'نبود نقش پویای زنان در نشست دوحه در مخالفت با حقوق بینالملل است'
ملک ستیز
پژوهشگر روابط بینالملل و استاد دانشگاه
نشست دوحه به دعوت سازمان ملل متحد بزرگترین و کلیدیترین نهاد هماهنگکننده دولتهای جهان راهاندازی میشود.
پژوهشگر روابط بینالملل و استاد دانشگاه
نشست دوحه به دعوت سازمان ملل متحد بزرگترین و کلیدیترین نهاد هماهنگکننده دولتهای جهان راهاندازی میشود.
این نشست هدف خود را ادغام مجدد افغانستان در ساختارها و اصول بینالملل قرار داده است. از اینرو، همایش دوحه که با نمایندگان ویژه چند دولت در امور افغانستان و هیئت اداره بر سر کار طالبان راهاندازی میشود، از اهمیت ویژهای برخوردار است، اما اگر زنان که نیمی از جمعیت افغانستان را تشکیل میدهند در این نشست مهم شرکت نکنند، از دید حقوق بینالملل چه معنی دارد؟
تخطی منشور سازمان ملل
بند سوم ماده اول منشور سازمان ملل متحد بر اصل رعایت و احترام حقوق بشر با حفظ کرامت انسانی همه انسانهای روی زمین بدون تبعیض تاکید کرده است. زمانی که میزبان نشست دوحه، دبیرخانه سازمان ملل متحد است، چگونه میتوان اجرای این اصل منشور سازمان ملل متحد را در دستور کار و فیصلههای آن توجیه کرد؟
تخطی از اعلامیه جهانی حقوق بشر
ماده دوم این اعلامیه، که جوهر و فلسفه حقوق بشر است، بهصراحت تمایز و تبعیض را مردود شمرده و بر حق مشارکت برابر تمام انسانها در جامعه تاکید کرده است. این اعلامیه در ۳۰ ماده خود به شکل مستقیم و غیرمستقیم رعایت بدون تبعیض کرامت انسانی را مسئولیت جامعه جهانی تعیین کرده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر، که میثاق مادر برای تمام هنجارهای قبول شده بینالمللی در امور حقوق بشر است، در نشست دوحه رعایت نشده است.
تخطی از کنوانسیونهای قبول شده جهانی حقوق بشر
ماده دوم کنوانسیون بینالمللی رفع هر نوع تبعیض علیه زنان، تمام جامعه جهانی را بر رفع کامل تبعیض جنسیتی فراخوانده و مرتکبین آنرا سزاوار پیگرد حقوقی دانسته است. بند سوم ماده دوم میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، که یکی از مهمترین قانونهای بینالمللی در امور حقوق بشر است، همه جامعه جهانی را دعوت به رعایت اصل برابری و رفع تبعیض کامل کرده و این کار مهم را مکلفیت جامعه بشری دانسته است. ماده سوم میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای دولتهای جهان و همه سازمانهای جهانی مکلفیت رعایت برابری و همبستگی در تبعیض را یک اصل مهم و اساسی تعیین کرده است. همچنین سایر کنوانسیونهای ناشی از اعلامیه جهانی حقوق بشر به صورت کل تبعیض جنسیتی را جنایت ضدبشری معرفی کرده است. حالا پرسشی مطرح میشود که آیا کمبود نقش زنان در همایش دوحه نماد مبرهنی از تخطیهای این اسناد با اعتبار جهانی نیست؟
تخطیهای آشکار از فیصلههای سازمان ملل متحد
یکی از ارزشمندترین فیصلههای سازمان ملل متحد را قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان متحد تشکیل میدهد. این قطعنامه، که مشمول دستگاه حقوق بینالملل شده، جایگاه زنان را در تصمیمگیریهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ برابری جنسیتی با مردان به بحث گرفته است. این قطعنامه اهمیت زیادی بر دولتهای در حال منازعه و پسامنازعه دارد، زیرا بر نقش زنان در تامین امنیت و صلح و ثبات تاکید کرده است. اما در نشست دوحه این قطعنامه که باید به اصل مهم تبدیل میشد، رعایت نمیشود.
