په پنځو ولایتونو کې بېسیم انټرنېټ قطع شوی دی. دا لیکنه څېړي چې ولې د طالبانو مشر له انټرنېټه وېرېږي او څنګه د فایبر او بېسیم خدماتو تدریجي بندېدل د روایتونو د کنترول، د اعتراضونو د مهار او ازادو معلوماتو ته د ټولنې د لاسرسي د مخنیوي د سیاست یوه برخه ده.
د طالبانو د مشر په امر په بلخ، کندهار، هلمند، نیمروز او ارزګان ولایتونو کې د بېسیم انټرنېټ قطع کېدل د هغه بهیر ښکاره نښه ده چې سرچینې وایي ورو ورو به یې ټول افغانستان ته وغځوي. داسې ښکاري چې مولوي هبت الله دا پرېکړه د انټرنېټ او د ازادو معلوماتو له نړۍ نه د خپلې وېرې پر بنسټ کړې ده.
د طالبانو تېرې کړنې ښيي چې دا ډله هېڅکله له داسې وسیلې سره علاقه نه لري چې له دوی بهر د خبر رسونې بهیر ممکن کړي. له پیل څخه طالبانو هڅه کړې چې یو او هغه هم خپل روایت ولري. د طالبانو حکومت غواړي یوازینی غږ دوی وي چې له افغانستان نه واورېدل شي. خو په تېرو څلورو کلونو کې انټرنېټ هغه کړکۍ وه چې د دوی دا انحصار یې مات کړی دی.
لنډو ویډیوګانو، ولسي ژورنالیزم او د ورځني ژوند خپلواکو روایتونو د طالبانو تبلیغاتي نظم ګډوډ کړی دی.
هبتالله پوهېږي هر تصویر او هره جمله چې د ده له سانسور پرته خپره شي، د طالبانو مشروعیت له پوښتنې سره مخ کوي.
له بدیلو روایتونو وېره
د ۲۰۱۰ او ۲۰۱۱ کلونو عربي پسرلي، چې په منځني ختیځ او شمالي افریقا کې پیل شو او سرچینه یې ازاد انټرنېټ او ټولنیزې شبکې وې، وښوده چې دا فضا کولی شي د حقیقت سنجونې ګډ بهیر او د اعتراضونو تنظیم ممکن کړي.
د «فریډم هاوس» په څېر څېړنیز بنسټونه هم تاییدوي چې د انټرنېټ د ازادۍ کمېدل تل د سیاسي کنترول زیاتېدو سره مل وي.
په داسې شرایطو کې، د رسمي تبلیغاتو ماشین خپل اغېز له لاسه ورکوي. د طالبانو لپاره، چې مشروعیت یې د دین پر ځانګړې تفسیر ولاړ دی، دا ګواښ څو برابره جدي دی. انټرنېټ کاروونکو ته دا زمینه برابروي چې د دین متنوعې سرچینې، بدیل روایتونه او د بشري حقونو د نقض مستند شواهد ولولي. دا کار د طالبانو ایډیولوژیک بنسټونه کمزوري کوي.
د هبتالله امنیتي اندېښنې
د طالبانو د مشر وېره یوازې ایډیولوژیکه نه، بلکې امنیتي هم ده. هغه پوهېږي چې د یو رهبر لپاره چې واک یې د سکوت او عامه ډارونې پر بنسټ ولاړ دی، انټرنېټ ډېر خطرناک دی ځکه کوچنی سیمهییز اعتراض کولای شي د شبکو له لارې په ملي بحران بدل شي.
د نورو هېوادونو تجربې دا حقیقت ښيي: په ایران کې کوچني اعتراضونه څو ځله په سراسري خوځښت بدل شوي، په مصر کې د تحریر څلورلارې محدودې غونډې د حکومت نسکورېدو لامل شوې، او په سوډان کې ټولنیزو شبکو د مخالفانو غږ ملي څپې ته واړاوه. نیپال یې تازه مثال دی. دا بېلګې ښيي چې طالبان ولې له ازاد انټرنېټه دومره وېرېږي.
