اتلانتیک کونسل وېبپاڼې د طالبانو د سیاسي حرکتونو او ډایسپورګانو غونډو، بینالافغاني خبرو او پر وړاندې یې د ننګونو په اړه یوه مقاله خپره کړې ده. په دغه مقاله کې د بین الافغاني ډیالوګ او پر وړاندې ننګونو ته کتنه شوې چې تر کومې کچې ممکن دي.
په مقاله کې راغلي، په ۲۰۲۱ کې په افغانستان کې د متحدهایالاتو په ملاتړ د جمهوري حکومت ړنګېدو د طالبانو او د جمهوري ریاست د منحل شوي پلاوي ترمنځ د قطر په کوربهتوب دوحه خبرې اترې له خنډ سره مخ کړې او بینالافغاني مذاکراتو امکان یې له منځه یوړ.
په حقیقت کې د فبرورۍ په میاشت کې د ډېرو متنوع افغان کډوالو او د افغان مدني ټولنې په استازولۍ د معتدلو غږونو کنفرانسونو یو ځل بیا د بین الافغاني خبرو موضوع را ګرمه کړه.
همدا ډول د متحده ایالاتو له نوې ادارې سره جوړ جاړی چې ښه مثال یې له امریکایي پلاوي سره د طالب مشرانو لیدل او امریکایي بندیان خوشې کول وو.
تر څنګ یې د نړیوالې ټولنې فرصت، چې د هغو مسلو په اړه د دوه اړخیزو ښکیلتیاوو پالیسي تعقیب کړي چې د کلیدي ښکېلو اړخونو په ګټه دي.
د افغان کډوالو ډایسپوراګانو، راپورته کېدونکې خبرې
په دې وروستیو میاشتو کې د تېر افغان حکومت د خبرو اترو لړۍ پیل شوې ده. د خبرو تمرکز خورا پراخ دی او دوی په بشري تمویل کې ویجاړونکي کمښت، خراب شوي اقتصادي او چاپېریالي شرایط، د ښځو زدهکړو په اړه د نوي رژیم محدودیتونه او د حکومتوالۍ ضعفونو په ګوته کوي.
د دغه ډایسپوراګانو درې ډلې راڅرګندې شوې. یو، هغه کسان چې په هر ډول شرایطو کې د طالبانو په ګډون د هر ډول ښکېلتیا مخالفت کوي. دویم، هغه کسان چې د عدم تشدد د ښکېلتیا پلوي کوي، په دې ګروپ کې د توقعاتو سلسله د ښځو زدهکړې او کار په اړه د بندیزونو لرې کولو څخه د حکومتولۍ ښه کولو او د سیاسي ګډون پراخولو پورې توپیر لري. او درېیم، د طالبانو ملاتړي او مدافعان - په ډېر کم شمېر کې - چې هیڅ زیان نه ویني او په عمومي ډول د رژیم له پالیسیو سره موافق دي.
د فبرورۍ په میاشت کې په مختلفو افغان او نړیوالو مرکزونو کې څو بینالافغاني نوښتونه ترسره شول. په استانبول کې د «ډیالوګ فورم» جوړ شو چې یو شمیر پخوانیو چارواکو او همداراز په کابل کې مېشتو مدني ټولنو پکې ګډون کړی و. دوی تمه درلوده چې په دې غونډه کې به د طالبانو د حکومت غړي او یا هم ملګري ګډون وکړي، خو هېڅوک هم حاضر نه شول. دوه نورې غونډې په قطر کې ترسره شوې. د دوی په منځ کې د افغانستان د راتلونکي فکر فورم (ای ایف ټي ایف) چې د رژیم خواخوږو، مدني ټولنو او غیر طالبانو افغانان پکې ګډون کړی وو، خپله لسمه غونډه په دوحه کې وکړه، چې په ترڅ کې یې د سیمهییزو او نړیوالو صحنو د پراختیا، پوهنې او روغتیا ته د ښځو او نجونو د لاسرسي او د ژوند او ایکولوژیکي ننګونو په اړه چې افغانان ورسره مخامخ دي، بحثونه وشول.
د مقاومت جبهې په ملاتړ یوه بله غونډه په ویانا کې جوړه شوه. په دې غونډه کې، د جمهوري دورې د طالبانو ضد شخصیتونو او د ډیسپورا استازو د وسلهوال مقاومت د تعقیب لپاره د پروګرام پېل کولو په اړه بحث وکړ او په ورته وخت کې یې د یو واحد چتر لاندې د متقابلو ډلو راوستل غوښتل.