ضعف مشروعیت فیصلهها
مشروعیت فیصلهها در باب مسایل ملی زمانی شکل میگیرد که همه اقشار جامعه حداقل صدا یا نمایندگان خود را در تصامیم بااهمیت ملی داشته باشند. در نشست دوحه کسی از زنان نمایندگی نمیکند و این کمبود مقبولیت و مشروعیت فیصلههای این نشست را زیر پرسش میبرد.
واقعیت این است که هنجارهای یاد شده استخوانهای پیکر دولتهای معاصر و جامعه جهانی را در کل تشکیل میدهد. شاید ما در جهان نمونههای کمی از تخطی این هنجارها توسط خود سازمان ملل متحد را دیده باشیم. حالا نه در تعیین دستور کار این نشست و نه در مشارکت مستقیم در تصمیمگیریهای آن زنان هیچ نقشی نداشتهاند. این ضعف حقوقی بر جایگاه و اعتبار نشست دوحه اثر بدی خواهد گذاشت. از سوی دیگر، فیصلههای این نشست بار حقوقی را که باید میداشت، از دست خواهد داد.
یکی از واقعیتهای تلخ دیگر این است که سازمان ملل متحد با پذیرش پیششرطهای اداره بر سر کار طالبان ارزشها، هنجارها و قوانین بینالمللی را به معامله گرفته است. این امر سبب میشود که منتقدان حقوق بشر بیشتر از همیشه فرصت یابند تا بگویند حقوق بشر وسیلهای برای سیاستمداران و نهادهای سیاسی است.
یکی از مهمترین محورهای راهبردی سازمان ملل متحد دفاع، رعایت و ترویج حقوق بشر از طریق شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد و کمیساریای عالی حقوق بشر این سازمان جهانی است. از سوی دیگر، سازمان ملل متحد وظیفه دارد تا از اجرای هفت کنوانسیون جهانی، حقوق بشر را در جهان نظارت کند. این در حالی است که دستاندرکاران نشست دوحه خود سبب نقض سیستماتیک این اسناد معتبر جهانی میشوند.
رهبر جمهوری اسلامی به دنبال مشارکت بالای رایدهندگان است؛ او میگوید در هر انتخاباتی که مشارکت پایین بوده، زبان بدگویان دراز شده و دشمن شاد شده است. او به خوبی میداند که با گزینههای آزموده شدهای مانند سعید جلیلی و باقر قالیباف نمیتواند انتظار مشارکت بیشتر از انتخابات قبلی داشته باشد.
به همین دلیل با وجود اینکه مسعود پزشکیان در انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۰ رد صلاحیت شده بود، این بار تایید شد تا بتواند در کنار رای قومی خود در میان ترکتباران، کسانی را که هنوز به اصلاحات باور دارند به پای صندوقهای رای بکشاند. هرچند بسیاری در ایران باور خود به صندوق رای و انتخابات را از دست داده و این رایگیری را یک انتصابات دیگر میدانند.
چینش به نفع پزشکیان
با رد صلاحیت افرادی مانند علی لاریجانی که ممکن بود به عنوان چهرهای معتدل و نزدیک به حسن روحانی، باعث پراکنده شدن آرای اصلاحطلبان شود، چینش نامزدها به نفع مسعود پزشکیان رقم خورده است.
در ساختار رهبرمحوری که قانون اساسی جمهوری اسلامی پیشبینی کرده است، کسی نمیتواند بدون تامین نظر علی خامنهای به مقام ریاستجمهوری برسد. رهبر جمهوری اسلامی این نظر را از طریق شورای نگهبان اعمال میکند؛ این شورای ۱۲ نفره از شش عالم دین (فقیه) و شش حقوقدان تشکیل شده است. شش فقیه مستقیماً توسط خود رهبر منصوب میشوند و شش حقوقدان را رئیس قوه قضائيه – که خود منصوب رهبر است – برای تایید به مجلس (پارلمان) پیشنهاد میکند که اعضای آن نهاد هم از فیلتر همین شورا گذشتهاند.
قانون نانوشتهای وجود دارد که نامزدهای برجسته و صاحبنام، پیش از اینکه شناسنامه بهدست در ستاد انتخابات کشور حاضر شوند، از «بیت» چراغ سبز دریافت میکنند و منظور از بیت، دم و دستگاه رهبراست.
