د طالبانو او پاکستان تر منځ له یوې اونۍ جګړې وروسته د قطر او ترکیې په منځګړیتوب په دوحه کې د تلې په ۲۶مه د اوربند هوکړه لاسلیک شوه. دواړه لوري به د ترکیې په کوربه توب د یادې هوکړې د میکانیزم پر څرنګوالي نن شنبه(د لړم ۳مه)په استانبول کې مزاکرات پیل کړي.
طالبانو پرون (جمعه د لړم ۲مه) له پاکستان سره د استانبول غونډې لپاره د کورنیو چارو وزارت د مرستیال رحمتالله نجیب په مشرۍ یو پلاوی معرفي کړ او یاد پلاوی ترکیې ته رسېدلی.
طالبانو ویلي، په دې غونډه کې به له پاکستان سره د پاتې مسایلو د پليکېدو څرنګوالي په اړه مفصلې خبرې وشي.
بلخوا ځینو سرچینو رسنیو ته ویلي چې پاکستان په ترکیه کې د طالبانو له استازو سره د خبرو اترو لپاره د پاکستان استخباراتو کې د افغانستان د برخې مسوول، د پوځ عملیاتي مشر او د بهرنیو چارو وزارت استازی ټاکلي دي.
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت ویاند طاهر حسین اندرابي د جمعې په ورځ (د لړم ۲مه) په خپل اونیز خبري کنفرانس کې وویل، له افغان طالبانو سره به د اوربند هوکړې په دویم پړاو مذاکراتو کې له افغانستان څخه د ترهګریزو بریدونو د مخنیوي په موخه هم خبرې وشي.
نوموړي وویل:«د ترکیې په کوربهتوب د اکټوبر په ۲۵مه په استانبول کې د راتلونکې غونډې په ترڅ کې به د څارنې د یوه مشخص او تایید وړ میکانیزم پر جوړولو خبرې وشي،څو د ترهګرۍ ګواښ ته رسېدنه وشي. په دې خبرو کې به د افغانستان له خاورې څخه سرچینه اخیستونکې ترهګرۍ په اړه بحث وشي.»
د پاکستان او افغان طالبانو تر منځ د جګړې اور وروسته له هغې بل شو، چې د پاکستان هوايي ځواکونو د وړمې ۵شنبې د تلې ۱۷مه د افغانستان پر پلازمېنه کابل او پکتیکا بمبار وکړ. پاکستان پرته له دې چې په رسمي توګه د یاد برید مسوولیت ومني ویې ویل، د پاکستان د خلکو د امنیت لپاره هر هغه کار چې لازم وي کوي یې.
پاکستان له یادو بریدونو وروسته په غیر مستقم ډول وویل، چې د کابل په برید کې یې د «ټي ټي پي» مشر نور ولي مسید وژلی، خو له یادو بریدونو څو ورځې وروسته د «ټي ټي پي» مشر نور ولي مسید په یوې تازه ویډیو کې، چې په غرنیو سیمو کې یې اخیستې وه وویل د خېبر پښتونخوا ایالت په خېبر ولسوالۍ کې اوسیږي او له خپلو قبایلي سیمو فعالیت کوي.
په هغه وخت کې د طالبانو دفاع وزارت یاد برید بې ساری، له تشدد ډک او کرغېړن او له خپل حریم څخه یې دفاع خپل حق وباله او خبرداری یې ورکړ که له دې وروسته وضعیت هر څومره ترینګلی کيږي مسوولیت به يې د پاکستان پوځ پر غاړه وي.
طالبانو بیا په دویمه شپه یې (د شنبې په ماخوستن د تلې ۱۹مه) په شاوخوا ۲۵۰۰ کیلومتره فرضي کرښه کې د «غچ اخیستنې» په نوم ځمکني عملیات پیل کړل او د شپې تر نیمايي شاوخوا ۱۲ بجو یې دوام وکړ او بیا یې رسماً د جګړې د پای اعلان وکړ.
اسلام اباد بیا پر پاکستان د افغان طالبانو بریدونه بې دلیله وبلل، خو افغان طالبان خبرداری ورکړ که پاکستان بیاځلي د افغانستان حریم نقض کړي، نو په کلکه به ځواب ورکړل شي.
له دغې جګړې وروسته په افغانستان او پاکستان کې تبلیغاتو زور واخیست او ان تر دې چې دواړو لورو یو بل ته د «رژیم» خطاب هم وکړ.