د انټرنېټ انلاین چیټونو نور ډولونه د ګوندونو پخواني غړي او د ۱۹۸۰ او ۱۹۹۰ کلونو د مجاهدینو پاتې شوي ګروپونه شامل دي چې په عمده توګه په ترکیه، خلیجي هېوادونو او لوېدیځو هزوادونو کې مېشت دي.
په داسې حال کې چې د دې غونډو لومړنۍ موخه په ښکاره ډول د خبرو اترو د مرکز په توګه خدمت کول دي، ځینې یې د اډ هاک فکر کولو ټانکونو یا مدافع حرکتونو په توګه کار کوي. د پام وړ، د دغو نوښتونو څخه یو څو د لومړي ځل لپاره هڅه کوي چې د افغانستان او بهر څخه د مختلفو شالیدونو اشخاصو، نارینه او ښځینه دواړو سره د یوځای کولو له لارې د خبرو اترو لپاره یوه جامع تګلاره غوره کړي. له دې پلېټ فارمونو څخه هېڅ یو د اوسني یا پخوانیو حکومتونو سره د ښکاره سیاسي تړاو ادعا نه کوي، چې د دوی خپلواک یا نیمه بې طرفه ماهیت روښانه کوي. سربیره پردې، د دې نوښتونو ډیری برخه د دوی لوژستیکي اړتیاوو پوره کولو لپاره په بهرنۍ تمویل تکیه کوي چې د دې خبرو اترو په دوام کې د بهرني ملاتړ اهمیت په ګوته کوي.
د افغانستان دننه؛ د طالبانو دریځ او محدود اختلاف
واک ته د دوی له راستنیدو راهیسې، راپورته شوي طالبان د ۲۰۲۱ کال د اګست دمخه خبرې د «جمهوریت» د ړنګیدو له امله د ځنډېدو په ډول په ګوته کوي، دوی کله ناکله په هغو پلېټ فارمونو کې د افغانانو لږ ګډون زغملی شي چې تاوتریخوالی غندي او په نرمو سیاسي اجنډاوو تمرکز کوي.
د طالبانو خپل منځي اختلاف – یوه قوي موضوع هم خپل طرزالعملونه او محدودیتونه لري، لکه څنګه چې په دې وروستیو کې د څو لوړ پوړو چارواکو د لېرې کولو له لارې ښودل شوي چې د ښځینه زدهکړې او د ډیرو ښکېلتیا په اړه د پالیسۍ خنډونو باندې نیوکه کوي.
دا باید ووایو چې اوس څرګنده شوې چې یو شمېر طالبان زدهکړې ته د ښځو لاسرسی خوښوي او له نورو افغانانو سره د باور جوړونې له لومړنیو مشورو سره مخالف نه دي، په داسې حال کې چې یوه بله ډله چې کوچنۍ خو اغېزمنه ده - د پوهنې د محدودیتونو د لېرې کولو یا هر هغه تعامل سره مخالفت کوي چې کېدای شي د مشارکت سېستم یا د موجوده حکومتولۍ د موډل په اړه د جدي خبرو لامل شي.
دوامداره ننګونې
د یو چتر لاندې سازمان په نشتوالي کې د پام وړ تشه لیدل کېږي چې د جګړې په مقابل کې د ډېپلوماتیکو او غیر متشدد ښکېلتیا دوه مختلفې لارې پلې کولو وړتیا لري.
د تګلارو قطبي کول او د نظرونو تنوع هم د نړۍوالو منځګړو لکه ملګرو ملتونو لپاره دا ستونزمنه کړې چې هغه لاره تعقیب کړي چې د حکومتولۍ او بنسټیزو حقونو په اړه د بینالافغاني خبرو اترو سره د افغان ډیالوګ سره تړاو ولري.
په مارچ میاشت کې د افغانستان په اړه د امنیت شورا له بحثونو وروسته، د ملګرو ملتونو په ملاتړ د دوحې پروسه پلان لري چې ټول هغه مسایل په پام کې ونیسي چې د افغانستان اوسني رژیم او نړۍوالې ټولنې سره وېشي، د یوې افغاني لارې نقشې لپاره د باوري خبرو نقطو په توګه لکه څنګه چې د ملګرو ملتونو په ۲۷۲۱ او ۲۷۷۷ پریکړه لیکونو کې وړاندیز شوي.
