحمل نه کړ.
جنرالانو د هغه د سقوط لپاره له یوې خوا په سیاست کې د عمران خان شا وټپوله او له بله اړخه یې د سترې محکمې د قاضیانو په وسیله نواز شریف د یوې ساختګي دوسیې په اساس په ۲۰۱۷ کې د چوکۍ نه برطرف کړ.
د ۲۰۱۸ په ټول ټاکنو کې لوی درستیز جنرال باجوه او د ای ایس ای پخواني مشر جنرال فیض حمید په ټول ټاکنو کې د بربنډې درغلۍ په وسیله د عمران خان د ګوند کاندیدان ګټونکي اعلان کړل.
عمران خان د پاکستان وزیر اعظم شو، خو نواز شریف ته دوسیې جوړې کړې شوې او هغه بندي شو.
د عمران خان د درې نیم کاله واک نه پس جنرال باجوه او د عمران تر منځه په دې وجه اختلاف پیدا شو چې هغه د عمران حامي جنرال فیض حمید د ای اېس ای د ریاست نه تبدیل کړ.
په مقابل کې یې عمران خان څه لږ مقاومت وکړو، نو د باجوه په تشویقولو اپوزیسیون په پارلمان کې عمران خان د سلب اعتماد د مصوبې په تصویب سره د واک نه لرې کړ.
د عمران خان ځای ناستی شهباز شریف، چې د نواز شریف کشر ورور دی، د باجوه د تقاعد کیدلو نه وروسته جنرال عاصم منیر د اردو نوی لوی درستیز وټاکه.
عمران خان تلاش کاوه چې فیض حمید په دغه چوکۍ کیني او عمران خان او فیض حمید د عاصم منیر د ټاکل کیدلو نه پس هم د هغه د برطرف کولو لپاره پټې او برنډې هلې ځلې وکړې، نو ځکه عمران خان او فیض حمید دواړه بندیان او محاکمې یې روانې دي.
د پاکستان په روان سیاسي انقطاب کې د اکتوبر وړومبۍ درې اونۍ په دوو وجوهاتو ډیرې مهمې دي.
وړومبۍ خبره دا ده چې د سترې محکمې اوسنی رئیس قاضي فائز عیسا، چې د اوسني حکومت طرفدار دی، د اکتوبر په پنځویشتمه نیټه تقاعد کېږي.
وزیراعظم شهباز شریف او لوی درستیز عاصم منیر ویره لري چې د قاضي فائز عیسا ځای ناستی منصور علی شاه به د فرورۍ ۲۰۲۳په ټول ټاکنو کې د درغلۍ په ضد د عمران خان عریضې را وسپړي.
دوی وېرېږي چې دغه نوی قاضي به اوسنی حکومت برطرف کړي او له نوي سره د انتخاباتو د دایرولو امر به صادر کړي.
ځکه د شهباز شریف په مشرۍ حکومت تلاش کوي چې د اکتوبر په دویمه اونۍ کې په اساسي قانون کې داسې تعدیلونه وکړي د کومو په وسیله چې د نوي قاضی القضات صلاحیتونه کم کړي.
د عمران خان د اوسني اعتصاب او مظاهرو هدف د اړۍ ګړۍ په جوړولو په اساسۍ قانون کې د حکومت له خوا د تعدیل را وستو مخه نیول دي.
ځکه که حکومت په دې کار کې بریالې نه شو، نو عمران خان به نه یوازې په نزدې راتلونکې کې سیاسي قدرت ته نزدې را نه شي، خو ور سره به ډیر کلونه په محبس کې اړولو باندې محکوم شي.
دویمه مهمه خبره دا ده چې د اکتوبر په پنځلسمه او شپاړسمه نیټه په اسلام اباد کې د شنګهای همکارۍ د سازمان د سرانو غونډه کیدونکې ده، چې پاکستان یې کوربه توب په غاړه لري.
د چین وزیر اعظم او د هند د خارجه چارو وزیر په دغه غونډه د ګډون اعلان کړی. د نورو غړو هیوادونو مشران به هم دغه کنفرانس کې د ګډون لپاره پاکستان ته راځي، نو د عمران خان ګوند په دې موقع نړیوالو ته ښودل غواړي چې د پاکستان د اولس اکثریت د هغه ملګري دي، خو اوسنی حکومت خپل ټول وس کوي چې د عمران خان دغه تلاش ته ماتې ورکړي.
اسلام اباد کې پولیس هر هغه څوک توقیفوي چې د پروتست اپاره پارلیمان ته مخامخ د «ډي چوک»نومې څلور لارې ته را رسیږي، پرون پولیسو د عمران خان دوه خویندې هم ونیوې چې تر دې ځای رارسیدلی وې، د اوسني ټکر نتیجې دواړو فریقو د پاره مهم عواقب لري.
دغه جغرافیه د سړې جګړې او تر سړې جګړې روسته د لویو پانګوالو ځواکونو د سیالۍ او رقابت په ډګر واړول شوه. د انګریز، امریکا، روس، چین، اروپا، ایران و عربو او د هغو سیمهییزو انډیوالانو دلته افراطي ډلې وکرلې او د شپېتو زرو مدرسو او معهدونو په جوړولو یې دا جغرافیا د ایډیولوژیکو بمونو په لویه کارخانه بدله کړه.