سربېره پر دې، هبتالله انټرنېټ د «فساد» سرچینه هم ګڼي. د هغه له نظرهموسیقۍ، فلمونو او د ازادۍ او د ښځو د حقونو په اړه معاصرو بحثونو تهد ښځو او ځوانانو لاسرسی د طالبانو جوړ کړی ایډیولوژیک نظام زیانمنوي. همدا ده، چې مذهبي او فرهنګي اندېښنې له امنیتي وېرو سره یو ځای کېږي.
دودیز ملايان هم له ورته ګواښ سره مخ دي، ځکه کله چې هر کاروونکی کولای شي د اسلامي نړۍ د مشهورو پوهنتونونو او سرچینو دیني مواد خپله ولولي، د فتوې مرکزي واکمنۍ نوره یولاس نه پاتې کېږي.
د افغانستان انټرنېټ کاروونکو څو ځلې د هبتالله فرمانونه تر پوښتنې لاندې راوستي دي. په زرګونو متنونه په ټولنیزو شبکو کې خپاره شوي، چې یا په مستقیم ډول یا په غیرمستقیم ډول یې د هغه مشروعیت ننګولی دی. دغه بدیل روایتونه چې کله کله په څو ساعتونو کې زرګونو خلکو ته رسېږي، ښيي چې ډیجیټلي فضا د طالبانو واک له دننه خوري.
افشا کول او شفافیت
انټرنېټ داسې امکانات رامنځته کړي چې اسناد افشا شي او د ډیټا پر بنسټ ژورنالېزم وده وکړي. د «اکسیس نو» راپورونه ښيي چې په نړۍ کې د انټرنېټ بندول په زیاتېدو دي، ځکه حکومتونه د شفافیت د لګښتونو د مخنیوي لپاره سختو لارو ته مخه کوي.
طالبان هم له همدې وېرې سره مخ دي؛ هره معامله، د تاوتریخوالي هره پېښه او هره پټه پرېکړه په پای کې افشا کېږي او د ډیجیټلي حافظې برخه ګرځي. دا ډله څو ځله د همدې له کبله زیانمنه شوې ده، له مالي اسنادو نیولې تر محرمو غونډو پورې، ان تر دې چې د رهبرانو داخلي اختلافات هم رسنیز شوي دي.
ولې پړاو په پړاو بندیز؟
داسې ښکاري چې هبتالله اخوندزاده د طالبانو د ځینو نورو مشرانو تر فشار لاندې پرېکړه کړې چې بېسیم انټرنېټ یو وار د تل لپاره بند نه کړي. دا تګلاره له هغې پروسې سره ورته ده چې د رسنیو د بندولو لپاره یې غوره کړې وه؛ لومړی یې واړه محدودیتونه ولګول او وروسته یې د تصویري رسنیو ډېری برخه وتړله.
طالبان په دې ډول هم د ټولنې غبرګون ازمويي او هم د سیاسي لګښتونو کمولو هڅه کوي. پړاویز بندېدل دې ته زمینه برابروي چې عامه ذهنیت ورو ورو عیار او احتمالي اعتراضونه مهار شي.
د سانسور پاراډاکس
سانسور کوونکي هر ځای له یوې لویې ستونزې سره مخامخ دي؛ هر څومره چې د معلوماتو د بندولو هڅه ډېره شي، د لاسرسي غوښتنه هم دومره لوړېږي. څېړونکي دې حالت ته «د سانسور پاراډاکس» وایي؛ داسې وضعیت چې د یوې محتوا بندېدل خپله په خبر بدلېږي او پام څو برابره ور ډېرېږي. طالبان هم له همدې واقعیت سره مخ دي.
د انټرنېټ پرې کول ښایي لنډمهاله د خبر رسونې بهیر ورو کړي، خو په عمل کې د خلکو تجسس زیاتوي او د نړۍ پام افغانستان ته رااړوي.
په اصل کې د هبتالله وېره د یوې ټولنې له ویښتیا ده. طالبان د ډیالوګپر ځای، چوپتیا او سکوت تحمیلوي. خو نړیوالې تجربې ښيي چې د معلوماتو د سیلاب پر وړاندې هېڅ دیوال مقاومت نه شي کولای.
