ډېپلوماټ ورځپانې د افغانستان د اپینو له کړکېچ څخه د وتلو په اړه یوه مقاله خپره کړې، چې په دې مقاله کې د طالبانو تر حاکمیت لاندې افغانستان کې د اپینو کښت، سوداګري، له طالبانو څخه تر سي ای اې پورې له اپینو سیاسي استفاده، د مېرمنو رول، ستونزو او حل لارو په اړه بحث شوی.
مقاله لیکي، د طالبانو د کوکنارو د بندیز پایښت د یوې څو اړخیزې تګلارې پورې تړلی دی.
د ۲۰۲۲په اپریل کې طالبانو په افغانستان کې د کوکنارو کرکېله بنده کړه.
د دې بندیز له امله د اپینو تولید په ۲۰۲۳ کې د ۹۵ سلنې کمښت سره مخ شو، چې له ۶۲۰۰ ټنو څخه ۳۳۳ ټنو ته راښکته شو.
د کوکنارو کرکېله له ۲۳۳ زره هکتاره څخه ۱۰۸۰۰ هکتار ته کمه شوه.
خو درې کاله وروسته، د مخدره موادو او جرمونو په اړه د ملګرو ملتونو دفتر راپور ورکړ، چې د افغانستان د اپینو بیه لس چنده له ۷۵ ډالرو څخه ۷۵۰ ډالرو ته په هر کیلوګرام کې لوړه شوې ده.
دا زیاتوالی د اقتصاد له اساسي قوانینو سره سم دی، چې کله تقاضا ثابته وي او عرضه کمه شي، نو بیې لوړیېږي.
د مخدره موادو پر ضد بریا، خو د بزګرانو لپاره سزا
د دې بندیز له امله، کوچني بزګران چې ښځې هم په کې شاملې دي، د سخت اقتصادي فشار لاندې راغلي، خو د نشهیي توکو قاچاقبران او سوداګر له دې وضعیت څخه اعظمي ګټه اخلي.
په ځانګړي ډول د افغانستان سوېلي او سوېللوېدیځو ولایتونو کې چېرې چې د کوکنارو کرکېله متمرکزه وه، بزګران له اقتصادي ناورین سره مخ شوي دي.
د ۲۰۲۱ کال د سیاسي بحران او د کرونا ویروس له اغېزو وروسته، د کوکنارو بندیز د افغانستان اقتصاد ته یوه بله قوي ضربه ورکړه.
د نړۍوال بانک د راپور له مخې، تېر کال په ۷۵ هېوادونو کې د سرانه عاید کچه راښکته شوې وه او افغانانو د ورځې له ۴ ډالرو څخه په کم عاید ژوند کوي.
کوکنار: یو د وچکالۍ ضد، باارزښته تجارتي فصل
په افغانستان کې چې فقر، بېثباتي او اقتصادي بحران عام دي، د اپینو تولید د میلیونونو خلکو لپاره یوازینی معیشتي سرچینه ګرځېدلې وه.
د مخدره موادو او جرمونو په اړه د ملګرو ملتونو د ۲۰۱۹ د راپور له مخې، د کوکنارو کرکېله ۳.۳ میلیون افغانانو ته معیشتي ثبات برابر کړی و، چې دا د افغانستان د ټول نفوس ۱۵ سلنه برخه جوړوي.
د کوکنارو کرکېله ډېر زیات کار ته اړتیا لري، چې له امله یې د ښځو لپاره د کار فرصتونه هم پیدا شوي وو.
په افغانستان کې چې ښځې نه شي کولی له نامحرمو نارینهوو سره ګډ کار وکړي، د کور دننه د کوکنارو اړوند کار د هغوی لپاره د عوایدو یوه لاره وه.
د اپینو اقتصادي ارزښت
د مقالې له مخې، په ۲۰۲۱ کال کې د اپینو سوداګري د افغانستان د ناخالص داخلي تولید۱۴سلنه برخه جوړوله.
د طالبانو له واکمنېدو وروسته، اقتصاد نور هم کمزوری شو او د اپینو سوداګرۍ اهمیت لا زیات شو.
د اپینو سیاسي استفاده؛ له طالبانو څخه تر سي ای اې پورې، له ۱۹۵۷ څخه تر ۲۰۲۱ پورې د کوکنارو د بندیز هڅې
لومړۍ هڅه د محمد داوود خان حکومت په ۱۹۵۷ کې وکړه، خو هغه مهال افغانستان یو لوی تولیدوونکی نه و.
بیا د شوروي پر ضد جهاد پر مهال مجاهدینو د اپینو له تجارت څخه مالي سرچینې ترلاسه کړې.
سي ای اې هم په پټه د شوروي ضد جګړې لپاره له دې پیسو کار واخیست.
