د ټرمپ له خوا د اسراییل او ایران تر منځ اوربند په تړاو لویې پوښتنې
افغانستان انټرنشنل - پښتو
ډونالډ ټرمپ چې د تېرې اونۍ په پای کې امریکايۍ بم اچوونکې د ایران پر اتومي تاسیساتو د برید لپاره واستولې، باور یې درلود، چې له خپل متحداسراییل سره د تهران د اتومي پروګرام په کمزوري کولو کې مرسته کولای شي او هممهاله خپله پخوانی ژمنه وساتي، چې نه غواړي په اوږدمهاله جګړه کې ښکېل شي.
رویټرز خبري اژانس د سې شنبې په ورځ، د چنګاښ په ۳مه، راپور ورکړ چې څو ورځې وروسته د ټرمپ لهخوا د ایران او اسراییل ترمنځ د اوربند د اعلان اقدام ښيي، چې ممکن نوموړیپه بمبارۍ توانېدلی چې د ایران مشران بیا خبرو ته کینوي.
خو سره له دې، لا هم یو لړ مهمې پوښتنې بېځوابه پاتې دي. له هغې جملې څخه دا چې: ایا رښتیا هم اوربند د دغو دوو پخوانیو دښمنانو تر منځ عملي کېدای شي، چې کلونهیې ترمنځ "په سیوري کې جګړه" روانه وه، او په دې وروستیو ۱۲ ورځو کې دا شخړه د هوایي بریدونو او مستقیمو حملو تر کچې لوړه شوې؟
د جګړې ۱۱مې ورځې ته کتنه
د دواړو خواوو ترمنځ د اعلان شوي اوربند شرایط هم لا هم روښانه نه دي. سره له دې چې ټرمپ په خپلو ټولنیزو شبکو کې دا "یو بشپړه او سرتاسري اوربند" یاد کړی.
همداراز دا روښانه نه ده چې واشنګټن او تهران به ناکامو شوېو اتومي خبرو ته دوام ورکړي او که نه، او د ایران د بډایه شویو یورانیمو برخلیک به څه وي، چې څېړونکي وایي د امریکا او اسراییل له هوایي بریدونو خوندي پاتې شوي.
د امریکا پخوانی استخباراتي افسرجاناتان پانیکوف وايي، « اسراییليان خپلو ډېرو موخو ته رسېدلي دي او ایران د وتلو لاره لټوله. امریکا هیله لري چې دا د پای پیل وي. خو اصلي ننګونه دا ده چې ایا د دوام لپاره کومه واضحه ستراتیژي هم شته؟».
رویټرز لیکلي، سره له دې چې د شخړې د پای ته رسېدو هیلې زیاتې شوې دي، بیا هم دا پوښتنې پر ځای پاتې دي چې په رښتیا کوم څه توافق شوي؟
بل خوا، د اسراییل پوځ اعلان وکړ چې د سې شنبې پر سهار له ایران څخه پر اسراییل توغندي توغول شوي دي.
د اسراییلي عاجلو خدماتو له مخې، په بئرشبع ښار کې د یوې ودانۍ پر سر د توغندي لګېدو له امله پنځه کسان وژل شوي دي.
یوازې لږ وروسته، ټرمپ اعلان وکړ چې د ایران او اسراییل تر منځ اوربند "اوس عملي شوی"، او له دواړو هېوادونو یې غوښتنه وکړه چې دا شرایط نقض نه کړي.
سره له دې چې یو ایراني چارواکي مخکې تایید کړې وه چې تهران اوربند منلی، د بهرنیو چارو وزیر عباس عراقچي بیا اعلان وکړ: « تر هغې چې اسراییل خپل بریدونه ونه دروي، د اوربند خبره بېځایه ده».
سوله د زور له لارې؟
ټرمپ او پلویانیې دا وضعیت د بهرني سیاست یوه تاریخي لاسته راوړنه بولي، چې دوی یې "د ځواک له لارې سوله" بولي.
ټرمپ د اسراییل دا ادعا تایید کړې وه چې تهران د اټومي وسلې جوړولو ته نژدې شوی، خو ایران تل دا رد کړې ده.
د امریکا استخباراتي ادارو د روان کال په پیل کې ویلي وو چې ایران په فعاله توګه اټومي وسلې نه جوړوي، او دا ارزونه تر اوسه نه ده بدله شوې.
