په کال ۱۹۴۷ کې د هند د تجزیې او د پاکستان په نوم د یوه نوي مملکت د جوړښت نه وروسته د دغو هېوادونو ترمنځ تل پخې دښمنۍ پاتې شوې دي. د بریتانوي استعمار نه پاتې د کشمیر مسئله تر اوسه لاينحل ده، د هند سره دښمني د پاکستان د جنرالانو د واکمنۍ اېډیالوجۍ یوه اساسي برخه پاتې شوې ده.
په وروستیو میاشتو کې پاکستان وتوانېد چې د افغانانو عامه ذهنیت، د بحث اصلي محورونه او تر ډېره د افغان ډیاسپورا فکري تمرکز بدل کړي. هغه موضوعات چې باید د اسلاماباد د سیاسي زوال، داخلي کړکېچونو، د پوځ او امنیتي ادارو د ناکامۍ د څرګندولو لپاره مطرح شوي وی، په قصدي ډول څنډې ته شول.
طالبان چې په ۲۰۲۱ کال کې یو ځل بیا د ترهګرۍ او تبلیغاتو له لارې واک ته ورسېدل، له لومړۍ ورځې د مشروعیت نشتوالي او عامه کرکې سره مخ شول. خو له پاکستان سره کړکېچ دوی ته استثنایي فرصت په ګوتو ورکړ چې د عامه کرکې فشار کم او ځانونه ددې خاورې د ساتونکو په توګه وړاندې کړي.
که څوک د برتانیا پارلمان سیاسي جوړښت سره بلد نه وي، ددغه هېواد د کورنیو چارو وزیرې له تازه څرګندونو به داسې وانګیري چې ګواکې د یوه افراطي ښي اړخي ګوند استازې ده او هغه کیڼ اړخی حکومت چې یونیم کال مخکې د بشرپالنې او کډوالپالنې شعارونو سره واک ته رسېدلی و، اوس شیندل شوی.
افغانستان د ګڼو قومونو، ژبو، باورونو او ټولنیزو طبقو ګډ کور دی، خو د دې ټولنیزې تنوع تر شا یو داسې ولسي جوړښت ولاړ دی چې د تاریخ په اوږدو کې یې د ملي یووالي بنسټ نه یوازې دا چې ساتلی، بلکې پیاوړی کړی دی.
سټاکهولم سنډروم هغه رواني حالت دی چې پکې قرباني د خپل جبري حاکم، ظالم یا زورواک سره عاطفي تړاو پیدا کوي. دا حالت په ۱۹۷۳م کال کې د سوېډن د سټاکهولم د یو بانک د یرغمل نیونې له پېښې وروسته تشریح شو، هلته بنديانو د خپلو یرغملګرو پر ضد د غږ د پورته کولو پر ځای له هغوی دفاع کوله.
لیکوال: شاه محمود میاخېل پاکستان د غلطو او مغرضانه پالیسیو له امله افغانستان او سیمه، د ګیچتوټ سیمه ایزه ډیلما تر منځ راښکیل کړې ده. په دغه لیکنه کې د دغه ګیچتوب په یو څو بیلګو رڼا اچول شوې ده.
طالبان دوه ځله په افغانستان کې واک ته رسېدلي دي؛ خو دواړه دورې یې د کورنیو، سیمهییزو او نړۍوالو کړکېچونو له سیوري سره مل وې. د نومبر ۱۳مه د طالبانو د لومړۍ دورې د سقوط ورځ ده، هغه دوره چې د نړۍوالې مداخلې او سقوط له انجام سره مخ شوه.
د طالبانو د امارت د رییسالوزرا اقتصادي معاون ملا عبدالغني برادر د نومبر په دولسمه نېټه په کابل کې د تاجرانو او صنعتکارانو یوې غونډې ته په وینا کې اعلان وکړ چې که چیرې پاکستان د افغانستان سره د دوی له خوا بندې کړې تجارتي لارې بیا پرانیزي، نو لومړی باید عملي او قوي تضمینونه ورکړي.
ډیورنډ کرښه چې په تېرو ۴۵ کلونو کې یې په افغانستان کې د پاکستان د نفوذ سیاستونو له امله مذهبي رنګ خپل کړی و، په دې وروستیو کې داسې ښکاري چې مذهبي-ناسیونالیستي رنګ پرې غالب کېدونکی دی. دغه ترکیب د اسلام اباد د وروستیو سیاستونو له امله اوس ډېر د پاکستان په مخالف قطب کې ارزول کیږي.
کله چې زهران ممداني د ۲۰۲۵ کال د نومبر پر څلورمه په بروکلین کې د بریا د وینا لپاره پر دریځ راڅرګند شو، هغه یوازې یوه سیاسي بریا نه نمانځله، بلکې د نیویارک تاریخ یې بدل کړ. هغه د نیویارک لومړی مسلمان، سویلي اسیایي او افریقایي الاصله وګړی او تر ټولو ځوان ښاروال وټاکل شو.