د لویې خواشینۍ ځای دا و، چې پښتونمېشتی وطن د دې لویې توطئې په مرکز کې راغی او په ټس کې یې لکونو پښتنو خپل سرونه وخوړل.
د دې غمیزې اصلي اړخ دا و، چې پښتنو او په مجموع کې افغانانو د پردیو په دې سیالیو کې په پردیو ټوپکو یو بل تکفیر او ووژل.
یو پښتون غازي شو، بل شهید.
د ډیورند کرښه ځکه راکاږل شوې وه، چې یو خو په سیمه کې افغان د یوه لوی ملت په حیث سره وویشي او کمزوری یې کړي، ځکه له کمي و کیفي پلوه دا لوی ملت که روښانه، ویښ، شعوري او سره یولاس وای، بیا خو یې د ښکېلاک پېچلې استخباراتي لوبې دلته نه پرېښودې او د ښکېلاک سیمهییز ځري یې هم پرخپل ځای کېنول.
پاچاخان ښايي لومړنی افغان مشر و، چې د دې لوبې په سروبر پوه شوی و او په دې اړه سپین سپین غږېده. د سړې جګړې پرمهال یې وار وار دا خبره کوله، چې جګړه پردۍ ده، جنګ د روس او امریکا دی او وژل کیږي، پهکې افغانان. پاچاخان تر دې هم یوګام وړاندې کېښود؛ د دې رنځ دارو يې هم معرفي کړل، د ټولو افغانانو یووالی، ویښتیا، روښانتیا، د مورنۍ ژبې و فرهنګ ساتل، ښځو ته حق ورکول، ښوونځي و پوهنځي پرانیستل او د پښتنو مدني کول، له خپلو سرچینو یې خبرول او په خپل برخلیک یې حاکمول.
تر پاچا خان روسته نور ملتپال ورو - ورو له خپل ملي تګلوري پردي کړای شول، د قدرت او څوکیو په ټس کې ورو ورو پاکیستانیان کېدل. پاکستاني پوځي واکمنۍ چې دا چاره ولیدله، نو له لویو پانګوالو ښکېلاکي قدرتونو سره یې انډېوالي پخه کړه.
د خپل ستراتيژیک عمق او وړاندې راتلونکي سیاست (Forward Policy) په لړ کې یې د څښنده نیواک ( اشغال خزنده) راپیلولو په پار یې د پښتنو پرزمکه د افراطي پوځي ډلو د روزلو او هستوګنې ځالې جوړې کړې او په دې توګه د پښتنو خاوره د نړیوالو ترهګرو په جنت واوښته.
په تېرو شاوخوا پینځه څلویښتو کلونو کې پښتانه له لاندې تېریو سره مخامخ ول:
په تېرو شلو کلونو کې چې پاکیستان د ترهګرۍ په ضد د تش په نامه جګړې سیمهییزه ټېکه ترلاسه کړه، نو لویدیزو انډیوالانو ته یې په غوږ کې وروڅڅول، چې پښتانه یعنې ترهګر! په دې توګه یې له امریکایانو او ناټو څخه وسلې او پیسې ترلاسه کولې او په بدل کې یې پښتانه پرې وژل او د پښتنو کورونه و بازارونه یې ورانول. دا وژل، ورکول او کډوال کول دومره زیات شول، چې نور نو د ولس حوصله تنګه شوه، چاړه هډوکي ته ورسېده او د یوه ولسي غبرګون په توګه د پښتونژغورنې غورځنګ رامنځ ته شو.
پښتونژغورنې غورځنګ ډېر ژر د پاکستاني استبلېشمینټ شا ولړزوله او وار و پار یې ترې خطا کړل. پوځ د غورځګ څه ځوان مشران او اغېزناک شخصیتونه په نښه کړل او یو یو یې ووژل.
علي وزیر یې میاشتې و کلونه د تورو تنبو شاته زنځیر و زولانه کړ او د مشر منظور پښتین له نیولو او زنداني کولو ها خوا یې د هغه هر قدم ته تیږې و ډبرې وغورځولې. د غورځنګ په تېر شاوخوا شپږ اووه کلن مزل کې پاکستاني پوځ هرې دسیسې او خونړۍ حملې ته لاس وغځواه چې دغه د ولس له منځه راپورته شوی غورځنګ له پښو وغورځوي. په وروستي اقدام کې یې د دغه غورځنګ یو انقلابي مبارز او شاعر ګیلهمن وزیر چې په روستیو کلونو کې د پښتنو د ملي مبارزې د ژبې او وینا په سېمبول بدل شوی و، په ظالمانه بڼه وواژه.
د ګیلهمن وژلو ولس سخت وقهراوه او ولسي توپان یې په غبرګون کې په څپو څپو راووت. دا مهال منظور پښتین په ټول ولس غږ وکړ، چې خپلې ګډې روستۍ پرېکړې ته چمتو شي.