سربېره پر دې، طالبان بیا هم ښيي چې د نن ورځې له وسایلو سره څومره په ټکر کې دي. په داسې نړۍ کې چې انټرنېټ د اقتصاد، زدهکړو، اړیکو او سیاست نه بېلېدونکې برخه ده، د ډیجیټلي دروازو تړل هم د ټولنې پر وړاندې د طالبانو د بېباورۍ نښه ده او هم د دوی له ناتوانۍ پرده پورته کوي.
طالبان هڅه کوي د منځنیو پېړیو په وسیلو د نوي زمان نظم مهار کړي، خو دا هڅه یوازې هغه درزونه لا ډېر ښکاره کوي چې د دوی او د یوه داسې نسل ترمنځ دي، چې ژوند یې له شبکو او ازادو معلوماتو سره تړلی دی.
طالبان ښایي په موقتي ډول د انټرنېټ سرعت کم کړي یا اړیکې پرې کړي، خو هغه نسل چې په ډیجیټلي نړۍ کې لوی شوی، بېرته د شمعې او د تیلو څراغونو زمانې ته نه ستنېږي.
د افغانستان ځوانان، که په کور دننه دي او که په مهاجرت کې، ژوند او هویت یې له انلاین وسایلو سره تړلی دی. هر نوې انسداد یوازې د حاکمانو او ټولنې ترمنځ واټن پراخوي او څرګندوي چې طالبان له داسې زمانې سره په نابرابره جګړه کې دي چې نور بېرته نه ګرځي.
دا اقدام یوازې پر اړیکو او کاروبار اغېز نه کوي؛ بلکې د هېواد د ځوان نسل پر غږ، هویت او ټولنیزو حرکتونو یې هم ژور سیوری غوړولی دی.
دا حالت د یوې مهمې پوښتنې سبب کېږي: ایا په افغانستان کې هم د جین زي (تنکي ځوان کهول) د راپورته کېدو امکان شته؟
د نېپال تجربه؛ د جین زي (Gen Z) راپورته کېدل
نېپال کې په سپټمبر په میاشت کې داسې یو سیاسي بدلون رامنځته شو چې سرچینه یې د ځوانانو نارضایتي وه.
حکومت د ټولنیزو رسنیو لکه فیسبوک، انسټاګرام او یوټیوب پر کارولو بندیز ولګاوه، چې دا کار د خلکو، په ځانګړي ډول د ځوانانو غوسه راوپاروله. د کار نشتوالی، د فساد کچه، د بیان ازادۍ محدودیتونه او د "نیپوټیزم" تورونه د جین زي د لاریونونو اصلي عوامل شول. دا خوځښت د حکومت د سقوط او د نوي سیاسي واقعیت د رامنځته کېدو سبب شو.
د افغانستان او نېپال ورته والی
که څه هم افغانستان او نیپال د تاریخ، جغرافیې، عقیدې، زده کړو او سیاسي باور له پلوه ډېر توپیر لري، خو د ځوان نسل د ناخوښۍ عوامل ورته دي.
دا ورته والی د ټولنیزو رسنیو له برکته دی، چې له نړۍ سره ځوانان وصل شوي او د خپل حق په پار غږ پورته کوي.
په نېپال کې زرګونو ځوانانو انټرنېټ او ټولنیزې رسنۍ د خپل کاروبار او ژوند وسیله ګرځولې وه، چې له بندیز سره یې د ځوانانو غوسه راوپارېدله، کټ مټ په افغانستان کې هم یو محدود شمېر ځوانان انټرنېټ د خپل رزق وسیله ګرځولې او همدا راز د اړیکو او کاروبار په پار درې کار اخلي چې محدودیت یې ورته غوسه راپارولی شي.
په افغانستان کې اقتصادي بحران دومره ژور شوی چې د ځوانانو لپاره د کار او فرصتونو نشتوالی د مهاجرت د څپو سبب شوی.
په افغانستان کې دا مهال نېږدې اووه میلیونه انسانان ټولنیزې رسنۍ او انټرنېټ کاروي او پر انټرنېټ بندیز ښايي دا کړکېچ لا پیاوړی کړي.