د ټرمپ اعلان یوازې څو ساعته وروسته له هغې وشو، چې ایران د امریکا له لورې د ۳۰ زره پونډي بمونو د کارولو په غبرګون کېپه قطر کې د امریکايي هوایي اډې پر لور توغندي وتوغول. دې بریدونو کوم ځاني تلفات یا ستر زیانونه نه درلودل.
د ټرمپ د ادارې چارواکي د تهران دغه غبرګون "محاسبه شوی" وباله، او هدفیې د شخړې د لا پراخېدو مخنیوی وباله.
ټرمپ له دواړو لوریو وغوښتل چې خبرې وکړي. د سپینې ماڼۍ یو لوړپوړي چارواکي وویل اسراییل له اوربند سره موافقه کړې، خو شرطیې دا دی چې ایران نور بریدونه ونهکړي. نوموړي همداراز وویل چې ایران هم د بریدونو د نهتکرار سیګنال ورکړی دی.
دغه چارواکی وايي، ټرمپ له نتنیاهو سره مستقیمې خبرې کړې، او همداراز مرستیال ولسمشر جیدي ونس، د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو او د منځني ختیځ لپاره ځانګړي استازي استیو ویتکاف هم له تهران سره د مستقیمو یا غیرمستقیمو اړیکو برخه وو.دوحې هم د تماسونو په ټینګښت کې رول لوبولی.
سپینې ماڼۍ ویلي، تهران د "شدید ضعف" له امله اوربند ته غاړه ایښې. د اسراییل له خوا د څو ورځو بریدونو په ترڅ کې د ایران نظامي او اتومي تاسیسات بمبار شوي، او ځینې مهم کسان لکه د اتومي پروګرام کارکوونکي یا امنیتي مشران وژل شوي یا هدف ګرځېدلي دي.
درې اسراییلي چارواکو تر دې مخکې ویلي وو چې اسراییل غواړي خپل عملیات ختم کړي او دا پیغامیې واشنګټن ته هم رسولي خو دا به تر ډېره پورې د تهران پر چلند پورې تړلی وي.
د ختیځې آسیا کارپوهه لورا بلومنفلد وايي: «اوس چې ټرمپ اعلان کړی سوله شوې، دا به نتنیاهو ته ډېر سخت وي چې علناً ورسره مخالفت وکړي».
د ټرمپ لوی قمار
د ټرمپ پرېکړه چې پر ایران اتومي تأسیساتو برید وکړي، د هغه د ولسمشرۍ تر ټولو ستر او شاید خطرناک ګام بلل شوی.
ټرمپ هیله درلوده چې نه یوازې د ایران د فردو اتومي مرکز له منځه یوسي، بلکې د ایران غبرګون هم محدود پاتې شي.
خو اندېښنه دا وه چې ایران ښايي د نړۍ تر ټولو مهم د نفتو مسیرهرمز تنګیبندکړي، د امریکا پر پوځي اډو بریدونه وکړي یا خپلو نیابتي وسلهوالو ته امر ورکړي چې په سیمه کې بریدونه پیل کړي.
که ټرمپ وکولای شي دا شخړه پای ته ورسوي، نو ښايي د دیموکراتانو له ډېرو نیوکو خلاص شي، او همداراز د هغه جمهوريپال ملاتړي چې د بهرنۍ مداخلې مخالف دي، هم راضي شي. هغوی بمبارۍ د ټرمپ له انتخاباتي ژمنو سره مخالفې بولي.
دغه "بریا" کولی شي ټرمپ ته دا زمینه برابره کړي، چې تمرکز بېرته کورنیو مسایلو ته واړوي، لکه له اسنادو پرته مهاجرین ایستل یا د سوداګریزو شریکانو پر ضد د سوداګریزو جګړو پیل.
خو ټرمپ او ټیمیې نشي کولای د تهران کړنې او پاتې پوښتنې له پامه وغورځوي.
دنیس راس، چې د جمهوريپالو او دموکراتو حکومتونو د منځني ختیځ د پخوانیو خبرو اترو استازی و، وایي: «ایا اوربند دوام مومي؟ هو، ایران ورته اړتیا لري، او اسراییل هم د خپلو دفاعي اهدافو ډېره برخه ترلاسه کړې».
خو ستونزې لا هم شته، « ایران ډېر کمزوری شوی، خو د دې هېواد د اتومي او توغندیزو پروګرامونو راتلونکی څه دی؟ د بډایه شویو یورانیمو برخلیک څه کېږي؟ خبرې پکار دي ، خو دا به اسانه نه وي».