د پښتونژغورنې غورځنګ مشر د روان ۲۰۲۴ کال د اکتوبر ۱۱ مه نېټه د یوې ولسي – ملي جرګې د جوړېدا اعلان وکړ، چې په هغې کې به ولس خپله برخلیکټاکونکې پرېکړه کوي. په دې ورځ به د ټول پښتون ټبر مشران او استازي په خیبر کې راټولیږي او په دې به خبرې کوي، چې څنګه د دوښمن دغې پېچلې استخباراتي لوبې ته د پای ټکی کېږدي؟
څنګه د خپلو ځوانانو د وینو د رودونو دبهېدا مخه نیولای شي او څنګه خپلې سرچینې، هویت، ژبه او فرهنګ له ورکاوي ژغورلای شي؟ څنګه د خپلې خاورې خپل وطن اختیار په خپل لاس کې اخیستلای شي؟ او څنګه د افغاني خاورې د پنجابي کولو مخنیوی کولای شي؟
د منظور پښتین دغه غږ ته لرو برو افغانانو په ولولو هرکلی ووایه او له هرې خوا څخه د اکتوبر د ۱۱ مې غونډې ته چمتووالي پیل شول.
منظور پښتین هرې تپې و خېل و ټبر ته خپل سفرونه پیل کړل، له ملتپالو مشرانو سره یې وکتل او هرچا ته یې د ګډون اړتیا او بلنه وویله. ځینو د ولس خواخوږیو ملتپالو یې ملګرتیا وکړه، ځينې پاکیستاني شویو تش په نامه ملتپالو یې مخالفت وکړ او په زغرده یې ورته وویل، چې موږ پاکستانیان یو او ستا اجندا افغاني ده، موږ دې ملګرتیا نه کوو.د پښتونژغورنې غورځنګ مشرانو چې د ملت پراخ هرکلی او ملاتړ ولید، ستړي نهشول او شپه و ورځ یې په ځان یوه کړه، چې دا غونډه هغسې چې دوی پتیېلې ده، جوړه شي او د پښتانه د خپلواکۍ پرېکړه له ځانه سره ولري.
دوښمن چې له غونډې ډېر وېرېدلی دی، هم کرار ناست نه دی او له هرې لارې څخه یې مخنیوي ته دسیسې جوړوي.
تر ګیلهمن روسته یې هم د پښتونژغورنې غورځنګ ګڼ شمېر اغېزناک او ځوان ملګري ووژل او وویرول. د بدو او ښو طالبانو جګړې یې زیاتې کړې، هلته و دلته یې بمونه وچول، پر ډیورند کرښه يې تیري وکړل او سیمه یې بیا په کلکه پوځي کړه. د قومونو تر منځ یې بدیو جوړولو ته ملا وتړله او هرځای کې چې د شیعه و سني پښتنو ترمنځ شخړه جوړېدلای شوه هلته یې د وینو بهولو لپاره خپل شیطاني لښکر فعال کړ.
د « عزم استحکام» عملیاتو لپاره یې د پښتنو په سیمو پوځي لښکر راخوشې کړ، چې د ولس له کلک مقاومت سره مخ شو. په بنو، لکي مروت او ګڼو نورو سیمو کې ځايي پولیسو د ولس ملاتړ پیل کړ، پوځ یې له خپلو سیمو وشاړه او خپلو دریشیو (یونیفورم) ته یې اور واچاوه.
خو پوځ کرار نه شو، خپلو مرموزو قتلونو او ترور ته یې دوام ورکړ او د پښتنو ترمنځ یې کور په کور د بدیو جوړولو ته ملا وتړله. تش په نامه ملتپال یې وهڅول او د دوی له کمزوریو په ګټنه یې اړ کړل، چې د پښتنو د راټولېدلو مخنیوی وکړي. علي وزیر یې بیا ونیوه او سره له دې چې محکمې یې د بېګناهۍ او خوشې کولو صریح حکم ورکړی دی، خو د پوځ استخباراتي څانګو پرته له هېڅرزا قانوني لاسونده ورک او زنداني ساتلی دی. علي وزیر د پراخ ولسي ملاتړ و نفوذ خاوند ملي شخصیت دی، چې پنجابي پوځ يې له ازاد فعالیت څخه ډېر زیات ویریږي.
تردې ورهاخوا یې په کورمه کې یوځل بیا د شیعه او سُني پښتنو تر منځ د جګړې بټۍ توده کړه او دا ځل یې د دوی تر منځ داسې شیطاني دسیسه تېره کړه، چې دواړه لوري مورچلونو ته سره ولویدل او یو د بل په ضد یې د مرګونو فتواوې ورکړې. د سیمې خلک وايي، چې دوی نه پوهیږي څوک او ولې د وروڼو په شان شیعه او سُني پښتنو ترمنځ جګړه پېښوي؟
او بیا ګورو چې له ناڅرګندو سرچینو څخه دواړه لوریو ته درنې او سپکې وسلې ورکول کیږي.
په دې سیمه کې چې خلک وږي دي او د سبا و بېګاه نه لري، هلته چې نه ښوونځي شته نه روغتون و سړک و د څښلو اوبه او نور خدمات، هلته دومره پرېمانه وسله له کومه کیږي؟
اوس خو خبره دې ته رارسېدلې ده، چې په سیمه کې لوی توغندي او ویجاړوونکې وسلې دواړو لوریو ته ورکړل شوي دي. همدا څو ورځې مخکې د صدې په بازار داسې درانه توغندي وورول شول، چې په سیمه کې یې پخوا ساری لیدل شوی نه و.