مقدمه اته کاله د وزیر او اوس په اروپا کې د افغان سفیر په توګه دنده ترسره کوم او له نړیوالې ټولنې سره مې مستقیم تعامل درلود. په دې برخه کې مې زدهکړې کړې او د نړیوال سیاست ژوره پېژندګلوي لرم. ما په دې بهیر کې ولیدل چې د نړیوالې دیپلوماسۍ د لوري ټاکونکي اصول اوس په ژور بدلون کې دي.
په ترکیه کې د طالبانو او پاکستان تر منځ خبرې تر اوسه بې نتیجې دي او د خبرو له فضا نه د دواړو خواوو روایت متفاوت او تاوتریخجن دی. د پاکستان اصلي غوښتنه د ډیورنډ کرښې اوږدو کې د ټي ټي پي او نورو جنګیالیو د حضور په تړاو ده، خو طالبان د ټي ټي پي مدیریت د اسلام اباد داخلي مساله بولي.
نن د افغانستان او پاکستان تر منځ په استانبول کې د خبرو اترو څلورمه ورځ ده، خو لاهم د یادو خبرو کومه نتیجه نه ده راوتلې او د خبرو د جزئیاتو په اړه معلومات هم رسنیو ته نه دي رسېدلي. هغه څه چې په رسنیو کې خپاره شوي، زیاتره د ژورنالیستانو او څېړونکو د اټکلونو او تحلیلونو پر بنسټ دي.
زلمی خلیلزاد یو ځل بیا افغانستان کې راڅرګند شوی دی، خو دا ځل نه د رسمي استازي په توګه، بلکې د یوه ځان ښودونکي منځګړي په بڼه چې د طالبانو او بهرنیو ګټو ترمنځ راشه درشه کوي. د هغه وروستۍ کړنې د ډيپلوماسۍ، شخصي لابيګرۍ او د بایللي شهرت د بیا رغولو ترمنځ کرښې تتې کړې دي.
تیره اونۍ د افغانستان او پاکستان تر منځ پرتو د ډیورنډ د کرښې د پاسه او دواړو خواوو ته اوسیدونکو ولسونو لپاره خونړۍ وه. د پاکستاني پوځ او د طالبانو د امارت د ځواکونو تر منځ جګړه هغه وخت پیل شوه چې د پاکستان الوتکو په کابل، کندهار او ځینو نورو ځایونو توغندي او بمونه وغورځول.
شننه؛ لیکوال: اسماعیل میاخېل پاکستان یو ځل بیا زموږ پر خاوره تېری وکړ او بېګناه افغانان یې شهیدان کړل. دا یرغل د افغانستان د خپلواکۍ، ځمکنۍ بشپړتیا او ملي حاکمیت ښکاره سرغړونه ده. یو افغان ته هم دا عمل د منلو وړ نه دی.
د هند - پاکستان نښتې وکولای شول چې د پاکستان مېلټري اسټبلېشمنټ لپاره د ولسي محبوبیت روایت اغېزناک کړي او برعکس په پښتونخوا او بلوچستان کې د خپلواکۍ غوښتونکو ملتپالو(پښتونژغورنې خوځښت …) رېښې کمزورې کړي.
په افغانستان کې د طالبانو اسلامي امارت سره د یوې لنډې خو خونړۍ وسلهوالې نښته نه دوه ورځې وروسته، د اکتوبر د میاشتې په ۱۲مه نېټه د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت د دغو پېښو په غبرګون کې یوه رسمي اعلامیه صادره کړه.
د افغانستان او پاکستان ترمنځ یو ځل بیا پوځي ترینګلتیا لوړه شوې ده. د دواړو هېوادونو ترمنځ د ډېورند پر پوله له څو کلونو راهیسې وختپهوخت د ډزو، هوایي بریدونو او لفظي جګړو پېښې لیدل کېږي، خو د روانو دوو اونیو بریدونه د پاکستان له خوا د نړۍوالو اصولو له مخې سرغړونه ګڼل کېږي.
د افغانستان په ګاونډ کې د پاکستان تر زېږون وروسته، ښايي دا لومړی ځل دی، چې د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزارت په افغانستان کې د واکمنۍ د بدلون هیله څرګنده کړې ده.د خبرونو له مخې د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزارت ویلي: «هیله لرو چې یوه ورځ افغان ولس ازاد شي او ریښتینی حکومت ولري!»
افغانستان د بېباورۍ، بېثباتۍ، بېنظامۍ او ګډوډۍ له اوږده بحران سره مخ دی. ډېری افغانان د دې وضعیت علتونه یوازې په اشخاصو او سیاستوالو کې لټوي، خو ستونزه تر دې ژوره ده.