تر هغې وروسته یو شمېر هېوادونو د افغان طالبانو او پاکستان تر منځ د زغم غوښتنه وکړه او په ترڅ کې یې قطر هم ترکیه مخکښ شول او دواړه لوري یې د تلې په ۲۶مه د اوربند لپاره په دوحه کې د یوه مېز تر شا کېنول.
قطر بیا له یادې غونډې وروسته د افغانستان پر وخت د شپې په نیمايي کې (شنبه د تلې ۲۶مه) د یوې اعلامیې په خپرولو سره اعلان وکړ چې دواړو لورو پر سمدستي اوربند سلا کړې او تر دې وروسته به د دواړو لورو ترمنځ د تلپاتې سولې او ثبات لپاره نور میکانیزمونه هم رامنځته شي.
د دغې لاسلیک شوې هوکړې متن خپور نشو او د پاکستان دفاع وزیر بیا دغه هوکړه «محرمانه» وبلله او د افغانانو له ګڼو غبرګونونو وروسته د طالبانو دفاع وزارت وضاحت ورکړې ته اړ شو او ویې ویل، «په توافقنامه کې په تمامه معنی اوربند، یو بل ته متقابل احترام، د یو بل په امنیتي ځواکونو، ملکیانو او تاسیساتو د بریدونو نه کول، د خبرو اترو له لارې د ټولو مسایلو حل او یو پر بل د بریدونو نه ملاتر یاد شوي، له دې څخه علاوه که څوک نور څه یادوي هغه حقیقت نه لري.»
په ورته وخت کې د طالبانو ویاند ذبیحالله مجاهد د تېرې چهارشنبې په ورځ وویل، د طالبانو او پاکستان ترمنځ د اوربند هوکړه لا نه ده وروستۍ شوې او له همدې امله په عامه توګه نه ده خپره شوې. نوموړي د نیوکه کوونکو په ځواب کې وویل: «څنګه کېدای شي یو داسې تړون خپور شي چې لا هم وروستی شوی نه وي؟»
خو له دې ټولو سره سره شنونکي وايي، پاکستان د باور وړ هېواد نه دی او تر دې مخکې یې له هر ډول هوکړې پښه اېستلې او مسوولیت ته غاړه نهږدي.
د طالبانو مشر همدا څو ورځې مخکې د خپلې ډلې د اوبو او انرژۍ وزارت وزیر ته امر وکړ چې د کونړ پر سیند د بندونو د جوړولو چارې چې هر څومره ژر ممکن وي، پیل کړي.
ملا هبت الله سپارښتنه کړې چې نور دې بهرنیو شرکتونه ته انتظار نه کوي او تړونونه دې له کورنیو شرکتونو سره وکړي.
د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت وزیر عبداللطیف منصور د جمعې په ورځ (د لړم ۲مه) رسنیو ته په یوه غږیز پیغام کې ویلي، د جمهوري نظام پر مهال د شته اسنادو لهمخې پاکستان موافقه ښودلې چې د کونړ پر سیند د برېښنا د تولید بندونه جوړ شي او په وینا یې پاکستان هم خپل مطالعات کړي او په دې چارې سره ضرر نهکوي.
عبداللطیف منصور زیاتوي، «موږ مصمم یو. موږ له څو شرکتونو سره ډېر مخته ولاړو، خو متاسفانه بعضې شرکتونه راشي خبرې وکړي، بیا مثبت یا منفي ځواب نه راکوي. که موږ وتوانېږو بل چاته نه ګورو، موږ داسې یوه طرحه جوړوو چې څرنګه افغان سرمایه ګذارانو ته دعوت ورکړو چې راشي دلته سرمایه ګذاري وکړي هغوی هم ګټه وکړي او دغه بندونه هم جوړ شي.»
نوموړی په ډاګه وايي، د دوی د مطالعاتو لهمخې د کونړ د سیند اوبه د افغانانو دي او باید د دوی په ګټه هم استعمال شي او په وینا یې، د دغه سیند اوبه هېڅ لوري ته نه منحرفېږي یوازې ترې استفاده کېږي او بېرته همدغه سیند ته بهېږي.
د تاریخي روایتونو لهمخې، د کونړ سیند ته «راسا سیند» ویل شوی، خو اوس د کونړ پر سیند شهرت لري. دغه سیند د شرقي هندوکش له «بروغېل تنګي» او د نورستان له غرونو سرچینه اخلي او بیا د کونړ د ناړۍ ولسوالۍ په دوکلام کې د پښتونخوا له «چترال» سیند سره یو ځای کېږي.
د دغه سیند اوبه بیا د کونړ له ناړۍ، غازي اباد، اسمار او شیګل ولسوالیو تېرېږي او بیا د پېچ درې کوچنی سیند ورسره یو ځای بهېږي.
