مقدمه اته کاله د وزیر او اوس په اروپا کې د افغان سفیر په توګه دنده ترسره کوم او له نړیوالې ټولنې سره مې مستقیم تعامل درلود. په دې برخه کې مې زدهکړې کړې او د نړیوال سیاست ژوره پېژندګلوي لرم. ما په دې بهیر کې ولیدل چې د نړیوالې دیپلوماسۍ د لوري ټاکونکي اصول اوس په ژور بدلون کې دي.
په ترکیه کې د طالبانو او پاکستان تر منځ خبرې تر اوسه بې نتیجې دي او د خبرو له فضا نه د دواړو خواوو روایت متفاوت او تاوتریخجن دی. د پاکستان اصلي غوښتنه د ډیورنډ کرښې اوږدو کې د ټي ټي پي او نورو جنګیالیو د حضور په تړاو ده، خو طالبان د ټي ټي پي مدیریت د اسلام اباد داخلي مساله بولي.
نن د افغانستان او پاکستان تر منځ په استانبول کې د خبرو اترو څلورمه ورځ ده، خو لاهم د یادو خبرو کومه نتیجه نه ده راوتلې او د خبرو د جزئیاتو په اړه معلومات هم رسنیو ته نه دي رسېدلي. هغه څه چې په رسنیو کې خپاره شوي، زیاتره د ژورنالیستانو او څېړونکو د اټکلونو او تحلیلونو پر بنسټ دي.
زلمی خلیلزاد یو ځل بیا افغانستان کې راڅرګند شوی دی، خو دا ځل نه د رسمي استازي په توګه، بلکې د یوه ځان ښودونکي منځګړي په بڼه چې د طالبانو او بهرنیو ګټو ترمنځ راشه درشه کوي. د هغه وروستۍ کړنې د ډيپلوماسۍ، شخصي لابيګرۍ او د بایللي شهرت د بیا رغولو ترمنځ کرښې تتې کړې دي.
تیره اونۍ د افغانستان او پاکستان تر منځ پرتو د ډیورنډ د کرښې د پاسه او دواړو خواوو ته اوسیدونکو ولسونو لپاره خونړۍ وه. د پاکستاني پوځ او د طالبانو د امارت د ځواکونو تر منځ جګړه هغه وخت پیل شوه چې د پاکستان الوتکو په کابل، کندهار او ځینو نورو ځایونو توغندي او بمونه وغورځول.
شننه؛ لیکوال: اسماعیل میاخېل پاکستان یو ځل بیا زموږ پر خاوره تېری وکړ او بېګناه افغانان یې شهیدان کړل. دا یرغل د افغانستان د خپلواکۍ، ځمکنۍ بشپړتیا او ملي حاکمیت ښکاره سرغړونه ده. یو افغان ته هم دا عمل د منلو وړ نه دی.
د هند - پاکستان نښتې وکولای شول چې د پاکستان مېلټري اسټبلېشمنټ لپاره د ولسي محبوبیت روایت اغېزناک کړي او برعکس په پښتونخوا او بلوچستان کې د خپلواکۍ غوښتونکو ملتپالو(پښتونژغورنې خوځښت …) رېښې کمزورې کړي.
په افغانستان کې د طالبانو اسلامي امارت سره د یوې لنډې خو خونړۍ وسلهوالې نښته نه دوه ورځې وروسته، د اکتوبر د میاشتې په ۱۲مه نېټه د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت د دغو پېښو په غبرګون کې یوه رسمي اعلامیه صادره کړه.
د افغانستان او پاکستان ترمنځ یو ځل بیا پوځي ترینګلتیا لوړه شوې ده. د دواړو هېوادونو ترمنځ د ډېورند پر پوله له څو کلونو راهیسې وختپهوخت د ډزو، هوایي بریدونو او لفظي جګړو پېښې لیدل کېږي، خو د روانو دوو اونیو بریدونه د پاکستان له خوا د نړۍوالو اصولو له مخې سرغړونه ګڼل کېږي.
د افغانستان په ګاونډ کې د پاکستان تر زېږون وروسته، ښايي دا لومړی ځل دی، چې د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزارت په افغانستان کې د واکمنۍ د بدلون هیله څرګنده کړې ده.د خبرونو له مخې د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزارت ویلي: «هیله لرو چې یوه ورځ افغان ولس ازاد شي او ریښتینی حکومت ولري!»