دا مهال په افغانستان کې د ټولیزو اړیکو ټول وسایل تر سخت سانسور لاندې دي او ټولنیزې شبکې د طالبانو تر فشار لاندې په پرلهپسې ډول بندېږي، چې دا چاره د ځوان کهول د نارضایتۍ او غوسې سبب ګرځي.
همدا راز د ټولنې نیمایي برخه له بنسټیزو حقونو بېبرخې شوې، چې دا د جین زي د غوسې یو مهم محرک ګرځېدلی شي.
بل خوا طالبان د ټول واک څښتنان دي او د خلکو ګډون په سیاسي بهیر کې نفي کوي چې دا چاره هم د جین زي د انقلاب او درېدو سبب ګرځېدلی شي.
د افغانستان ځانګړې ستونزې
سره له دې چې عوامل ورته دي، خو افغانستان د ځانګړو شرایطو له امله د نیپال د سناریو بشپړه تکرار نه شي کولی:
د افغان جین زي ځواک او د اعتراض بدیلې لارې
افغانستان د نړۍ یو له تر ټولو ځوانو ټولنو څخه دی؛ شاوخوا ۶۵ سلنه نفوس یې د ۲۵ کلونو څخه کم عمر لري. دغه نسل د نړۍوالو ارزښتونو، ټېکنالوژۍ او د بشري حقونو له ژمنو سره اشنا دی. که څه هم دوی د ښکاره لاریون توان نه لري، خو د اعتراض نوې بڼې یې رامنځته کړې دي:
په افغانستان کې د Gen Z د راپورته کېدو ټول شرایط شته، بېکاري، اقتصادي ستونزې، د بیان د ازادۍ نشتوالی، د ښځو د حقونو تر پښو لاندې کېدل او د انټرنېټ بندېدل؛ خو د طالبانو د امنیتي فشار او ټولنیزو وېشونو له امله دا خوځښت نه شي کولای د نیپال په څېر ښکاره او پراخه بڼه غوره کړي.
افغان جین زي به غالباً خپل غږ په پټو، مجازي او انفرادي لارو ورسوي. که طالبان د ازادۍ د محدودولو لاره همداسې پر مخ یوسي، نو د ځوان نسل غبرګون به د "انلاین مقاومت" په بڼه واورېدل شي او یا به هم د کډوالۍ په څپو کې انعکاس شي.
په هر حال، د افغانستان د راتلونکې سیاسي معادلې پر جوړولو کې د دې نسل رول له پامه نه شي غورځول کېدی.
دا لومړی ځل نه دی، بلکې له دې وړاندې هم پاکستان د افغانستان پر خاوره برید کړی چې نه یوازې د افغانستان د ملي حاکمیت پر وړاندې ښکاره سرغړونه ده، بلکې د نړۍوالو قوانینو له مخې هم دا ډول بریدونه مشروعیت نه لري.
که چېرې د نړۍوالو بشردوستانه قوانینو، د ملګرو ملتونو د منشور، سیمهییزو تړونونو، د بشري حقونو اصولو او د ګاونډیتوب د اصولي ماهیت په اساس دا ډول بریدونه وڅېړو؛ نو جوتیږي چې دا بریدونه د افغانستان پر خاوره ښکاره تېری، له بشري حقونو سرغړونه او د د نړۍوالو کنوانسیونونو او د ملګرو ملتونو د منشور نقض دی.
۱. د دولتي حاکمیت اصل او د ملګرو ملتونو منشور
د ملګرو ملتونو منشور په دویمه ماده کې د هر دولت د ملي حاکمیت، سرحدي بشپړتیا او سیاسي خپلواکۍ د نه نقض اصل روښانه کړی دی.
د ملګرو ملتونو د چارټر په دویم ارټیکل په څرګند ډول د هر ډول زور استعمال یا د زور ګواښ پر دولتونو بندیز لګوي.
د دې مادې له مخې یوازې دوه استثناوې شته:
د پاکستان وروستي بریدونه په دې دواړو کې نه راځي، ځکه نه امنیت شورا اجازه ورکړې او نه هم د ځانساتنې شرایط ثابت شوي دي.
که څه هم پاکستان بار - بار ادعا کوي چې په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې پاکستاني طالبان ژوند او فعالیت کوي، خو په وروستیو بریدونو کې یوازې عام وګړي وژل شوي دي.