په کونړ کې د دغو اوبو اندازه ۱۸۰۰ میلیارد متر مکعب اوبو ته رسېږي او په کونړ کې د ۴۸۰ کیلومتره په مزل سره بیا په ننګرهار کې د کابل له سیند سره یو ځای کېږي او همداسې د ننګرهار له کامې، ګوشتې او لعلپورې ولسوالیو تېرېږي او له ډیورند کرښې په اوښتو سره پېښور ته رسېږي.
د اوبو د چارو کارپوهانو په وینا، د کونړ د سیند اوبو سرعت ډېر او کابو د کال په ټولو موسمونو کې ثابت دی او پرته له دې چې د اوبو پر کمیت او کیفیت څه اغېز وکړي په هرو لسګونه کیلومترو کې د برېښنا د تولید بندونو د جوړېدو ظرفیت لري.
د تخنیکي څېړنو پر بنسټ، د کونړ سیند اوبه په هره ثانیه کې په اعظمي ډول ۲۳۵۰ متر مکعب او په کمه اندازه ۱۴۹ متر مکعب بهېږي او تر اوسه په شال او څاګي سیمو کې د دوو بندونو لپاره پلان طرحه شوی او هر یو یې د ۱۰۰۰ مېګاواټه برېښنا د تولید ظرفیت لري.
د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت په وینا، دمګړۍ هېواد اوبه د شاوخوا ۲۳ زره مېګاواټه برېښنا د تولید ظرفیت لري په داسې حال کې چې د افغانستان لږ تر لږه ۵ زره مېګاواټه او حد اکثر تر ۷ زره مېګاواټه برېښنا ته اړتیا لري، نو د یادو ظرفیتونو په ګټنې سره افغانستان د برېښنا پر صادرېدونکي هېواد بدلېدای شي.
د کونړ پر سیند په اسعد اباد ښار کې د داوود خان د واکمنۍ پر مهال د مناګي په نوم د برېښنا بند جوړ شوی او په هغه وخت کې تر ۷۵۰ کیلو واټه برښنا د تولید ظرفیت درلود.
په ۱۳۹۲ کال کې د جمهوري نظام پر مهال د اوبو او انرژۍ وزارت د ۹ اعشاریه ۸ میلیونه ډالرو په لګښت ۲ اعشاریه ۱ مېګاواټ برېښنا ته د یاد بند د برېښنا د تولیدي ظرفیت د لوړولو په موخه کار پیل شو او شاخوا ۹ کاله وروسته بشپړ شو خو لا هم ځینې تخنیکي ستونزې لري.
د اوبو چارو کارپوهان وايي، په هېواد کې د اوبو په مدیریت او مهارېدو سره د برېښنا له تولید او سمسورتیا سربېره، کرنه او د کبانو د روزنې سکټور هم غوړېږي او همداراز د صنعتي پارکونو په پراخېدو سره یو زیات شمېر هېوادوالو ته کاري زمینې هم برابرېږي.
پر کونړ سیند د بندونو د جوړولو موضوع له کلونو راهیسې د افغانستان او پاکستان ترمنځ یوه حساسه مساله ګڼل کېږي. د دغه سیند لویه برخه د افغانستان له خاورې سرچینه اخلي او وروسته د پاکستان تر کنټرول لاندې سیمو ته ننوځي او هلته هم د کرنیزو ځمکو د خړوبولو لپاره کارول کېږي.
په تېرو دوو لسیزو کې څو ځله د کونړ د بندونو د جوړولو طرحې وړاندې شوې، خو د ناامنیو، تخنیکي ننګونو او د پاکستان له فشارونو سره یو ځای د حکومتونو د کمزورۍ له امله عملي نه شوې.
شننونکي وايي، که د کونړ پر سیند بندونه جوړ شي، دا به نه یوازې د برېښنا د تولید لپاره ګټور وي، بلکې د افغانستان د اوبو د خپلواک مدیریت لپاره به یو ستر ګام وي، خو په ورته وخت کې دا اقدام به یو ځل بیا د کابل او اسلاماباد ترمنځ اړیکې ترینګلې کړي.
د یادونې وړ ده، چې دمګړۍ په افغانستان کې نږدې ۱۰۰۰ مېګاواټه برېښنا شته او له دې منځه تر ۴۰۰ مېګاواټه یې له کورنیو سرچینو برابرېږي او پاتې نور یې له ایران او منځنۍ اسیا هېوادونو په کال کې د شاوخوا ۳۰۰ میلیونه ډالرو په ارزښت را واردېږي.