مسکا سنګر نیازۍ
د افغانستان انټرنشنل - پښتو خبریاله
د افغانستان انټرنشنل - پښتو خبریاله
نن د غبرګولي ۸مه (د مې ۲۹مه) د پښتو ژبې نړیواله ورځ ده. دغه ورځ له ۲۰۱۰ کال راهیسې، هر کال د غبرګولي پر اتمه نمانځل کېږي، خو په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنېدو وروسته ددې ورځې نمانځلو ته توجه کمه شوې ده.
څه باندې سل ورځې کېږي چې د طالبانو د بهرنیو چارو مرستیال وزیر عباس ستانکزی، د نجونو د زدهکړو پر بندیز له نیوکې وروسته له هېواده وتلی او لاهم بېرته نه دی راستون شوی. نه طالبانو د هغه د پخلا کولو هڅه کړې او نه هم د ستانکزي غیابت ته جدي غبرګون ښودل شوی دی.
د مئ ۳مه په نړۍ کې د رسنیو د ازادۍ ورځ ده، چې هر کال د ملګرو ملتونو لهخوا نمانځل کېږي. دا ورځ په ۱۹۹۳م کال کې د یونسکو د عمومي کنفرانس د یوې پرېکړې په ترڅ کې رسماً اعلان شوه، چې موخه یې په نړۍ کې د بیان ازادۍ ته درناوی، د رسنیو ارزښت ته پام او د خبریالانو د امنیت ملاتړ دی.
کله مو له ځان سره دا فکر یا مو حس کړې چې قلباً خوشاله نه یاست یا هم ذهن او زړه مو دومره نارامه دی چې تل په پرېښانیو او خپګان کې یې؟ یا کله چې سهار له خوبه پاڅې دا حس کوئ چې «بیا سهار شو، بیا تکراري د ژوند چارې او ستومانه زه.»
په نړۍ کې چېرې چې اوبه کمېږي، هلته سیاستونه ژور بحران لورې ځي. د هند او پاکستان ترمنځ د ۱۹۶۰ کال "سند طاس تړون" د اوبو د وېش یو تاریخي سند دی، خو اوس داسې ښکاري چې د دغه تړون اوبه هم خړې شوې دي.
که تاسو د خیانت قرباني شوي یاست، نو بې له شکه چې د سختو احساساتي کړاوونو سره به مخ یاست. حتما به مو دا پوښتنې ذهن ته راځي، چې ما څه تېروتنه کړې؟ ماسره یې ولې خیانت وکړ؟ زما مینه کې څه کمی و؟ یا هم په ما کې څه کمی و؟ دا دردونکې پوښتنې پای نه لري، خو رښتیا هم، خلک ولې خیانت کوي؟
په شلمه پېړۍ کې ژوند داسې نه و لکه نن. خلک به له خپلو ملګرو او خپلوانو سره مخامخ کېناستل، خبرې یې کولې او د سترګو په ژبې سره به یې احساس شریکاوه.
له ۲۰۲۱ کال راهیسې چې طالبان یو ځل بیا په افغانستان کې واک ته رسېدلي، د بیان ازادي، د رسنیو فعالیتونه او د ښځو ونډه له پراخو محدودیتونو سره مخ شوې ده. دا وضعیت نه یوازې د افغانستان د اساسي قانون له اصولو سره په ټکر کې دی؛ بلکې د نړۍوالو حقوقو په رڼا کې هم جدي سرغړونه ګڼل کېږي.
د ټېکنالوژۍ پرمختګ زموږ د ژوند ځيني برخې اغېزمنې کړي، له اړیکو تر زده کړو، تفریحي فعالیتونو او ان خوب پورې. که څه هم سمارټ مبایلونو زموږ لپاره ګڼې اسانتیاوې رامنځته کړي، خو د دې وسایلو بې درکه کارونه زموږ د ذهني، فزیکي او رواني روغتیا لپاره یوه پټه، خو جدي ستونزه ګرځېدلې ده.
د سترګو تورول او د رنجو کارول له پخوانیو دودونو څخه دی چې نه یوازې د ښکلا لپاره کارېږي؛ بلکې روغتیایي او دیني اړخونه هم لري.
ویټامین بي۱۲ چې کوبالامین هم ورته ویل کېږي یو مهم ویټامین دی، چې د بدن لپاره ډېر اړین دی، خو پخپله یې تولید نهشي کولای. دا ویټامین د عصبي حجراتو د فعالیت، د وینې د سرو حجرو د جوړښت او د ډي اېن اې د ترکیب لپاره حیاتي رول لري.
تاریخپوهان وایي، چې نو ورځ یا نوروز یوازې د فارسي ژبو خلکو جشن نه دی، بلکې دا د مختلفو قومونو او هېوادونو ګډ فرهنګي او تاریخي جشن دی، چې د پسرلي د پیل او د نوي کال د راتګ سره تړاو لري.
مفتي منیر شاکر نامتو دیني عالم او د لشکر اسلام بنسټ اېښودونکی و، چې د یوه متنازع شخصیت په توګه پېژندل کېده. شاکر په ۲۰۰۴ کال کې د خېبر پښتونخوا په خېبر ضلع کې د لشکر اسلام بنسټ کېښود، چې ورپسې یې په دیني او سیاسي حلقو کې شهرت وموند.
افغانې سیاستوالې، د پوهنتون استادانې، خبریالانې او د ټولنیزو چارو فعالانې د دوحې مرکچي پلاوی کم ظرفیته بولي او وایي، چې دغه ټیم د افغانستان خلکو ته د حقایقو په وړاندې کولو کې پاتې راغی.
په افغانستان کې له ۲۷ فعالو امنو خونو څخه اوسمهال د امن یوازې یوه خونه فعاله ده او پاتې نور ټول بند شوي دي.
تاسو هم کله داسې احساس کړی چې ولې بدرنګه یاست؟ یا مو شاوخوا کورنۍ او ملګرو کې درته شکایت کړئ ،چې بدرنګه دي او له دې اړخه ځوریږي؟
میاشتنۍ ناروغي یا مېنسټرویشن د ښځو په بدن کې یو طبیعي او دورهيي حالت دی، چې د تولید مثل د سیستم د سالم فعالیت څرګندونه کوي. دا پروسه هغه مهال پیلېږي چې ښځې د بلوغ مرحلې ته ورسېږي، چې معمولاً د ۱۰ څخه تر ۱۶ کلنۍ پورې وي.
افغانستان د زېږون پر مهال د میندو د مړینې له پلوه د نړۍ تر ټولو بد هېواد دی چې په هرو دوو ساعتونو کې یوه ښځه د ماشوم د زېږون پر مهال پکې مري. دا څرګندونې د ملګرو ملتونو سازمان وياند سټېفن ډوچارېک د ۲۰۲۳ کال د دسمبر په پیل کې کړې وې.
د افغانستان د تېر حکومت د ټاکنیزو شکایتونو کمېسیون ویانده زرمینه کاکړ وایي، هغه روحي او رواني صدمه چې پر افغانستان طالبانو واکمنېدو ور کړه، که سل کاله هم تېر شي خپل عادي لومړني ژوند ته نه شي ستنیدلی.