توغندیو د صدې بازار ړنګ او په وینو ولاړه. همدا تېره ورځ په میرعلي بازار کې بیا اورنۍ وسلې وکارېدې، نیمایي میرعلي بازار یې د اور خوراک کړ. په میرعلي ګنج کې انسانان او غواګانې ژوندۍ ژوندۍ وسیزل شوې او د وحشت و دهشت یوه خونړۍ منظره یې جوړه کړه. پوځ دغه ټول بازار یوازې د یوه وسلوال په لټون پسې ویجاړ کړ. تېر ماښام د جنوبي وزیرستان په یوه جومات د ډرون برید وشو او ګڼ لمونځکوونکي یې په خپلو وینو کې ولړل.
لویه ستونزه دا ده، چې په سیمه کې رسنۍ تقریباً نهشته، انترنیت او تیلیفونونه سم کار نه کوي او هرڅه د پوځ له خوا سانسوریږي. له سیمې رارسېدلي پېښلیدونه څرګندوي، چې هره ورځ په وړو او غټو کلیو او ښارګوټیو کې څو څو کسان ترور کیږي، هیڅوک نه پوهیږي، چې دا وژنې څوک او ولې کوي؟ یو شمېر کلي او ښارګوټي ډلهییزې کډوالۍ ته اړ کیږي او په لوی لاس سیمې د ترهګرو ځای په ځای کېدا ته تشیږي. که څوک نه وځي وژني یې.
که ولس پرېکړه وکړي، چې سره یو لاس به پاتې کیږي، نو هغه څه پرې راځي لکه په صدې او میرعلي بازارونو چې راغلل.
د دوښمن هراړخیزه هڅه روانه ده، چې د اکتوبر د ۱۱ مې نېټې جرګه له خنډو ځنډ سره مخامخ کړي، مزاحمت یې وکړي، د جوړېدا مخه یې ونیسي او یا یې هم پرېکړې سبوتاژ او منحرفې کړي. پوځ د دې غونډې په درشل کې حتی خپل تشکیلات بدل کړل، ترهرڅه وړاندې یې د افغانستان لپاره خپل ځانګړی استازی اصف درانی له کاره ګوښه کړ، تر دې روسته یې د پاکیستان د استخباراتي سازمان (آی. اس. آی) مشر جنرال ندیم انجم ګوښه او پرځای یې جنرال عاصم ملک وټاکه، چې په وزیرستان او بلوچستان کې د پوځي چارواکۍ تجربه لري.
دغه جنرال عاصم ملک په انګلستان او امریکا کې زدکړې کړي او په دوو ناکرارو سیمو پښتونخوا او بلوچستان کې د خلکو د ځپلو تجربه لري.
د اکتوبر ۱۱مه ورځ تربلې رانږدې کيږي، د ولس ورته تمې او هیلې زیاتیږي او د دوښمنانو ورڅخه ویره او وحشت اضافه کیږي. په داسې حال کې چې ملت یې پرته له ملاتړه بل څه کړلای نهشي، خو دوښمن په باروتو، وسلو او وحشت و ترور غواړي د دغې تاریخي راټولېدنې مخه ډب کړي. وبه لیدل شي، چې په راروانو دوه اونیو کې نور څه پېښيږي؟ خو هغه څه چې له ورایه څرګنده ده، د افغان لوی ولس ویښتیا او روښانتیا ده، چې ښايي دا ځل د خپل برخلیک د ټاکنې لپاره سره یو لاس راپورته شي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
د خپل قام او ولس د هغو بې وزلو او مظلومو انسانانو د حق غوښتنه کوي، چې اولادونه یې د وحشت، بربریت او جبر تورو زندانونو وخوړل، د هغو لاشونو پوښتنه کوي چې هره ورځ یې د کلي شا و خوا پراته وي او هیڅوک یې د مرګ پور پر غاړه نه اخلي، لنډه دا چې د دې خبرې پوښتنه کوي چې ولې هره ورځ پړ هم زه یم او مړ هم زه یم.
منظور دغه غوښتنې او پوښتنې په ډېره سپېڅلتیا، جرئت، متانت او معقولیت په تش لاس د تور او مستبد رژیم مخې ته ږدي.
هغه ګواښل کېږي، بندي کېږي، ګل - ګل او چنار - چنار ملګري یې په دې لاره کې شهیدانېږي، بلکې هره ورځ، هره ګړۍ او هره شېبه یې د سندان او څټک تر منځ تېرېږي.
زولنې یې لاسونو او پښو ته پرتې دي؛ څو لیوانو حلقه کړی، خو ځوان رهبر بیا هم خپله خبره ډېره غوڅه او جوته کوي او وایي که په اټوم بم یې هم کښېنوي تر خپل دریځ او داعیې نه تېرېږي.
دغه ځانګړتیاوې د یوه سپېڅلي داعي او یوې سپېڅلې داعیې دي. منظور د خپلې داعیې پر سپېڅلتیا پوخ باور لري، له همدې امله هر ډول کړاونو ته لکه سپر درېږي او ولاړ دی.
سپېڅلې او پیغمبري داعیه تل د الله تعالی او مظلومو مومنانو په مرسته تکیه کوي، پر خپل مظلومیت له هیچا سره معامله نه کوي.
