دا باید ومنو چې په تیرو څو لسیزو کې د حکومتونو او رژیمونو له ادلون او بدلون سره د افغانانو په منځ کې سرې او شنې کرښې واچول شولې او د دې کرښو پلویان او دویم نسل وارثین اوس هم د همغو پخوانیو ناکامو کرښو روایتونه تقویه کوي.
تازه کابل د طالبانو، چین او پاکستان د بهرنیو چارو وزیرانو د درې اړخیز ډیالوګ د شپږم پړاو کوربه و. دا د طالبانو د واکمنۍ له پیله په افغانستان کې د بهرنیو چارو وزیرانو لومړنۍ غونډه وه، چې پکې وانګ يي، اسحاق ډار او امیرخان متقي ګډون لاره.
د ۱۴۰۰ کال د زمري ۲۴مه د افغانستان د معاصر تاریخ تر ټولو تیاره څپرکیو پیل دی؛ یوه داسې دوره، چې د سیاسي، اقتصادي، عدلي او قضایي، تعلیمي او روغتیایي نظام په سقوط سره یې په بېلابېلو برخو کې د بشري حقونو د پراخ او سیستماتیک نقض زمینه برابره کړه.
څلور کاله وروسته له هغې چې د افغانستان پخوانی جمهوریت نسکور شو او طالبان بیا واک ته ورسېدل، د امریکا سیاست د دې ډلې پر وړاندې یو پېچلی او څو اړخیز مسیر تعقیب کړی.
د افغانستان وروستی نېږدې ۳۵ کلن تاریخ له سختو کړکېچونو او لوړو ژورو ډک دی. اړتیا ده چې د نویمې لسیزې له تورې دورې، د جمهوریت تر جوړېدو او بیا له نسکورېدو، تر اوسني طالباني اختناق پورې د هېواد د سیاست یوه ژوره تاریخي شننه وشي.
د پاکستان پوځ د روان کال (۲۰۲۵) له اوایلو نه په بلوچستان کې شپږم ځل پوځي عملیات پیل کړي او د پوځ او د بلوڅ ملتپالو وسلهوالو تر منځ خونړۍ نښتې روانې دي.
د افغانستان اسلامي جمهوريت نظام د ړنګېدو د لاملونو او عواملو په اړه يو واحد او د ډېرو د اتفاق وړ تحليل سخت او نږدې ناممکن کار دی. هر چا چې د جمهوريت تر بيرغ لاندې ژوند کړی يا یې ذینفع و، د جمهوريت ړنګېدو او طالبانو د منفور او مطرود جوړښت د واکمنېدو پر توره پېښه خپل نظر لري.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د راتلونکې جمعې په ورځ د الاسکا په انکرېج ښار کې له روسي ولسمشر ولادیمیر پوتین سره د سولې د یوې سرمشریزې په چوکاټ کې لیدنه کوي.
د زمري پر دویمه د هند د بهرنیو چارو وزارت مرستیال کیرتي وردهن سینګ د دغه هېواد مشرانو جرګې ته د یوې لیکلې پوښتنې په ځواب کې وویل، چې نوی ډیلی د چین ـ پاکستان له اقتصادي دهلېز سره د افغانستان د احتمالي ګډون مخالف دی.
څلور کاله کیږي، چې افغانستان د طالبانو تر واک لاندې لا هم د نړیوال مشروعیت له سیسټم نه بهر پاتې دی. یوازینی استثنا روسیه ده، چې متزلزل رسمیت پېژندلو یې د کابل او مسکو ترمنځ یو محتاطانه تعامل رامنځته کړی، خو مسکو خپله هم په نړیواله کچه منزوي او تر نړیوالو بندیزونو لاندې دی.
د اګست میاشتې پر دویمه او درېیمه نېټه، د ایران ولسمشر ډاکټر مسعود پزشکیان پاکستان ته یو دوه ورځنی سفر درلود. په لومړۍ ورځ هغه د پنجاب ایالت مرکز لاهور ته هم لاړ او هلته د اردو او فارسي ژبو ستر شاعر اقبال لاهوري مقبرې ته ورغی او د هغه روح ته یې دعا وکړه.