طالبان او اپین
طالبان چې په ۱۹۹۶ کې پر افغانستان واکمن شول او په ۲۰۰۱ کې یې د اپینو د کرکېلې پر ضد پراخ اقدامات وکړل، تولید یې ۱۸۵ متریک ټنو ته راښکته شو، خو کله چې طالبان له واکه وپرځول شول، د هغوی تر کنټرول لاندې سیمو کې د اپینو تولید بېرته زیات شو.
په ۲۰۲۱ کې طالبان بیا واک ته ورسېدل او د ۲۰۲۲ د اپرېل په میاشت کې یې د کوکنارو پر کرکېله بندیز ولګاوه، چې دا ځل یې د دې پدیدې په تولید کې ۹۵ سلنه کمښت راوست.
د طالبانو دوهګونی سیاست
طالبان که څه هم اپینو ته "حرام" وايي، خو د تېر په څېر یې مالي ګټې ته دوام ورکړی.
دا دوهګونی دریځ نه یوازې د بزګرانو او سوداګرو ترمنځ ګډوډي پیدا کوي، بلکې دا خطر هم شته چې که بیې نورې هم لوړې شي، نو ځیني بزګران به بېرته د اپینو کرکېلې ته مخه کړي.
د ښځو رول
د کوکنارو کرکېله ښځو ته د مالي خپلواکۍ فرصت برابر کړی و.
اوس که د هغوی لپاره روزنیز پروګرامونه، کوچني تجارتونه او کاري فرصتونه برابر شي، دا به نه یوازې د مخدره موادو پر ضد بریا وي، بلکې د افغان کورنیو اقتصادي وضعیت ته به هم پراخه ګټه ورسوي.
د بدیل حل لارې؛ د تایلند بریالی ماډل
تایلند د ۱۹۸۴ څخه تر ۲۰۰۸ پورې د کوکنارو د بدیل پروګرامونه پلي کړل، چې د ملګرو ملتونو له لوري د "بدیل انکشاف" یوه بریالۍ بېلګه ګڼل شوې.
حکومت د بزګرانو عاید جبران کړل، بدیل محصولات یې تشویق کړل او د کوکنارو کرکېله یې پای ته ورسوله.
افغانستان کې ستونزې:
د کوکنارو د بندیز سره، بزګران د بدیل معیشت له نشتوالي سره مخ دي.
د فقر له امله، دوی اړ دي، چې بېرته د اپینو کرکېلې ته مخه کړي.
حکومت کومه اغېزمنه اقتصادي تګلاره نه ده غوره کړې.
څه باید وشي؟
د بزګرانو لپاره د کوچنیو پورونو سیستم رامنځته شي.
د بدیلو فصلونو لپاره د تخمونو او بازار اسانتیاوې برابرې شي.
ښځو ته د کار نوي فرصتونه برابر شي، تر څو کورنۍ اقتصادي ثبات ومومي.
پایله
د طالبانو د کوکنارو د بندیز پایښت یوې پراخې تګلارې ته اړتیا لري، چې یوازې د کرکېلې مخنیوی نه، بلکې د بزګرانو لپاره بدیل اقتصادي فرصتونه هم برابر کړي.
د ملګرو ملتونو سازمانونه کولی شي، چې د طالبانو د دې هڅې له سیاسي ارزښت څخه په استفادې د بزګرانو لپاره یو دوامداره اقتصادي ماډل رامنځته کړي.
که یوازې د اپینو کرکېله منع شي، خو اقتصادي بدیلونه برابر نه شي، نو نه یوازې بزګران له فقر سره مخ کېږي، بلکې د طالبانو د دې بندیز پایښت هم له خطر سره مخ کېدای شي.
د امریکا حکومت د افغان جمهوریت پر مهال د حقاني شبکې د مشر د نیولو پر سر لس میلیون ډالري جایزه اېښې وه.
خو د عدالت لپاره انعام په نوم ا داره چې امریکا ته د مطلوبو کسانو اړوند مالومات او پر دوی د اېښودل شوې جایزې مالومات خپروي، نن د حقاني اړوند مالومات لرې کړي دي.
حقاني ته نږدې سرچینو هم افغانستان انټرنشنل ته ویلي چې د امریکا بهرنیو چارو وزارت دا جایزه لغوه کړې ده.
نوموړي ته نږدې کسانو هم خواله رسنیو کې په پراخه کچه دا خبر خپور کړی دی.
خو له دې سره بیا هم د امریکا بهرنیو چارو، عدلیې وزارت او اېف بي ای وېبپاڼه کې د حقاني اړوند جایزه شته.
د سراج الدین حقاني اړوند د جایزې لرې کېدو دا خبره په داسې مهال ده چې نوموړی تېرو دوو کلونو کې څو ځلې د منځني ختیځ هېوادونو ته لاړ او هلته یې له امریکايي چارواکو سره ولیدل.
همدارنګه دې وروستیو کې د نوموړي او د طالبانو د مشر هبت الله ترمنځ د اختلاف خبره هم کېږي.