منظور له هېڅ چارواکې او هېڅ مقام سره د بندو دروازو شاته نه کېنې، نه د کومې استخباراتي کړۍ په دام کې ځان بندوي، نه د شخصي ګټو او منصب لپاره په قوم او ولس سودا کوي او نه د نیابتي ډلو ټپلو په څېر د اسلام او جهاد په تشو نارو او پردۍ فتوا ولس تېرباسي او نه په پردي ټوپک خپل ولس ته د ازادي او فتح زېري ورکوي؛ بلکې ولس را ویښوي، خلکو ته شعور ورکوي، په یوه ژوندي او بااحساسه ملت یې بدلوي چې هر فرد یې د خپلو وسایلو، خپل اختیار، حیثیت او وقار غوښتونکی شي.
نور ملتونه استخباراتي ملایان او استخباراتي مدرسي نه لري، چې د قوم او ولس د ویښتابه او شعور هره چیغه بې دیني وګڼي، له قوم سره مینه ګناه وبولي، ملتپالنه، د ملت را ویښول، د کرایې او استخباراتي ملا له لومې یې خلاصول کفر وګڼي.
نور ملتونه او قومونه علماء لري، د دین په روح او حقیقت خبر دي، هغوی د رسول الله صلی الله علیه وسلم پر تګلاره روان دي، هغوی د خپل خیل، قوم او ملت ژغورنه او ګټې لومړیتوب ګڼي، ځکه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم له خپل ولس، خلکو او وطن سره مینه کړې، بلکې د ټول بشریت ژغورنه یې له خپل خیل، قوم او قبیلې پیل کړې، ستر ذات داسې امر ورته وکړی دی:
« وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» (۱) او خپلو نږدې خپلوانو ته خبر ورکړه.
له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه پوښتنه وشوه، ایا دا هم تعصب دی چې سړی له خپل قوم سره مینه ولري؟
رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:« لَا، وَلَكِنْ مِنَ الْعَصَبِيَّةِ أَنْ يَنْصُرَ الرَّجُلُ قَوْمَهُ عَلَى الظُّلْمِ»(۲) نه، تعصب دا دی چې یو سړی په ظلم کې له خپل قوم سره مرسته وکړي.
دا عصبیت او قومیت نه دی، چې سړی د خپل قوم او ولس لپاره د هغوی د حقوقو غوښتنه وکړي او پر خپل قوم د ظلم، تېري او وحشت پوښتنه وکړي؛ بلکې د خپل مظلوم او بېوزله ورور اوښکې پاکول او د ظالم له ظلمه یې خلاصول ستر جهاد دی.
رسول الله صلی الله علیه وسلم له خپل وطن او ټاټوبې سره څومره مینه کړې!
مکه مکرمه چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم د خاپوړو ښار دی، څنګه یې مخاطب کړی!:
«ما أَطْيَبَكِ مِن بلدٍ ! وأَحَبَّكِ إليَّ ! ولولا أن قومي أَخْرَجُونِي منكِ ما سَكَنْتُ غيرَكِ»(۳)
"ته څومره پاک ښار یې! او څومره پر ما ګران یې! که خپل قوم مې له تا څخه ونه باسي، له تا پرته په بل ښار کې نه اوسېږم.
رسول الله صلی الله علیه وسلم مشرکینو مجبور کړ، چې خپل وطن پرېږدي او مدینې منورې ته هجرت وکړي؛ خو بیا هم د خپل وطن مینه ورسره مله پاتې شي، فرمایي:
«اللهم حبب إلينا المدينة كحبنا لمكة أو أشد»(۴)
"ای الله! د مکې په څېر مو له مدینې سره هم مینه پېدا کړه او یا تر هغې زیاته.
له خپل وطن سره مینه طبیعي ده، هر انسان له خپل ټاټوبې سره مینه لري.
وطن ستا تشخص او پېژندګلوي ده، ستا هویت، درنښت او حیثیت دی، که بې وطنه یې، نه ته او نه ستا خبره ارزښت لري.
دلته د وطنپالنې، ملتپالنې، له خپلو خلکو او ولس سره د میني، ویښتابه او شعور چیغه هغو خلکو ناروا بللې، چې ولس یې له ځان سره د دین په نامه تسخیر کړی دی او هغه تش په نامه ملتپال ګوندونه یې مخالفت کوي، چې ولس یې د ملتپالنې په تشو نارو اوږده موده تېر ایستلي او ګرو کړی دی.
د اکټوبر یولسمه نېټه رارسېږي، ملنګ رهبر ناسته، ملاسته، خوب، راحت او استراحت په ځان حرام کړي او لګیا دی کور په کور، کلي په کلي ګرځي د خپل ولس د زګېرویو، کړاونو او دردونو کیسې، د خپل وطن د وسایلو او مسایلو کره او بشپړ مالومات راټولوي، د پښتنو د هر مشر په حجره کې یې ګونډه ماته کړې او د دې ورځې د اهمیت په اړه خبره ورته کوي.
منظور وایي، چې په دې ولس او ملت ستره غمیزه تېره شوي؛ خو له هیچا سره یې کره او بشپړ مالومات نه شته.