د ملګرو ملتونو پروسه به اړتیا ولري چې د مشروعیت او نورمال کولو اهدافو ته د رسېدو لپاره د پخوا غوندې د جوړښت شوي باور جوړونې موضوعي ښکیلتیا څخه کار واخلي. د اجنډا پرمخ وړونکې د ډیاسپورا ځینې ډلې د ملګرو ملتونو د هڅو سره مخالف دي چې پر نقشې د توافق په لټه کې دي، په داسې حال کې چې نور یې د اصلاحاتو په اړه د خبرو اترو او د هېواد د نور انزوا او بې وزلۍ مخنیوي لپاره د باور وړ انتخاب په توګه ګوري.
د افغانانو خپلمنځي بدلون ته په کتو، دا ښکاره ده چې د پلېټ فارمونو، د ایډیالوژیکي، سیاسي، نمایشي، جوړښتي ننګونو سره مخ دي. په هرصورت، دوی په داسې وخت کې د فکرونو او افکارو ارزښتناکه وسیلې او انبارونکي دي چې نړۍواله ټولنه او د افغانستان خلک دواړه د هېواد تر پنځو لسیزو اوږد کړکیچ لپاره د عملي ځوابونو او حل لارو په لټه کې دي. واشنګټن، ملګري ملتونه او په ځانګړې توګه د افغانستان رژیم له بینالافغاني فرصتونو څنګه ګټه پورته کوي، خو په سیاسي اراده او ستراتیژیک لید پورې اړه لري.
دغو ګډونوالو د پنجشنبې په شپه ( د وري ۱۴مه) زیاته کړې، د اطلاعاتو او کولتور ریاست د شعرونو د انتخاب او ارزونې کمېتې یو شمېر شاعرانو ته اجازه نه ده ورکړې چې په دغې دودیزې مشاعره کې خپل شعرونه ووايي.
د ګډونوالو د معلوماتو پر بنسټ، د هغو ادبیانو شعرونو چې پر دغې ډلې یې ډېره انتقادي بڼه لرله، د یادې ډلې د اطلاعاتو او کلتور ریاست د شعرونو د ارزونې او انتخاب کمېټې لهخوا رد شوي او لیکوالانو ته یې د ویلو اجازه نه ده ورکړل شوې.
ګډونوال وړاندې وايي چې په ننګرهار کې د طالبانو تر کنټرول لاندې د نارنج ګل دودیزه مشاعره د اکثریت طالب پلوه شاعرانو او فرهنګیانو په حضور کې ترسره شوې ده.
دا مشاعره تېره شپه د جلالاباد ښار په سراجالعمارت تاریخي بڼ کې جوړه شوې او پهکې د خېبرپښتونخوا یو شمېر فرهنګیانو او شاعرانو هم ګډون درلود.
په ننګرهار کې د طالبانو د حقاني شبکې اړوند کس او د دغه ولایت د اطلاعاتو او کولتور رییس قاري احسانالله ساجد د دغې ډلې له ملي ټلوېزیون سره په یوې مرکه کې د نارنج ګل د سږنۍ مشاعرې د ګډونوالو شمېر تر ۱۰ زرو کسانو ډېر بللی دی.
بلخوا، د ټولنیزو رسنیو له لارې خپرې شوې ویډیوګانې څرګندوي چې یو شمېر طالب پلوه شاعرانو د پښتونژغورنې غورځنګ پر ضد هم شعارونه ورکړي چې د یو شمېر هېوادوالو توند غبرګونونه یې راپارولي دي.
همداراز په ویډیوګانو کې لیدل کېږي چې د ښځو د زدهکړو، کار او نورو حقونو پر ضد هم شعارونه ورکړل شوي دي.
د طالبانو له واکمنۍ مخکې په دغه مشاعره کې نه یوازې افغان قلموالو ښځو ګډون کاوه، بلکې د هغوی د مساوي حقونو او جنسیتي برابرۍ لپاره هم هر ځل غږ پورته کېده، خو پر افغانستان د دغې ډلې له واکمنېدو وروسته نه یوازې په دغه مشاعره کې ښځو ته د ګډون اجازه نشته، بلکې د حاکم رژیم په خوښه یې یو ناخپلواک رنګ خپل کړی دی.
د یادونې ده چې نارنج ګل مشاعره د تېر جمهوري نظام په وخت کې د افغانستان لومړنۍ لویه مشاعره بلل کېده چې پهکې شاعرانو او ادبیانو د شعر ژبه د نیوکو ترڅنګ د افغاني ټولنې غوښتنې بیانولې.
نارنج ګل له ۱۳۴۴ لمریز کال راپدېخوا د ننګرهار فرهنګیانو او شاعرانو لهخوا پيل شوې او هرکال د وخت د حاکمیتونو په همکارۍ د پسرلي موسم په پیل کې جوړېږي.
