شننې

افغانستان د بې‌باورۍ، بې‌ثباتۍ، بې‌نظامۍ او ګډوډۍ له اوږده بحران سره مخ دی. ډېری افغانان د دې وضعیت علتونه یوازې په اشخاصو او سیاستوالو کې لټوي، خو ستونزه تر دې ژوره ده.

بېګاه شپه پر کابل پاکستانیو الوتکو بمبار وکړ، د تلفاتو او ټپیانو خبرونه ورکړل شوي دي.

د طالب چارواکو د محاکمې لپاره د افغان مېرمنو ولسي محکمه چې موخه یې د طالبانو له‌خوا پر افغان ښځو او نجونو د ترسره شویو سیستماتیکو جنایتونو مستندول او نړۍ ته ښودل دي، د عدالت په برخه کې یو بې ساری ګام دی. عدالت که د مادرید له یوې کوټې هم پیل شي، د تاریخ لوری بدلولی شي.

د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا په یوه مهم اقدام کې د افغانستان لپاره د بشري حقونو د سرغړونو د څار او حساب ورکونې نوی نړۍوال میکانیزم تصویب کړ.

د طالبانو د مشر له لوري د انټرنېټ د پرې کولو تر امر وروسته، افغانستان د ۴۸ ساعتونو لپاره له نړۍ سره د اړیکو په تورو شپو کې ډوب شو. دې کار نه یوازې په هېواد کې ټولنیز او اقتصادي بحران راولاړ کړ، بلکې د ځینو سرچینو په وینا، د طالبانو د مشرانو ترمنځ یې هم اختلافونه راوپارول.

د افغانستان خلک له ډېرو سنګینو او ځوروونکو مسالو سره مخ دي. هغوی د بهر نه تحمیل شوې د یوې ټوپکمارې ډلې د غیرمشروع دیکتاتورۍ د رژیم لاندې ژوند کولو ته مجبور دي او د هر ډول بشري حقوقو نه محروم دي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د «مسکو فارمټ» ناستې له ګډون وروسته راتلونکې اوونۍ هند ته ځي. دا سفر د ملګرو ملتونو د امنیت شورا له خوا د یوې اوونۍ ځانګړي معافیت په اساس ترسره کېږي. خبریال وحید پیمان په دې لیکنه کې د متقي د سفر احتمالي هدفونه څېړلي دي.

انټرنېټ د نننۍ نړۍ د وینې د رګونو په څېر دی. کله چې دا رګ پرې شي، ټولنیز ژوند، اقتصاد، زده‌کړې او ان رواني وضعیت په ټپه درېږي. افغانستان چې له وړاندې د جګړې، سیاسي ناورین او اقتصادي ستونزو سره لاس او ګرېوان دی، د نوري فایبر پرې کېدو له امله د یوې نوې بحراني څپې شاهد دی.

نن سبا په امریکا کې د ملګرو ملتونو په عمومي غونډه کې د ګډون په موخه د ټولې نړۍ نه د هیوادونو ولسمشران او لوړپوړي نمایندگان راټول شوي دي.

د ۲۰۱۰ کال په نومبر کې د جرمني بهرنیو استخباراتو (بي اېن ډي) اي اېکس ۹۰۰ الوتکې له خلیج نه یو پټکی لرونکی سړی، چې د ملا عمر ځانګړی استازی بلل کېده، په ساړه ژمي کې په مونشن هوايي ډګر کې کوز کړ او په یوه پرتمین هوټل کې یې واړول.

ډونالډ ټرمپ د دویم ځل لپاره د امریکا له ولسمشر کېدو ووروسته څو ځله په افغانستان کې د بګرام پوځي اډې د ترلاسه کولو خواهش څرګند کړی، خو وړمه ورځ یې په لندن کې بریتانیا ته د خپل سفر په پای کې په مطبوعاتي کنفرانس کې خپله دغه غوښتنه یو ځل بیا په جدي توګه تکرار کړه.

لیکوال: عبدالغفور لېوال، د ایران لپاره د افغانستان پخوانی سفیر د سیتي -ساکي قبیلو ګډوله یوچیان (کوشانیان) تر میلاد شاوخوا سل کاله وړاندې د افغانستان په شمال کې ځای پرځای شول او د پینځه‌ګونو قبیلو په تشکیلاتو کې یې نور ساکان او تاهیان (تخاریان) مخ په سهیل راټېل وهل.

د افغانستان د بهرنیو چارو پخواني وزیر په هغه لیکنه کې چې افغانستان انټرنشنل ته یې لېږلي ویلي،امنیت شورا د افغانستان ناورین سم تشخیص کړی، خو اراده او حل یې نه درلود. هغه زیاتوي د امنیت شورا وروستۍ ناستې وښوده چې ستر قدرتونه د افغانستان په اړه په یوه نظر نه دي.

بګرام هوايي اډه د شاوخوا شل کلونو لپاره د امریکا او ناټو ځواکونو تر ټولو ستره نظامي پایګاه وه. دغه ځای یوازې د یوې پوځي اډې حیثیت نه درلود، بلکې د امریکا د ستراتیژیکو محاسبو د محراق حیثیت یې درلود.

عامه ذهیت د یوې ټولنې د وګړو یا د یوې متشکلې ډلې د غړو ګډ درک، نظرونه، احساسات او باورونه دي چې د ځانګړو پېښو، مسایلو یا اشخاصو په اړهد عامه افکارو د تعامل په پایله کې بڼه مومي او د ټولنیزو اړیکو، فرهنګي ارزښتونو، رسنیو او تاریخي تجربو له لارې ځان څرګندوي.

په پنځو ولایتونو کې بې‌سیم انټرنېټ قطع شوی دی. دا لیکنه څېړي چې ولې د طالبانو مشر له انټرنېټه وېرېږي او څنګه د فایبر او بې‌سیم خدماتو تدریجي بندېدل د روایتونو د کنترول، د اعتراضونو د مهار او ازادو معلوماتو ته د ټولنې د لاسرسي د مخنیوي د سیاست یوه برخه ده.

په افغانستان کې د نوري فایبر انټرنېټ د پرې کولو خبرونه د خلکو لپاره یوه لویه اندېښنه ګرځېدلې ده. د بلخ او کندهار تر څنګ په هلمند، نیمروز او روزګان کې انټرنېټي خدمات بند شوي او راپورونه ښيي چې د کندوز، ننګرهار، خوست او فراه په ولایتونو کې هم د ورته پلان د عملي کېدو امکان شته.

د افغانستان په اړه د پاکستان سیاست ډېر وخت د پاکستان د پوځ جنرالانو او د هغوی د استخباراتو تر انحصار لاندې پاتې شوی دی او دا وضع تر اوسه بدله شوې نه ده.نو ځکه په ډېرو مواردو کې د پاکستان د ملکي حکومتونو د غړو خبرې خاص اهمیت نه لري.