هغه وایي، زموږ غمېزه یواځې دا نه ده، چې پلرونه، ترونه، وروڼه، زامن او ورېرونه مو لاپته دي؛ بلکې دلته جبر، ظلم او ستم داسې اوج ته رسېدلی چې نه مو سر او نه مو مال او نه مو وقار خوندي دي او زموږ له دې ټولو ستونزو او کړاونو نړۍ وال څه چې خپل وګړې هم په سم ډول خبر نه دي.
د منظور هره چاره پر شفافیت او سپېڅلتیا ولاړه ده، هغه وایي، چې هر ملت د مبارزې او خوځښت لپاره یوه داسې ملي روایت او نریټیف ته اړتیا لري، چې خپل او پردي پرې قناعت وکړي او د هیچا په زړه کې شک پاتې نه شي.
له همدې امله د خپل ولس له کړاو، درد او مظلومیت څخه یوه داسې ملي داعیه او ملي روایت جوړوي، چې د دې ستر پښتون ملت هر وګړی یې بدرګه کړي او په دې لاره کې هر ډول قرباني ته تیار شي؛ ځکه مظلومیت د بشریت او په تېره بیا د اسلام په تاریخ کې تر ټولو ستره داعیه ده، چې هر انسان ته د ظالم پر وړاندې د کلک درېدلو او مقاومت اجازه ورکوي او الله تعالی تل د مظلوم ملګرتیا کوي.
ستر ذات خپل استازي او د هغه ملګرو ته هغه وخت د وسله والي مبارزې اجازه ورکړه، چې کله د دوی پر وړاندې د قریشو ظلم، تېری او تجاوز له زغمه وووت او ورته ویې فرمایل:
«أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ»(۵)
هغو مؤمنانو ته چې جګړه پرې تپل شوي، د جګړې اجازه وشوه؛ ځکه چې پر دوی ظلم شوی دی او یقیناً الله تعالی له دوی سره پر مرسته کولو قادر دی.
منظور د اکټوبر په یوولسمه د مظلومیت دغه روایت ستاسې ټولو پښتنو مخې ته ږدي او له تاسې غواړي، چې اوس د خپل مظلومیت پوښتنه کوئ کنه؟
په خپله خاوره، وسايلو او شتمنیو خپل اختیار غواړئ او که د یوه جابر ریاست په تمه کېنئ؟
لنډه دا چې لږ تر لږه د خپل ستر وجود له ټپونو ځان خبروئ که نه؟
د خپل ځان لپاره د ازادي، عزت، حیثیت او درنښت ژوند غواړئ او که لا هم د غلامۍ تور ځنځیر پر غاړه وړئ؟
پښتون ملته!
ستا د ژغورنې لپاره نه ځانګړی پیغمبر راځي او نه ستا د ژغورنې او هوساینې ذمه واري چا اخیستي ده.
تر څو به ته رټل کېږې، شړل کېږې، شکنجه کېږې، بندي کېږې، لاپته کېږې او وژل کېږې!
تر څو به ستا په سر سودا روانه وي!
تر څو به ته د نیابتي جګړې په مارکیټ کې د تورو خاورو په بیه پلورل کېږې!
تر څو به ته په پردۍ جګړه کې د جهاد او ازادۍ په نامه قرباني یې!
تر څو به ته د دین او اسلام په نامه استخباراتي ملا تسخیر کړی یې!
تر څو به پر تا د ترهګر ټاپې لګېږي!
تر څو به ستا په خلاف جګړه روانه وي، ستا پر اسلام به شک کېږي او تر څو به ته بې وطنه، بې کفنه، بې هویته او بې ارزښته یې!!!
د اکټوبر یوولسمه ستا لپاره برخلیک ټاکونکي ورځ ده، داسې ورځ ده چې ته خپل برخلیک په خپله ټاکي، هیڅوک، هیڅ شی پر تا نه تحمیلوي، ته د خپل ځان په اړه په خپله پرېکړه کوي، د خپل ستر وجود پوښتنه کوي او د خپل حق غوښتنه کوي.
پاڅه!
په هره توره شپه کې روڼ سبا نغښتی، په هره سختۍ پسې اسانتیا راځي او هر غم، مصیبت او درد پای لري.
پاڅه!
د خپل درد او کړاو کسیه وکړه، ستا د درد هره کیسه روایت دی. ستا د مظلومیت له هره داستانه نرټیف جوړېږي.
پاڅه! خپل تاریخ په خپله ولیکه.
پاڅه! ستا له پاڅېدلو پاڅون جوړېږي.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اخذلیکونه:
۱ـ د الشعراء سورت، (۲۱۴) آیة.
۲ـ احمد او ابن ماجه روایت کړی دی.
۳ـ ترمذي روایت کړی دی، د حدیث شمېره: (۳۶۲۹).
۴ـ بخاري روایت کړی، د حدیث شمېره: (۵۶۷۷).
۵ـ د الحج سورت، (۳۹) آیة.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
کله چې ورته وویل شي، چې د دوی حکومت انحصاري او د ولس په خوښه نه دی جوړ شوی، دوی دا استدلال کوي چې د حکومت په تر یو میلیون کارمندانو کې اته لکه د پخواني جمهوریت غړي دي او همدارنګه، په روغتیا، تعلیم او نورو برخو کې ښځې هم کار کوي؛ خو دا ډول استدلال ډېر سطحي او د سیاسي نظام له ژور ماهیت څخه ناپوهي څرګندوي.