۲. د ځانساتنې (Self-Defense) ادعا او حقوقي ننګونې
پاکستان ډېر ځله خپلې نظامي مداخلې د ترهګرو ډلو د ځپلو تر نامه لاندې توجیه کوي. خو د نړۍوالو قوانینو له مخې، د ځانساتنې اصل یوازې هغه وخت منل کېږي چې لاندې شرطونه پوره کړي:
په ډرون بریدونو کې چې اکثره ماشومان او ښځې قربانیان دي، د تناسب اصل نه یوازې نقض کېږي، بلکې په نړۍوالو محکمو کې د جنګي جرم په کټهګورۍ کې راځي.
۳. نړۍوال بشردوستانه قوانین او د ملکي وګړو ساتنه
د جنیوا تړونونه (1949) او د هغوی ضمیمه يي پروټوکولونه د جګړو پر مهال د ملکي وګړو د ساتنې اصل بنسټیز ګڼي.
۴. د سیمهییزو تړونونو سرغړونه
پاکستان او افغانستان دواړه د سارک غړي دي. د دې ټولنې منشور د یو بل د خاوري د نه نقض، د ګډې سولې او د غیرمداخلې اصل تاییدوي.
سربېره پر دې، د پاکستان اقدامات د اسلامي کنفرانس سازمان (OIC) له اصولو سره هم ټکر لري، کوم چې د اسلامي هېوادونو ترمنځ د سولې او خپلواکۍ درناوی اړین بولي.
۵. د نړۍوالو بشري حقونو اړخ
د بشري حقونو نړۍوال اسناد لکه:
د ژوند حق یو نهماتېدونکی اصل ګڼي. د ډرون بریدونه چې د بېمحاکمې وژنې سبب کېږي، د ژوندانه د حق ښکاره نقض دی او د نړۍوالو بشري قوانینو پر وړاندې لویه پوښتنه راپورته کوي.
۶. د سیمې او نړۍ پر امنیت اغېزې
د ډرون بریدونه یوازې د سرحدي شخړو د زیاتېدو لامل کېږي. د عامو خلکو وژل د افغانانو پر پاکستان د باور کچه له منځه وړي. د دواړو هېوادونو ترمنځ د دایمي دښمنۍ اور ته تېل اچوي او په نړۍواله کچه دا کړنې د ترهګرۍ د ځپلو پر ځای د افراطي ډلو د جلب او جذب وسیله ګرځي.
که څه هم طالبان په نړۍواله کچه د افغانستان د قانوني حکومت په توګه نه دي پېژندل شوي، خو د واک ټول وسایل یې په لاس کې دي. د همدې له امله د خلکو د ژوند د خوندیتوب او د ملي حاکمیت د دفاع مسوولیت په عملي توګه له دوی سره دی.
د نړۍوالو قوانینو له مخې، حتا de facto واکمن ځواکونه د خلکو د اساسي حقونو په ساتنې مکلف دي. خو که چېرې طالبان که د پاکستان پر وړاندې چوپ پاتې شي، د ولس د اعتماد وروستۍ کچه هم له لاسه ورکوي. که جدي غبرګون ښکاره کړي، د پاکستان له سختو سیاسي فشارونو سره به مخ شي.
دغه وضعیت طالبان د یوې حقوقي او سیاسي معضلې سره مخامخ کړي دي.
د طالبانو د ګڼو چارواکو کورنۍ، کاروبارونه او سیاسي اړیکې په پاکستان کې ځانګړې ریښه لري، دوی د یاد ریښه يي مجبوریت په اساس نه شي کولی چې د پاکستان پر وړاندې ورته عمل وکړي او یا هم یو غښتلی دریځ ونیسي.
د خوست، ننګرهار او کونړ ډرون بریدونه د نړۍوال حقوقي نظام له نظره هېڅ ډول مشروعیت نه لري. دا بریدونه د افغانستان پر ملي حاکمیت، د خلکو پر ژوند او د سیمهییزې سولې پر ثبات ښکاره ګواښ دي.
افغانستان په هغه وخت کې کولی شي چې د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته شکایت وکړي، چې دا هېواد نړۍوال رسمیت ولري.