له بدهمرغه، افغانان له څو لسیزو راهیسې د ایډیالیزم او ریالیزم ترمنځ په یوه نه ختمېدونکې مبارزه کې ښکېل دي.
یو شمېر مدني فعالان، خبریالان او پخواني سیاستوال هڅه کوي چې د تعلیم اهمیت په داسې ضعیفو او جزوي دلایلو ولاړ وښيي چې نه یوازې قانع کوونکي نه دي؛ بلکې پر یو کاذب او تخیلي تحلیل ولاړ دي.
د وزیرستان له خونړیو پېښو وروسته د جولاۍ په اتهویشتمه نېټه د سهار په وخت د تیرا د کوکيخیلو په سیمه کې په یوه عادي ملکي کور باندې د پوځیانو له خوا د هاوان یوه ګولۍ (مرمۍ) راوغورځېده چې په کور کې پرته یوه ماشومه نجلۍ پرې ولګېده او مړه شوه.
په تېره یوه اونۍ کې د پاکستان دوو مهمو وزیرانو کابل ته سفرونه وکړل او هلته یې د طالبانو له وزیرانو او نورو لوړپوړو مقاماتو سره خبرې اترې وکړې.
په وروستیو میاشتو کې د مهاجرینو د اخراج مساله، په ځانګړې توګه د مجرمینو په توګه یې طبقهبندي او غیر خوندي هېوادونو ته لېږل په جرمني کې د بحث مهمه موضوع ګرځېدلې. دغه بحث وروسته له هغه زور واخیست، چې د ۲۰۲۴ز کال د می په ٣١مه د سلیمان په نامه یوه مهاجر په منهایم کې یو پولیس وواژه.
د جولای میاشتې پر ۱۱مه د پښتونخوا د باجوړ ولسوالۍ مرکز خار کې د عوامي نېشنل ګوند یو مخکښ غړی او د نوموړي ګوند د دیني علماوو څانګې مسوول مولانا خانزیب هغه وخت ناپېژاندو کسانو د ټوپک په ډزو شهید کړ، چې هغه باجوړ کې د ولسي امن پاڅون لپاره د خلکو د خبرولو او رابللو کمپاین ته روان و.
د افغانستان د سیاسي راتلونکې بڼه له یوې نوې پوښتنې سره مخ ده، وروسته له هغه چې روسیې طالبان د افغانستان د رسمي حکومت په توګه په رسمیت وپېژندل. دا عمل له سمدستي، قوي او غیرمستقیم منفي غبرګون سره هم مخ شو.
د یوه سیاسي حرکت یا له یو شخص څخه د یو شمېر کسانو ملاتړ ته ملي مشروعیت نه ویل کېږي، ځکه هر شخص او یا هره سیاسي ډله یو شمېر پلویان او مخالفین لري. «د چا زیات او د چا کم.»
د کربلا پېښه د اسلامي تاریخ له مهمو، دردناکو او ژورو سیاسي پېښو څخه ده. دا پېښه د ۶۱ هجري کال د محرم پر لسمه (۶۸۰ میلادي) د امام حسین بن علي (رض) او د اموي واکمن یزید بن معاویه ترمنځ د خلافت، واکمنۍ مشروعیت، او د ولسي مشورتي نظام پر سر د ژور اختلاف پایله وه.
روسیه لومړنی حکومت او لومړنی نړیوال ځواک شو چې د طالبانو حکومت یې په رسمیت وپېژنده. د دې خبر له خپرېدو وروسته، له تمې سره سم، په افغان سیاستوالو، مدني فعالانو او عام ولس کې د غوسې او نارضایتۍ یوه څپه خپره شوه.
د ۲۰۲۴ کال په جولای کې د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین طالبان په ترهګرۍ ضد جګړه کې خپل متحدان وبلل او له دې سملاسي وروسته د مسکو له تور نوملړه د طالبانو د اېستلو هڅې پیل شوې.