په حقیقت کې د طالبانو حکومت له پوره انحصار، استبداد، او د حذفي سیاست ښکارندوی دی.
د ټولشموله او مشارکتي نظام فلسفه
کله چې د یو ټولشموله او مشارکتي نظام خبره کېږي، لومړنۍ مهمه مساله د نظام نوعیت، ماهیت او مشروعیت دی.
دا باید روښانه شي چې ایا دغه نظام د ولس په ګډون او خوښه جوړ شوی دی؟
ایا د ولس او دولت ترمنځ یو ټولنیز قرارداد شته؟
د یو ټولشموله حکومت لپاره اړینه ده، چې د ولس پراخ ګډون ولري او د ټولو خلکو اراده د قوانینو او پالیسیو په جوړولو کې شامله وي؛ خو د طالبانو په نظام کې دا اساسي اصل نشته.
طالبانو خپل نظام یوازې د یو ځانګړي فکر او ایدیولوژۍ په اساس جوړ کړی او د ولس پراخ نظر، غوښتنې او اراده په پام کې نه نیول کېږي.
شاوخوا ۱۰۰٪ د وزیرانو او لوړپوړو مقاماتو غړي طالبان دي، چې ټول واک او پرېکړې یوازې د یوې ډلې له خوا ترسره کېږي.
په داسې حالت کې د یو ټولشموله او عادلانه سیاسي جوړښت ادعا بې بنسټه ده.
د سیاسي مشارکت نه شتون د سیاسي مشارکت او پالیسي جوړولو په کچه د غیر طالبانو او ښځو شتون د طالبانو حکومت کې په بشپړ ډول نه شته.
په داسې حال کې چې طالبان د ټولشموله نظام ادعا کوي، په حقیقت کې په مهمو دولتي پوستونو کې هېڅ ډول متنوع مشارکت نه شته .
د طالبانو په کابینه کې چې شاوخوا ۳۳ وزیران لري، هېڅ ښځه او غیر طالب شتون نه لري؛ په ۳۴ ولایتونو کې ټول والیان طالبان دي او د سیاسي فیصلو واک یوازې د طالبانو په لاس کې دی.
تر دویم بست پورې هېڅ ښځه یا غیر طالب په پالیسي جوړولو او رهبرۍ کچه کې برخه نه لري.
د ښځو او لږکیو د حقوقو نقض د طالبانو په حکومت کې، ښځې او لږکي له سیاسي او ټولنیز ژوند څخه په سیستماتیک ډول لرې ساتل شوي دي.
د ملګرو ملتونو د راپور له مخې؛ په افغانستان کې تر ۱ میلیون ښځې له خپلو دندو ګوښه شوي دي. همدارنګه طالبانو له شپږم ټولګي پورته د نجونو په زدهکړو بندیز لګولی، چې له امله یې په میلیونونو نجونې تعلیمي فرصتونه له لاسه ورکړي دي.
په پخواني جمهوریت کې د ښځو د پارلمان او کابینې په برخه کې سهم شاوخوا ۲۷٪ و؛ خو اوس په طالبانو حکومت کې ښځې په هیڅ تصمیم نیوونکي ځای کې نه دي شاملې.
د بشري حقونو او ازادیو نقض د بشري حقونو او ازادیو مساله یو بل مهم ټکی دی، چې د طالبانو حکومت کې په جدي ډول تر پښو لاندې شوې ده.
د بشري حقونو د څار سازمان د راپور له مخې؛ طالبانو په منظمه توګه د بیان ازادي، د غونډو حق، او سیاسي فعالیتونه محدود کړي دي. تر ۱۰۰ زیات خبریالان نیول شوي، ځورول شوي یا له هېواده وتلو ته اړ شوي دي.
سربېره پر دې، طالبان د مذهبي لږکیو، په ځانګړې توګه د شیعه مسلمانانو او سلفي سنیانو، پر وړاندې تبعیضي سیاستونه پر مخ بیايي.
د طالبانو انحصاري او استبدادي سیاست طالبان د واک ټولې کليدي برخې انحصار کړي دي. دوی د واک د انحصار لپاره داسې یو نظام جوړ کړی چې په هغه کې یوازې د طالبانو مشران پرېکړه کوي.
د ټولو وزیرانو، والیانو، معینانو، او قوماندانانو ټاکنې د طالبانو د یوه فرد چې د دوی امیر دی له خوا کېږي او له نورو خلکو سره هېڅ ډول سیاسي مشوره نه کېږي.
دا په واضح ډول یو "حذفي سیاست" دی، چې په هغه کې مخالفین، غیر طالبان او ښځې له سیاسي پروسې څخه لرې ساتل کېږي.
طالبانو د بشري حقونو او د بیان ازادۍ پر وړاندې هم استبدادي سیاستونه خپل کړي دي. یوازې هغه نظرونه او افکار چې د طالبانو له فکر او تفسیر سره موافق وي، په ټولنه کې ځای لري او هر هغه څوک چې د دوی له فکر سره مخالفت کوي، په سیستماتیک ډول ځپل کېږي.