همدا رنګه د نړۍوالې جزایي محکمې (ICC) له لارې د بشري حقونو د سرغړونو دوسیه ثبت کړي او سیمهییزو سازمانونو لکه، سارک او اسلامي همکاریو سازمان له لارې د پاکستان پر ضد ډېپلوماټیک فشار زیات کړي.
دا چې دا مهال افغانستان په نړۍواله کچه هېڅ ډول رسمیت نه لري، نو اوسني حاکمان هم حق نه لري چې په ملګرو ملتونو او یا نورو نړۍوالو سازمانونو کې د شکایت دوسیه ثبت کړي.
خو دا چې د ډرون ړانده بریدونه یوه بشري سرغړونه ده، اړتیا ده چې نړۍواله ټولنه چوپ پاتې نه شي.
که نړۍواله ټولنه د دغو بریدونو پر وړاندې بېپروا پاتې شي، نه یوازې د افغانستان خاورې ته به تاوان رسېږي، بلکې د نړۍوالو قوانینو اعتبار هم تر پوښتنې لاندې راځي.
د هغه نوم په ځانګړې توګه د افغانستان له قضیې سره تړل کېږي، ځکه هغه د امریکا له لوري د طالبانو او امریکا تر منځ د دوحې تړون (فېبروري ۲۰۲۰) د اصلي تعامل کوونکي په توګه پېژندل کېږي؛ خو د دې تړون په اړه نیوکې او لانجې، چې د افغانستان د سقوط او د طالبانو د بېرته واک ته رسېدو لامل وګرځېدې، د خلیلزاد نوم د ستاینې پر ځای د ملامتۍ او انتقادونو سیوري لاندې راوست.
که څه هم د امریکا د جمهوري غوښتونکي ولسمشر ډونالډ ټرمپ له نېږدې کړۍ سره د خلیلزاد اړیکې پخوانۍ ریښه لري؛ خو د ټرمپ د بیا واک ته له رسېدو وروسته دغه پخوانی ډېپلوماټ په سیاست کې د بیا دخیلیدو په امید په انتظار پاتې دی.
دا مهال خلیلزاد هڅه کوي چې یو ځل بیا خپل ځان مطرح کړي او د یوې نوې سیاسي دندې لپاره خپله وړتیا د ټرمپ ادارې ته وښيي. هغه اوس هم په امریکا کې له سیاسي کړیو سره اړیکې ساتي، د افغانستان او پاکستان په تړاو څرګندونې کوي او هیله مند دی چې یو ځل بیا د "ځانګړي استازي" یا ورته کومې دندې اکرام پرې وشي.
مخکې له دې چې د افغانستان لپاره د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د پخواني استازي په تړاو بحث وکړو، اړتیا ده چې په کریریزم وغږیږو.
کېریریسټ په سیاسي ټولنپوهنه کې یوه مشهوره اصطلاح ده، چې له سلګونو کلونو راپه دېخوا کارول کیږي.
په سیاست، ډېپلوماتیکو چارو او حتا ټولنیزو خدمتونو کې ځینې کسان داسې لیدل کېږي چې د خپلې ټولنې د خدمت پر ځای یوازې خپل شخصي مقام او دندې ته لومړیتوب ورکوي.
دغه ډول اشخاصو ته په سیاسي او ټولنیزو ادبیاتو کې کیریریسټ (Careerist) ویل کېږي. کیریریسټ هغه څوک دی چې د ملي ارزښتونو، اصولو او خلکو د خیر پر ځای د خپلې ونډې، مقام، امتیاز او دندې د دوام لپاره هر ډول معامله او سازش ته چمتو وي.
د کېریریسټ ځانګړنې
زلمی خلیلزاد د یو کېریریسټ انسان په توګه
خلیلزاد د "کېریریسټ" یا مقامطلب انسان یو څرګند مثال دی. هغه تل هڅه کړې چې د شرایطو او حالاتو په بدلولو سره ځان په قدرت کې وساتي او د یوې مهمې دندې خاوند پاتې شي. د هغه سیاسي ژوند داسې ښکاري چې تر ډېره د شخصي لاسته راوړنو او د مقام د ترلاسه کولو په محور راڅرخي، نه د یوې اوږدمهالې او باثباته تګلارې په بنسټ.