رهبر به عدهای «توصیه» میکند نامزد نشوند، چنانکه در سال ۱۳۹۵ به محمود احمدینژاد توصیه کرده بود و او نادیده گرفت و در شورای نگهبان رد صلاحیت شد. گاهی هم مخالفتی نشان نمیدهد و حتی پس از رد صلاحیت، از آنها دلجویی میکند، اما پشت پرده به شورای نگهبان میگوید کار خود را انجام دهند. همانطور که در یک سخنرانی پس از رد صلاحیت علی لاریجانی در انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۰، از او و خانوادهاش دلجویی کرد، ولی این بار که لاریجانی بار دیگر پا پیش گذاشت، به دلایلی که هیچوقت علنی نمیشود، رد صلاحیت شد.
'شیر بییال و اشکم و دم' اصلاحات
علی خامنهای در ۱۵ سال گذشته، اصلاحطلبان را قلع و قمع کرده و رهبران آنها را حصر، زندانی یا ممنوعالتصویر کرده است. بیشتر کسانی که پس از انتخابات جنجالی ۱۳۸۸ به نام جنبش سبز به خیابانها ریختند، یا چهار سال پس از آن، به روبان بنفش حسن روحانی چنگ انداختند، اکنون به تعبیری برانداز شدهاند و به چیزی جز رفتن خامنهای و سرنگونی جمهوری اسلامی رضایت نمیدهند.
کسانی که به نام اصلاحطلب هنوز در ساختار سیاسی ایران باقی مانده و تحمل میشوند، تبدیل به شیر بییال و اشک و دم شدهاند. آنها خط قرمزهای مورد نظر علی خامنهای در عرصه سیاست داخلی و خارجی را پذیرفته و هیچ قصد و غرضی برای به چالش کشیدن جایگاه او در نظام جمهوری اسلامی ندارند.
اکنون و با وجود سالها ممنوعالتصویر بودن محمد خاتمی، رئيسجمهور دوره اصلاحات، عکس و نام او به همراه مسعود پزشکیان در تلویزیون جمهوری اسلامی دیده و شنیده میشود.
آقای خاتمی هم که در انتخابات گذشته به قول خودش در کنار اکثریت ناراضی ایستاده و رای نداده بود، این بار از مسعود پزشکیان حمایت کرد و از مردم خواست با صندوق رای آشتی کنند.
با کوچکتر شدن حلقه حامیان سنتی خامنهای – که نمونهاش را در انتخابات گذشته مجلس و راهپیمایی سالگرد انقلاب دیدیم – رهبر جمهوری اسلامی بیش از گذشته احساس نیاز میکند که به فضای مرده انتخابات، نفس تازهای بدمد و ظاهر جمهوریت نظام را حفظ کند. او میگوید «یکی از چیزهایی که جمهوری اسلامی را بر دشمنان فایق میکند، انتخابات است.» او میخواهد این مشارکت بالا را با فضا دادن به اصلاحطلبان بهدست آورد.
با افزایش احتمال بازگشت دانلد ترامپ به کاخ سفید و موج راستگرایی در اروپا، جمهوری اسلامی به چهرههایی در عرصه سیاست خارجی خود نیاز دارد تا بتوانند پنجره گفتوگو با غرب را باز نگه دارند و تنشزدایی کنند.
در کنار مسعود پزشکیان و علی جلیلی، چهار نامزد دیگر، محمدباقر قالیباف، علیرضا زاکانی، امیرحسین قاضیزاده هاشمی و مصطفی پورمحمدی هم حضور دارند.
دور از ذهن نیست که زاکانی و قاضیزاده هاشمی، در روزهای مانده به انتخابات به نفع یکی از دو نامزد باقیمانده محافظهکاران (قالیباف یا جلیلی) کنار بروند. مصطفی پورمحمدی هم به نفع مسعود پزشکیان کنار خواهد رفت و چه بسا در دولت آینده او، به پستی مانند وزارت دادگستری دست یابد. به این ترتیب، مسعود پزشکیان که در مناظرهها گفته است در دولت خود به سوی همه طیفهای سیاسی و فکری دست دراز خواهد کرد، یک وزیر از جامعه روحانیت مبارز خواهد داشت که پیشینه وزارت در دولت حسن روحانی دارد.