افغانستان د بېباورۍ، بېثباتۍ، بېنظامۍ او ګډوډۍ له اوږده بحران سره مخ دی. ډېری افغانان د دې وضعیت علتونه یوازې په اشخاصو او سیاستوالو کې لټوي، خو ستونزه تر دې ژوره ده.
بېګاه شپه پر کابل پاکستانیو الوتکو بمبار وکړ، د تلفاتو او ټپیانو خبرونه ورکړل شوي دي.
د طالب چارواکو د محاکمې لپاره د افغان مېرمنو ولسي محکمه چې موخه یې د طالبانو لهخوا پر افغان ښځو او نجونو د ترسره شویو سیستماتیکو جنایتونو مستندول او نړۍ ته ښودل دي، د عدالت په برخه کې یو بې ساری ګام دی. عدالت که د مادرید له یوې کوټې هم پیل شي، د تاریخ لوری بدلولی شي.
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا په یوه مهم اقدام کې د افغانستان لپاره د بشري حقونو د سرغړونو د څار او حساب ورکونې نوی نړۍوال میکانیزم تصویب کړ.
د طالبانو د مشر له لوري د انټرنېټ د پرې کولو تر امر وروسته، افغانستان د ۴۸ ساعتونو لپاره له نړۍ سره د اړیکو په تورو شپو کې ډوب شو. دې کار نه یوازې په هېواد کې ټولنیز او اقتصادي بحران راولاړ کړ، بلکې د ځینو سرچینو په وینا، د طالبانو د مشرانو ترمنځ یې هم اختلافونه راوپارول.
د افغانستان خلک له ډېرو سنګینو او ځوروونکو مسالو سره مخ دي. هغوی د بهر نه تحمیل شوې د یوې ټوپکمارې ډلې د غیرمشروع دیکتاتورۍ د رژیم لاندې ژوند کولو ته مجبور دي او د هر ډول بشري حقوقو نه محروم دي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د «مسکو فارمټ» ناستې له ګډون وروسته راتلونکې اوونۍ هند ته ځي. دا سفر د ملګرو ملتونو د امنیت شورا له خوا د یوې اوونۍ ځانګړي معافیت په اساس ترسره کېږي. خبریال وحید پیمان په دې لیکنه کې د متقي د سفر احتمالي هدفونه څېړلي دي.
انټرنېټ د نننۍ نړۍ د وینې د رګونو په څېر دی. کله چې دا رګ پرې شي، ټولنیز ژوند، اقتصاد، زدهکړې او ان رواني وضعیت په ټپه درېږي. افغانستان چې له وړاندې د جګړې، سیاسي ناورین او اقتصادي ستونزو سره لاس او ګرېوان دی، د نوري فایبر پرې کېدو له امله د یوې نوې بحراني څپې شاهد دی.
نن سبا په امریکا کې د ملګرو ملتونو په عمومي غونډه کې د ګډون په موخه د ټولې نړۍ نه د هیوادونو ولسمشران او لوړپوړي نمایندگان راټول شوي دي.
د ۲۰۱۰ کال په نومبر کې د جرمني بهرنیو استخباراتو (بي اېن ډي) اي اېکس ۹۰۰ الوتکې له خلیج نه یو پټکی لرونکی سړی، چې د ملا عمر ځانګړی استازی بلل کېده، په ساړه ژمي کې په مونشن هوايي ډګر کې کوز کړ او په یوه پرتمین هوټل کې یې واړول.
ډونالډ ټرمپ د دویم ځل لپاره د امریکا له ولسمشر کېدو ووروسته څو ځله په افغانستان کې د بګرام پوځي اډې د ترلاسه کولو خواهش څرګند کړی، خو وړمه ورځ یې په لندن کې بریتانیا ته د خپل سفر په پای کې په مطبوعاتي کنفرانس کې خپله دغه غوښتنه یو ځل بیا په جدي توګه تکرار کړه.
لیکوال: عبدالغفور لېوال، د ایران لپاره د افغانستان پخوانی سفیر د سیتي -ساکي قبیلو ګډوله یوچیان (کوشانیان) تر میلاد شاوخوا سل کاله وړاندې د افغانستان په شمال کې ځای پرځای شول او د پینځهګونو قبیلو په تشکیلاتو کې یې نور ساکان او تاهیان (تخاریان) مخ په سهیل راټېل وهل.