د هغه تګلاره داسې ده چې کله د امریکا په نظامي، سیاسي او یا د سولې په خبرو کې نوی فرصت پېدا شوی، نو خلیلزاد په مهارت سره ځان د "اصلي لوبغاړي" په توګه وړاندې کړی دی. د عراق جګړه، د افغانستان جګړه، د منځنۍ اسیا سیاستونه او بالاخره د طالبانو سره د سولې خبرې، ټول هغه میدانونه دي چې خلیلزاد پکې ځان ته ځای پېدا کړی دی.
د دوحې تړون؛ د خلیلزاد لویه خو ناکامه معامله
په ۲۰۲۰ کې د طالبانو او امریکا تر منځ د دوحې تړون د خلیلزاد تر ټولو مهمه لاسته راوړنه بلل کېده. خو د وخت په تېرېدو سره دا تړون د امریکا لپاره د یوې سترې ناکامۍ او د افغانستان د خلکو لپاره د یوې فاجعې په توګه یادېږي.
د دې تړون له مخې، طالبانو ژمنه وکړه چې له القاعدې او نورو ترهګرو ډلو سره به اړیکې پرې کوي، خو وروسته پېښو ثابته کړه چې دا ژمنه یوازې په کاغذ کې وه. امریکا په بېړه خپل ځواکونه وایستل، خو طالبان بیا د زور له لارې واک ته ورسېدل او د بشري حقونو خلاف اقدامات یې پیل کړل. دا ټول د خلیلزاد پر سیاسي میراث یو دروند تور دی.
د واک د بیا تر لاسه کولو امید
زلمی خلیلزاد اوس د امریکا په سیاسي حلقو کې د ځان د بیا مطرح کولو لپاره پر هڅو بوخت دی. هغه د رسنیو له لارې خپل نظرونه وړاندې کوي، د افغانستان او پاکستان په چارو تبصرې کوي او هڅه کوي چې د ټرمپ ټیم ته وښيي چې لا هم د سیمې لپاره ګټور دی.
خلیلزاد پوهېږي چې ټرمپ د افغانستان قضیه یو ځل بیا د امریکا د بهرني سیاست په لومړیتوب کې نه شي راوستلای، خو دی غواړي ځان د "سولې د تجربه لرونکي استازي" په توګه وړاندې کړي. په واقعیت کې دا یوه بله هڅه ده چې د هغه د کریریسټ شخصیت تسلسل وښيي.
خلیلزاد لا هم هڅه کوي چې په سیمه کې د یو منځګړي په توګه خپل رول وښيي. کله ناکله د افغانستان په اړه مشورې ورکوي، کله د پاکستان د سیاستونو په اړه نظر څرګندوي؛ خو منتقدین وايي چې د هغه دغه څرګندونې یوازې د ځان لپاره د سیاسي فضا جوړولو هڅې دي، نه د افغانستان د خلکو د خیر غوښتنه.
د خلیلزاد د شخصیت او کړنو تحلیلي ارزونه
زلمی خلیلزاد د یوې ځانګړې څېرې په توګه د امریکا او افغانستان په معاصر تاریخ کې ثبت شوی دی. خو د هغه نوم د یوې بریالۍ تګلارې پر ځای د ناکامو معاملو، د ځان غوښتنې او د مقامطلبۍ له مخې یادېږي.
هغه د یو "کېریریسټ" انسان په توګه د خپل ژوند هره برخه داسې تنظیم کړې چې تل د یوې مهمې دندې خاوند پاتې شي.
اوس چې د هغه پخوانی ملګری ډونالډ ټرمپ یو ځل بیا د امریکا د ولسمشر په توګه ټاکل شوی، خلیلزاد هم هڅه کوي ځان ورته د ګټور استازي په توګه وړاندې کړي.
خو پوښتنه دا ده: ایا هغه به یو ځل بیا وتوانېږي چې د امریکا سیاستوال قانع کړي او که به د تاریخ په پاڼو کې د یوې ناکامې څېرې په توګه پاتې شي؟