د احزابو او مدني ټولنو حذف
د طالبانو د انحصاري او استبدادي سیاست یوه بله څرګنده بېلګه د سیاسي احزابو، مدني ټولنو او سیاسي فعالیتونو بندول دي.
د دوی له واک ته رسېدو وروسته، ټول سیاسي ګوندونه او د ولسي مشارکت سازمانونه په بشپړ ډول منحل شول.
سیاسي احزاب، چې د ولس د ارادې او سیاسي رقابت د څرګندولو لپاره یو مهم بنسټ ګڼل کېږي، د طالبانو نظام کې هېڅ قانوني حیثیت نه لري.
د سیاسي ګوندونو فعالیتونه بند شوي او د مدني ټولنو د فعالیت لپاره هم هېڅ فضا نه ده پرېښودل شوې.
طالبانو د سیاسي فعالینو او د مدني ټولنو د غړو پر وړاندې د ځپنې او نیونې سیاست عملي کړی، چې له امله یې ګڼ شمېر فعالین یا نیول شوي، یا ځورول شوي، او یا مجبور شوي چې له هېواده وتښتي.
دا حالت په دې هېواد کې د سیاسي تنوع او جمهوري اصولو ته جدي ګواښ دی، او افغانستان یې د یو استبدادي او مطلق العناني نظام پر لور بیولی دی.
د قومي او کلیوالي شورا ګانو حذف
طالبانو نه یوازې سیاسي احزاب او مدني ټولنې منحل کړې، بلکې د قومي او کلیوالي شوراګانو په لرې کولو سره یې د محلي او دودیزو مشارکتي جوړښتونو مخه هم نیولې ده.
قومي شوراګانې او د کلیو شوراګانې چې د افغانستان په دودیز سیاسي او ټولنیز جوړښت کې مهم ځای لري، د محلي ستونزو د حل، د شخړو د مدیریت او د ولسي استازیتوب د بنسټونو په توګه کارول کېدې؛ خو طالبان د واک د متمرکز کولو په موخه، دغه شوراګانې هم لغوه کړې او واک یې یوازې د خپل ټاکل شوي قوماندانانو او چارواکو په لاس کې انحصار کړی دی.
په دې توګه، د محلي مشرانو او خلکو رول چې د خپل برخلیک په اړه پرېکړه وکړي، په بشپړ ډول له منځه تللی، او طالبان په هره سیمه کې یوازینی تصمیم نیوونکی ځواک پاتې شوی دی.
دا کار د کلیوالي ټولنو او قومي ډلو خپلواکي او استازیتوب له منځه وړي او محلي ستونزې له تشدد او بې عدالتیو سره مخ کوي.
موازي دین
طالبانو نه یوازې سیاسي او ټولنیزې چارې انحصار کړي، بلکې د اسلام تفسیر او تعبیر یې هم په ځانګړې توګه منحصر کړی دی.
دوی په عملي توګه د اللهي دین پر ځای یې یو موازي دین جوړ کړی، چې یوازې د دوی د خپلې ډلې تعبیر او تفسیر ته دین وایي. په داسې حال کې چې د اسلام اساسي فلسفه د انسان د عقیدې او فکر ازادي او د انتخاب اختیار دی، طالبان د دې اصولو پر ضد روان دي.
دوی د دین په اړه هر ډول مختلف نظر او فکر مردود ګڼي او د خپل تفسیر مخالفت نه یوازې ناسم بلکې د سزا وړ ګڼي.
په دې نظام کې د طالبانو له تعبیر پرته بل ډول فکر کول حرام ګڼل کېږي او حتا خلک باید خپل لباس، خوراک، او ظاهري بڼه هم د طالبانو د معیارونو مطابق تنظیم کړي.
دا د دین او فکر د انحصار تر ټولو خطرناک او استبدادي بڼه ده، چې دین یې د خپل واک د دوام وسیله ګرځولې ده.
دا نه د ولس حکومت دی او نه د اللهي دین پیروي کوي، بلکې دا د ملا یو موازي حکومت دی چې یوازې د ملا لپاره جوړ شوی او د طالبانو فکر پر ټول ولس تحمیلوي.
نچوړ
په افغانستان کې د مېرمنو د تعلیم او کار په اړه د امارت دریځ یو ښه مثال دی، چې څنګه انحصار او استبداد په زور عملي کېږي.
په دې حالت کې نه یوازې افغانان بلکې د نړۍ ډېری مسلمانان او حتا د امارت په منځ کې ځینې دیني عالمان او تجربه لرونکي اشخاص د دې پالیسي مخالف دي؛ خو د امارت امیر د ټولو افغانانو او نړۍوالو مسلمانانو د نظر خلاف خپل دریځ په زور او خشونت سره عملي کوي.
پایله
په دې توګه، افغانستان په نړۍ کې یوازینی هېواد دی، چې په قصدي توګه نجونې او مېرمنې له تعلیم او کار څخه منع کوي.
دا پالیسي د حاکمیت له خوا په سختۍ او استبداد سره د خلکو په مقابل کې تپل کېږي او د ټولنیز حذف او انحصار یوه بڼه یې وړاندې کړې ده.
دا نو په انحصار کې انحصار، په استبداد کې استبداد او په حذف کې حذف دی چې بدترین نوع د حاکمیت دی.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.